Draken en elfen over de jaren heen: de ontwikkeling van het fantasy genre

Het fantasy genre is al ouder dan de beschaving zoals wij die kennen. Het genre is in iedere cultuur en geschiedenis terug te vinden, denk aan de Noorse en Griekse mythologie of de volksverhalen die in ieder land rondgaan. De fantasieverhalen houden zich niet aan de regels van onze wereld, maar in plaats daarvan zijn het verhalen over draken, feeën, tovenaren en goden. Wezens die niet in onze wereld bestaan dus. 

Leuk weetje: de term fantasie stamt af van het Griekse woord ‘Phantasia’, dit woord omschrijft ieder soort van manifestatie uit de verbeelding. Daarom bestaat het fantasy genre uit dingen die zijn verbeeld. 

Afbeelding

Het eerste fantasieverhaal

Doordat het fantasy genre zo oud is, is het bijna onmogelijk om te zeggen wat nou het eerste fantasy boek is. Er zijn hele oude werken zoals The Raven van Edgar Allan Poe, zijn werk is de grondlegger geweest voor dark fantasy, een subgenre van fantasy. Ook het verhaal The Epic of Gilgamesh is waarschijnlijk generaties lang doorvertelt, en uiteindelijk opgeschreven. Dit verhaal zou zo ongeveer vierduizend jaar oud moeten zijn. Het is een lang gedicht dat gaat over een koning die monsters en goden verslaat op zijn reizen. Dit is volgens onderzoekers het oudste ópgeschreven verhaal. 

In het begin van de 19e eeuw kwamen de sprookjes van de gebroeders Grimm om de hoek kijken, en de verhalen van Hans Christian Andersen. Deze waren erg duister, en hadden thrilleraspecten, maar toch hebben deze verhalen een grote impact gehad op het fantasy genre. De bekende Disneyverhalen zijn hier namelijk uit ontstaan, bijvoorbeeld Assepoester, De kleine zeemeermin en Rapunzel. Een andere klassieker, A Christmas Carol van Charles Dickens, kwam in 1843 op de markt, evenals de sprookjes van Grimm en Andersen, was dit boek gericht op kinderen. Vele mensen vinden dat het boek Phantastes, van de Schotse auteur George MacDonald het eerste fantasy boek is geweest voor volwassenen. Dit boek gaat over een jonge man die in een droomwereld terecht komt waar hij verschillende avonturen beleefd, en zou de inspiratie moeten zijn geweest voor J.R.R Tolkien en C. S. Lewis. 

Fantasy als een literair genre

Hoewel fantastische elementen in verhalen dus al eeuwen bestaat, kennen we fantasy nog niet heel lang als een officieel literair genre. Dat kwam namelijk pas in de 19e eeuw op. Het eerdergenoemde Phantastes van MacDonald, en The Well at the World’s End van William Morris uit 1896, worden door vele gezien als ‘grondleggers’ in het fantasiegenre. En specifiek van het subgenre high fantasy. Dit houdt in dat er een complete fictieve wereld in het boek is gemaakt. Sindsdien is fantasy uitgegroeid tot een divers en populair genre, met boeken als A Game of Thrones uit 1996 van George R.R. Martin, de Harry Potter-serie van 1997-2007 van J.K. Rowling en Dead Until Dark uit 2001 van Charlaine Harris.

Fantasy in Nederland

Afbeelding

Tot nu toe hebben we vooral Engelstalige verhalen besproken, maar het fantasygenre heeft ook een rijke geschiedenis in Nederland. Denk aan de Nederlandse volksverhalen zoals de Witte Wieven, De basilisk van Utrecht, De vliegende Hollander of De Bokkenrijders. In Nederland spreken we in de praktijk pas over fantasy boeken op het moment dat het genre officieel werd erkend, dan is er namelijk een begin aan te wijzen. De rollen van eerste Nederlandse fantasy auteurs gaan dan naar Wim Gijsen, met werken zoals Mirakels in Wonderland uit 1970, over een jongetje uit Wonderland die een meisje ontmoet uit de 20ste eeuw. Zij is teruggegaan in de tijd om de sprookjes te zoeken van vroeger. En De rook van duizend vuren uit 1984, dat gaat over een jongen genaamd Rowein die in het Rijk van Shôn woont en een veldslag meemaakt. En auteur Peter Schaap met zijn boeken De wolver uit 1989, die gaat over kleine mensen die onder de grond wonen en Prinses Esmarijntje en de wensdiamant uit 1975. 

Hoewel er vóór Gijsen en Schaap ook nog het boek De brief voor de koning uit 1962 van Tonke Dragt uit is gekomen, lijkt er weinig erkenning te zijn voor het Nederlandse fantasy genre voordat Gijsen en Schaap debuteerden. Vanaf 2010, debuteerden vele schrijvers met een fantasy boek, en critici konden het genre niet meer negeren. Wel is de situatie ten opzichte van de media verandert in vergelijking met de tijd van Gijsen en Schaap: zij werden nog serieus genomen door de kranten. Nu toont de Nederlandse media weinig interesse in het genre, en is Nederlandse fantasy niet heel populair meer.

Fantasy als modern genre

Na de Tweede Wereldoorlog bleef het fantasygenre populair, ondanks de opkomst van televisie. In 1979 kwam bijvoorbeeld A Neverending Story van Michael Ende uit. Een verhaal over een land genaamd Fantasia, dit land wordt geplaagd door een onzichtbare kracht genaamd ‘het niets’. De inwoners vragen de kleine keizerin om hulp, maar zij kan niks doen want zij is ziek. Dit verhaal gaat over een compleet verzonnen land, evenals The Hobbit van J.R.R. Tolkien, die in 1937 uitkwam. Vele mensen zien dit werk van Tolkien als het begin van het high fantasy genre. In dit boek werden de lezers voorgesteld aan een complete wereld van fantasie genaamd Middle-Earth, die vol zit met elven, tovenaars en mythologische wezens. Daarna brak hij weer door met de The Lord of the Rings trilogie, waarin deze wereld steeds meer en meer uitgewerkt werd. Vele moderne fantasy auteurs hebben inspiratie opgehaald uit het werk van Tolkien. 

Ondertussen is het fantasy genre ontzettend groot en uitgebreid. Er zijn zoveel uitersten van het genre dat twee verhalen die compleet niet op elkaar lijken, toch bij hetzelfde genre horen. Harry Potter, een van de bestverkochte fantasy boekenseries van de 20ste en 21ste eeuw is heel anders dan het dark fantasy boek Fairy Tale van Stephen King, waar vele horror aspecten in voorkomen. Het genre is zo divers door een wildgroei aan subgenres die in de laatste jaren ontstaan zijn. Denk hierbij aan epic fantasy, cozy fantasy, urban fantasy, romantasy en zo zijn er nog heel veel meer te noemen. 

Bronnen: nypl, timothyrjeveland, wikipedia, bkbass, bookishspring, janefriedman, booksandbao, fantasize