Spanning: verwijzen naar wat komen gaat

Ik vind het te uitgekauwde clichés om ze te gebruiken.

Het zijn maar (clichématige) voorbeelden. Ik bedoel: zou je de techniek op zich gebruiken of niet?

Ik schrijf liever vanuit één of meerdere van de personen zelf, maar dat is eerder een eigen voorkeur. Er zijn zoveel andere manier om de spanning op te drijven aan het eind van een hoofdstuk. Een alwetende verteller lijkt me zo onpersoonlijk.

De zinnen die jij noemt horen inderdaad bij een alwetende verteller. Ik zou ze dus alleen gebruiken als die verteller er al vanaf het begin in zit en consequent gehanteerd wordt (om te voorkomen dat de lezer gaat denken: "hoe weet dit personage nou dat hij dat beter niet had kunnen doen?"). Verder moet je uitkijken dat het niet te houterig overkomt, niet als een soort van overduidelijke cliffhanger. Als een schrijver de vorm van de alwetende verteller beheerst is het een hele krachtige techniek. John Irving schrijft de meeste van zijn romans in deze vorm en hij gebruikt zijn verteller inderdaad om spanning op te bouwen: die weet immers dingen die de lezer en de personages nog niet weten. Af en toe vind ik trouwens wel dat hij het overdrijft, bijvoorbeeld (na een uitspraak van Piet): "Piet wist het niet, maar dit was precies wat zijn vader 20 jaar geleden tegen zijn moeder had gezegd." De oplettende lezer heeft dat allang door, aangezien we ook getuige waren van die eerdere scène. Dan vraag ik me wel eens af of de schrijver niet te weinig vertrouwen in zijn lezers heeft, waardoor hij denkt dat ze de herhaling niet zien of zo.

Het hangt er naar mijn idee helemaal van af hoe die alwetende verteller in het verhaal optreedt. Als je de personen goed neerzet, wordt je verhaal persoonlijk genoeg in die zin dat de lezer zich kan inleven en meeleeft met de gebeurtenissen. De alwetende verteller kan mogelijk bijdragen aan de spanning, maar dan zul je wel moeten oppassen dat het geen stoorzender wordt die te veel van het verhaal verklapt. Juist bij een thriller wil de lezer toch zelf een puzzel kunnen oplossen? Ik zou hem daarom niet al te alwetend laten zijn. Er moet wat denkwerk overblijven voor de lezer.

De vooruitwijzing is een belangrijk spanningselement, maar zo concreet als in jouw voorbeelden zie je het alleen in slechte politieromans (vind ik). Vaak gebeurt het subtieler door beelden op te roepen. In films gebeurt dat heel veel. In Black Swan zie je dat Nathalie Portman in het begin van de film van haar eigen spiegelbeeld schrikt als ze in de metro stapt. Dat is een subtiele maar achteraf heel duidelijke vooruitwijzing. Dit is makkelijk te vertalen naar een boek en kan bij alle perspectieven worden gebruikt. Dus ja, je moet de techniek zeker gebruiken als het bij je verhaal past. Zelf vind ik dit soort kleine hints van wat komen gaat leuk omdat je ze vaak pas achteraf snapt.

Het kan als het in het perspectief past. Maar je kunt ook denken aan "Tsjechov's geweer": Besteed ruime aandacht aan iets wat triviaal lijkt, maar later een cruciale rol gaat spelen.

De vooruitwijzing is een belangrijk spanningselement, maar zo concreet als in jouw voorbeelden zie je het alleen in slechte politieromans (vind ik).

En in (ook goede) kinderboeken :D Maar dan heb je het over een ongeoefende lezersgroep.

Grappig: in de opdracht die we moeten maken voor het college Actuele Nederlandse Letterkunde moeten we dit soort spanning oproepende verwijzingen opzoeken in De Eetclub van Saskia Noort!

Zo een verwijzing is makkelijk geschreven. Je doet het misschien wanneer je denkt: is het wel interessant genoeg wat ik nu schrijf of Ai, de lezer mag zich nu niet vervelen, omdat het straks spannend wordt. Maar ik denk dat als je die makkelijke oplossing weet te omzeilen, het getuigt van inzet. Misschien is het een idee om inderdaad in andere boeken van hetzelfde genre te zoeken naar voorbeelden van spanningsopbouw? Succes!

Ik ben het met jullie eens. Het is te gemakkelijk. Het klopt wat Zonnestraaltje zegt, je komt hier gauw bij uit als je denkt dat je misschien in een wat saaier stuk zit. Verweven in de personages of gebeurtenissen is veel beter.

