AI en auteursrecht: wie bezit de rechten als AI je helpt schrijven?

De laatste jaren is kunstmatige intelligentie uitgegroeid tot een populair schrijfhulpmiddel. In Nederland is al ruim een kwart van de bevolking gebruiker van ChatGPT. Scholieren, schrijvers en journalisten laten AI-apps opstellen schrijven of teksten corrigeren. Deze snelle opkomst roept vragen op over eigenaarschap: wanneer is iets nog je eigen werk, en wat doet het auteursrecht ermee?

Wat zegt de Auteurswet?

In de Nederlandse Auteurswet staat dat alleen “werken van letterkunde, wetenschap of kunst” auteursrechtelijk beschermd zijn, en dat veronderstelt een menselijke maker. De wet eist een eigen, oorspronkelijk karakter met een persoonlijke stempel van de maker​. De Hoge Raad heeft concreet uitgemaakt dat het resultaat “van scheppende menselijke arbeid” moet komen en “van de menselijke geest” moet zijn​. Concreet betekent dit dat puur door AI geproduceerde teksten of afbeeldingen buiten de bescherming vallen: een AI-systeem kan zelf geen auteursrecht hebben​. Ook de programmeur achter de AI krijgt geen auteursrecht op elk willekeurig door zijn code voortgebrachte werk.

Kortom: de Auteurswet veronderstelt dat creativiteit van een mens komt​. Hoewel de wet van 1912 stamt, bevestigen recente adviezen en publicaties dat daar (nog) geen speciale uitzondering voor AI in staat. Tot nu toe rust er alleen auteursrecht op het oorspronkelijke werk dat door een mens is geschapen.

Bob van Duuren, AI-specialist, schrijver en eigenaar van uitgeverij Van Duuren Media, benadrukt dat de eindverantwoordelijkheid bij de auteur ligt: of je nu met AI werkt of niet, je moet zorgen voor een uniek, inhoudelijk correct manuscript. “Ik heb er geen enkel probleem mee als auteurs AI gebruiken. Auteurs moeten vanzelfsprekend zorgen voor inhoudelijk correcte tekst, maar als AI meeschrijft scheelt dat ons vaak in redactietijd en -kosten.”

Europese AI-regelgeving in aantocht

De EU werkt aan een nieuwe AI-verordening (AI Act) die generatieve AI-systemen verder reguleert. Schrijversorganisaties als de Auteursbond wijzen erop dat het huidige voorstel nog onvoldoende bescherming biedt voor makers​. Wel komt er vanaf 2026 een nieuwe verplichting om output van generatieve AI duidelijk als zodanig te labelen. Het wetsvoorstel moet ervoor zorgen dat alle door een AI-systeem gegenereerde of bewerkte tekst of beeld duidelijk herkenbaar is als kunstmatig geproduceerd​.

Ook gebruikers van AI, zoals bloggers of bedrijven, zullen bij publicatie moeten aangeven dat de inhoud mede via AI tot stand kwam. Verder wordt intensief gesproken over compensatie voor auteurs wiens werk is gebruikt om AI te trainen. Zo pleiten experts voor een systeem waarbij aanbieders van generatieve AI verplicht een kleine vergoeding afdragen aan collectieve beheersorganisaties ten bate van schrijvers en andere makers.

Wie is de maker bij AI-hulp?

Als je AI gebruikt in je schrijfproces, ligt de auteursrechthebbende meestal bij jou, de schrijver, mits je zelf creatieve keuzes maakt. In de praktijk wordt de gebruiker van het AI-systeem gezien als maker, die immers instructies geeft, bronnen selecteert en tekst bewerkt en deze creatieve inbreng telt​. Alleen wanneer je een stuk tekst 1-op-1 door de AI laat genereren en niet aanpast, kan het lastig zijn om van eigen auteurschap te spreken.

Een tekst die volledig door AI en zonder menselijke bewerking is gemaakt, valt buiten de auteursbescherming​. Maar in bijna alle praktische gevallen geeft de mens leiding: hij stelt de opdrachten op en beslist welke output hij gebruikt. Die menselijke inbreng bepaalt of er voldoende “persoonlijk stempel” is om auteursrecht te krijgen​.

Vooruitblik: wat gaat er veranderen?

AI blijft zich snel ontwikkelen, en wetgeving volgt. Schrijvers kunnen verwachten dat er de komende jaren meer duidelijkheid komt vanuit de Europese regelgeving en jurisprudentie. De AI-verordening dwingt transparantie af (bijvoorbeeld duidelijke labels) en maakt ontwikkelaars verantwoordelijk voor het gebruik van auteursrechtelijk beschermd materiaal.

In de Europese Unie wordt ook gesproken over mogelijke heffingen of vergoedingen voor makers wiens werk in AI-training wordt gebruikt​. Juridisch onderzoek en beleid blijven in beweging: al was het maar omdat zowel auteurs als techbedrijven zoeken naar evenwicht tussen innovatie en het beschermen van creatief werk. Schrijvers die zich verdiepen in de regels en bewuste keuzes maken, kunnen straks hopelijk profiteren van AI als gereedschap zonder hun rechten te verliezen.