De juridische grens van fanfictie

Fanfictie is een fictie-genre dat nog altijd aan populariteit wint. Bij fanfictie schrijven fans een eigen versie van hun favoriete boek, film of televisieserie en publiceren dat vervolgens zonder winstoogmerk. De verhalen worden dan ook niet officieel gepubliceerd, maar enkel op het internet beschikbaar gesteld voor geïnteresseerden. Toch borrelt regelmatig de vraag op, waar juridisch gezien de grens van fanfictie ligt. Hoe zit het bijvoorbeeld met het auteursrecht? Wanneer is er sprake van plagiaat?

Fanfictie is uitgevonden door fans die hun enthousiasme voor een werk willen uiten en delen met anderen. Door de opkomst van het internet is dat ontzettend eenvoudig geworden. Daar waar sommige fans hun waardering uiten middels het maken van fanart of het opzetten van een webshop met allerlei zelfgemaakte spulletjes, doen schrijfgrage fans dat middels het creëren van verhalen. ‘s Werelds grootste fanfictie site bevat niet voor niets een ontelbaar aantal verhalen. Zo zijn er bijvoorbeeld al meer dan 700.000 fanfictie-verhalen te vinden over tovenaarsleerling Harry Potter. Belangrijke redenen voor mensen om fanfictie te schrijven zijn, het plezier dat ze in het schrijven hebben, het delen van hun enthousiasme over een werk en de mogelijkheid om favoriete personages in onverwachte situaties te brengen.

Auteursrecht

Het auteursrecht is het recht van de maker van een werk op het gebied van literatuur, wetenschap of kunst, om te bepalen hoe, waar en wanneer zijn werk openbaar wordt gemaakt of verveelvoudigd. Een verhaal krijgt een auteursrecht wanneer het een eigen oorspronkelijk karakter bezit en het persoonlijke stempel van de schrijver draagt. Met name de vorm van het verhaal en de stijl waarin het is geschreven, zijn erg belangrijk. Er heerst geen auteursrecht op inhoudelijke aspecten, zoals bepaalde historische feiten of het thema van een roman. Gaat het over het auteursrecht van Harry Potter, dan heb je dus nog steeds toestemming om een goed verhaal over een tovenaarsleerling te schrijven. Wanneer je echter een verhaal gaat schrijven over een tovenaarsleerling die avonturen beleeft op een vergelijkbare manier als Harry Potter, kun je wel in de problemen komen. Het verhaal is dan een inbreuk op het originele werk en kan dus niet als nieuw worden beschouwd. Officieel mag je het verhaal dan niet openbaar maken op een website.

Het blijkt in de praktijk echter lastig om de grens te trekken, omdat de situaties die zich voortdoen niet altijd zwart-wit zijn. Om die reden pleit men ook regelmatig voor een licentiemodel voor fanfictie. Wat gebeurt er bijvoorbeeld wanneer er een parodie op een bepaald boek of op een film wordt gemaakt? Een parodie is enkel grappig als je herkenbare elementen over kunt nemen. Een tovenaarsleerling genaamd 'Hairy Potter' zou volgens die beredenering dan ook gewoon toegestaan moeten worden. Maar wat als een gelovige moeder het verhaal herschrijft voor haar kinderen.

In de praktijk lijkt het vooralsnog mee te vallen met de schadeclaims van geplagieerde auteurs. Verschillende auteurs, waaronder J.K. Rowling, hebben zelfs aangegeven dat zij zich gevleid voelen door fans die eigen verhalen schrijven. Althans, zolang dit alles zonder winstoogmerk gebeurt. Toen de Russische schrijver Dimitri Jemetz een succesvolle boekenreeks begon rondom Tanja Grotter, een ongehoorzame jonge tovenaar die rondvliegt op een contrabas, greep J.K. Rowling in. Het boek werd via een uitgever gepubliceerd en zelfs naar het Nederlands vertaald. Dat ging de schrijver van de populaire Harry Potter reeks een stap te ver. Ook de rechter oordeelde dat er sprake was van plagiaat.

Over het algemeen is er echter een laag aantal schadeclaims. Dit lage aantal laat zien dat schrijvers niet vrezen voor fans die fanatiek aan het schrijven slaan. Veel auteurs wijzen op de goede bedoelingen van de fans en voelen zich juist gevleid. Veel fanfictie-schrijvers maken deel uit van de trouwe achterban van het boek of de film en willen dan ook absoluut geen kwaad doen. Bovendien valt de kwaliteit van de fanfictie ook te betwisten. Het gros van de verhalen lijkt namelijk geschreven te zijn door veertienjarige meisjes die zichzelf maar al te graag in de wereld van het boek zien, maar niet bepaald de beste schrijvers zijn.

Amazon Kindle World

Toch zitten er tussen de vele fanfictie-schrijvers ook een aantal serieuze talenten. Amazon biedt deze mensen een platform om geld te verdienen met hun fanfictie. Het unieke aan dit platform is dat er geen juridische conflicten ter sprake zullen komen, omdat het bedrijf overeenkomsten heeft gesloten met een aantal partijen. Deze overeenkomsten zorgen ervoor dat zowel de schrijvers als de oorspronkelijke rechthebbenden geld uitbetaald krijgen. Bij een verhaal van meer dan 10.000 woorden, krijgt de auteur 35% van het verkoopbedrag aan royalties. Bij verhalen tussen de 5.000 en 10.000 woorden is dit 20%.