Als het subtiel wordt neergezet vind ik het niet altijd makkelijk eigenlijk. Ik ben de titel kwijt maar heb eens een boek gelezen waarbij je dit soort kleine hints kreeg. Bijvoorbeeld: ze pakten voor het laatst de bus naar... Je leest er makkelijk overheen in een boek maar het geeft wel weg dat er iets gaat gebeuren. Pakken ze nooit meer samen de bus of gewoon nooit meer de bus naar de eindbestemming of..? Dat maakt het toch spannender zonder er dik bovenop te leggen vind ik. En als je het boek dan voor een tweede keer leest vallen die zinnen juist veel meer op, ontdek je nieuwe en ga je dat weer waarderen. Ik vind het dus wel leuk! :) (Als het goed gedaan wordt!)

Ik gebruik het zeer bescheiden. Meer als een noodoplossing om een cliffhanger te creeren op een moment dat het eigenlijk niet kan. Vaak later bij het herschrijven of corrigeren verwerk ik het eerder in het verhaal.

@Bobcat, Ja, ik kom ze nu ook tegen bij het herschrijven en probeer ze nu beter in het verhaal te integreren.

Schrijvers zijn net kleine kinderen die evalueren in woorden.. })

Ik gebruik het nooit als ik schrijf en ik erger me eraan als ik het lees. Ik hoef niet als een kleuter door Meneer de Uil toegesproken te worden. Laat maar zien dat het anders gaat lopen, door subtiele hints in het verhaal zelf. Spanning opbouwen is een kunst, die voor mij veel met ontwikkeling van personages te maken heeft. Als ik als lezer geen band met een personage heb, interesseert het me ook niet wat met hem/haar gebeurt.

Dat is het cruciale van schrijven Andrea. Grijp de lezer bij zijn ba...en laat hem emotioneel ervaren wat de HP doormaakt. Heb je de lezer eenmaal in je greep dan maakt het niet meer uit wat je doet met flashbacks of forewood flashbacks. (Stom woord trouwens) of met cliffhangers aan het eind van een hoofdstuk....

Dat weet ik, maar het maakt wel uit wat je daarna doet. Ik lees op dit moment een boek met intrigerende personages, maar na 100 pagina's begint de schrijfstijl me te irriteren. Slordige zinnen en stopwoorden, en te makkelijke beschrijvingen. Dan voel ik me als lezer niet serieus genomen. Zo'n schrijver had toch wel iets beter zijn best kunnen doen. (Ik heb het hier over een internationale bestseller in het fantasy genre) Een zin als 'hij wist toen nog niet dat het zijn laatste ontbijt zou worden' (of wat voor variant hierop dan ook) is geen cliffhanger. Een cliffhanger is als je een scene afbreekt voordat de uitkomst van de scene bekend is. Je weet dus niet wat er gaat gebeuren. Een vooruitwijzing geeft juist een aanwijzing voor wat er gaat gebeuren. Vooruitwijzingen die in het verhaal zelf verwerkt zijn, geven het verhaal meer diepte, en het kan op veel verschillende manieren. Een vooruitwijzing in de trant van 'maar het ging allemaal anders lopen' vind ik van weinig schrijftechniek getuigen. Zo van, oh, er moet ook nog spanning in het verhaal, laten we de scene eindigen met een zin die hopelijk de aandacht van de lezer vasthoudt. Uitzonderingen daargelaten van schrijvers die de alwetende verteltechniek tot in de puntjes beheersen en spanning opbouwen in elke scène. Overigens denk ik dat je flash forward bedoelt.

Ik ben hier nu mee bezig in de derde herschrijfronde van Middelwoud. Heb de structuur helemaal omgegooid en heb nu vooruitverwijzingen nodig. Ik probeer ze zo subtiel mogelijk in te bouwen en waak voor clichés, maar makkelijk is dat niet. Een cliché is het eerste wat je binnenvalt als je bezig bent. Dus daar probeer ik erg op te letten. Wat ik wil bereiken is dat je als lezer pas doorhebt dat je een vooruitverwijzing hebt gelezen als deze zijn werk heeft gedaan. Mijn HP komt achter een geheim uit zijn verleden en met hem realiseer je je opeens: zo zat het!!!! Op dat moment ben je als lezer al eerder voorbereid, maar zonder dat je het in de gaten had. Je moet wel een beetje argwaan krijgen of snappen dat een gebeurtenis of detail belangrijk is, maar pas veel later begrijp je wat er echt aan de hand is. Ik denk inderdaad dat je dit soort elementen pas echt in kunt bouwen op een goede manier als je aan het herschrijven bent. Zo ervaar ik het tenminste. Hoe zit dat met jullie?

Dat ligt er denk ik aan hoe je schrijft, Marjan. Juist vooruitwijzingen zouden een elementair onderdeel van het plannen, het plotten van een verhaal moeten zijn. Dan hoef je ze later niet meer in te bouwen, hooguit aan te scherpen (bijvoorbeeld omdat een proeflezer het nog niet ziet). Als je gewoon maar begint te schrijven en wel ziet waar het eindigt, dan kun je als schrijver ook niet al vooruitwijzen, omdat je de afloop nog niet kent. Ik denk dat je dan al snel kunt vervallen in "ze wisten nog niet wat hen boven het hoofd hing!" omdat de schrijver zich dan in de hoofdpersonen verplaatst: hij weet het zelf ook niet. Aan de andere kant, het vergt ook getrainde lezers om door middel van hints vooruit te wijzen. Hoe subtieler je hint, des te moeilijker die op te pikken is. Maar getrainde lezers pikken het er zo uit en zeggen dat je in de eerste paragraaf alles al hebt verklapt.

Het nadeel van een roman schrijven waarmee je tijdens nanowrimo bent begonnen is dat je niet van tevoren kunt plannen omdat je het maar over je heen laat komen. Dat is het geval met mijn verhaal en ik merk dat ik daar nu soms tegen aanloop. Ik kom er wel uit, maar het is meer werk zo.

Een van de manieren om spanning te creëren is om (subtiele) verwijzingen te geven naar wat komen gaat. Dat kan bijvoorbeeld door lezers juist meer of minder te laten weten dan de personages in het boek. Een veelgebruikte techniek is om de verteller te laten spreken: - Dat had hij beter niet kunnen doen. - Toch zou het allemaal anders lopen. - Hij wist toen nog niet, dat het zijn laatste ontbijt zou worden. Het zijn vaak gemakkelijke regels om de spanning aan het eind van een hoofdstuk nog even op te voeren. René Appel schrijft hierover in zijn boek 'Spanning in verhalen', waarbij hij verwijst naar Renate Dorrestein, dat dit eersteklas verklikkers zijn van het bestaan van de auteur (die het allemaal maar bedacht heeft) en dit je ze zou moeten mijden. Hoe denken jullie hierover? Zou je dit soort verwijzingen gebruiken in een thriller of is het dan beter om ze op een andere manier in het verhaal te gebruiken?

Je durft subtiel nog tussen haakjes te zetten? :lol: Het is alsof iemand je vertelt dat je in Parijs bent, terwijl je minuten eerder de Eiffeltoren hebt bezocht. Ik zou elke schrijver willen verbieden dergelijke regels ooit te gebruiken. Let wel: er zijn uitzonderingen. In een kinderboek gelden andere regels en kun je variëren met dergelijke verwijzingen om de jonge lezer vast te houden. Maar in een thriller voor volwassenen horen dit soort regels absoluut niet thuis. Ze komen kinderlijk over. Is het trouwens wel zo'n veelgebruikte techniek? Wie ook maar iets van schrijven weet, en het opvoeren van spanning beheerst, heeft allang geleerd dat je dit juist níét moet doen... ;) Je stelt een vraag, en geeft indirect zelf het antwoord al. Het is beter de spanning op een andere manier op te bouwen. Het schrijven van een spannend verhaal is niet eenvoudig. De techniek kijk je het beste af van schrijvers door spannende boeken te lezen en te doorgronden wat de spanning veroorzaakt. Auteurs van spannende boeken hebben zo hun trucjes.

Het nadeel van een roman schrijven waarmee je tijdens nanowrimo bent begonnen is dat je niet van tevoren kunt plannen omdat je het maar over je heen laat komen. Dat is het geval met mijn verhaal en ik merk dat ik daar nu soms tegen aanloop. Ik kom er wel uit, maar het is meer werk zo.

Bwa, je kunt toch wel veel op voorhand plannen. Ik heb voor NaNo een verhaal geschreven dat al een jaar of zo in mijn hoofd zat en waar ik voor een workshop al één scene (die ik tijdens NaNo netjes zonder te spieken uit mijn geheugen opnieuw geschreven heb) had uitgeschreven en een uitgebreid schema met sleutelscenes had gemaakt. September en oktober voor NaNo heb ik me dan beziggehouden met mijn plan uitwerken volgens de sneeuwvlokmethode (een stap per week, roughly), waardoor ik op het einde een schema had met daarin bladzijde per bladzijde (handgeschreven) een planning voor het verhaal. Schreef heel gemakkelijk, in november, en het bespaart me nu ook heel wat herschrijfwerk. Uiteraard is de eerste versie verre van perfect, maar in de structuur van het verhaal ga ik niet veel meer moeten omgooien. Maar ieder schrijft op zijn/haar manier natuurlijk. Het is het resultaat dat telt.

@Marjan B: Daarom heeft een grondige voorbereiding zijn voordelen ;) Er zijn schrijvers die zonder structuur of idee aan een verhaal beginnen en wel zien wat ze fabriceren. Dat kan prima werken, tot op zekere hoogte, maar het aanbrengen van spanning is op die manier wél verdraaid lastig. Wat Schli zegt, daar heb je structuur voor nodig. Je moet wat overdreven gesteld weten wat op bladzijde 167 gebeurt, om op bladzijde 62 een subtiele verwijzing te kunnen aanbrengen die de lezer met terugwerkende kracht oppikt. Zo'n verwijzing moet perfect zijn, als een enkele noot in een symfonie. Een slechte verwijzing of een te duidelijke hint helpt je hele verhaal om zeep. Waarom zou je lezer nog willen doorlezen als je alles al hebt verklapt? Ik zou het herschrijven niet willen gebruiken voor de structuur en de spanning. Dat is tijdverlies. Herschrijven is van een bruikbaar mes een vlijmscherp mes maken, of het uit de grond trekken van 'onkruid' dat eerder per ongeluk is geplant. De overbodige zinnen schrappen. Al besef ik dat elke schrijver anders werkt en iedereen moet doen wat voor hem/haar het beste resultaat oplevert. Maar dit is off-topic.

Interessant draadje. Kom er nu pas bij uit. Ik heb net voor het eerst een kindermanuscript met een alwetende verteller geschreven en liep ook tegen bovenstaand probleem aan. Je bent al snel geneigd om er hier en daar zo'n zinnetje tussen te gooien, vooral in een eerste versie als je nog niet heel precies weet waar je naartoe wil. Voordeel bij kinderverhalen is inderdaad dat je met onervaren lezers werkt waar het nog niet clichématig op overkomt. Toch wil ik er in de herschrijf extra aandacht voor hebben, omdat het ook anders kan. Algemene opmerking hierbij is dat het alwetende perspectief minder omlijnd/van de eerste keer duidelijk is dan de andere perspectieven. Zal nog heel wat oefening vragen om het echt in de vingers te krijgen, met alle trucjes erbij.

@ Dargor, Je kijkt er nog van op hoe vaak de techniek wordt gebruikt, vooral in thrillers en misdaadliteratuur. Zelfs Herman Koch doet dat in zijn laatste boek (maar als ik-verteller kom je er natuurlijk ook makkelijker mee weg). Goed, de voorbeelden die ik gaf waren wat erg expliciet, maar dat was slechts als illustratie bedoeld.

Ik vraag me af of die regels wel nodig zijn. Sterker nog, wanneer je je tot dergelijke kunstgrepen moet wenden is er elders iets niet goed gegaan. Inhoudelijk zijn dergelijke regels niet sterk. Je haalt Herman Koch aan, maar hij doet het veel minder expliciet hoor. ;) En juist dat expliciete maakt het verschil. Een subtiele hint, gebouwd rond de inhoud, is heel iets anders dan wat jij hier schetst. De manier waarop je je openingspost hebt geformuleerd, dwingt tot stellingname tegen deze regels. Vandaar dat je dit soort reacties krijgt... Een zin opgetrokken rond het cliché hij kon toen nog niet weten dat vind ik zelf erg oubollig. Dergelijke constructies doen afbreuk aan de inhoud. De lezer snapt zelf wel dat verderop in het verhaal dingen gebeuren die voor de hp onverwacht komen. Ik zou me simpel gezegd beperken tot zinnen aan het eind van een hoofdstuk die dwingen tot verder lezen. Hou zinnen kort en bondig. Je moet de deur op een kier zetten, en de lezer het gevoel geven dat hij door moet lezen om te zien wat zich achter die deur voltrekt. Dat is een kunst.

Een van de manieren om spanning te creëren is om (subtiele) verwijzingen te geven naar wat komen gaat. Dat kan bijvoorbeeld door lezers juist meer of minder te laten weten dan de personages in het boek. Een veelgebruikte techniek is om de verteller te laten spreken: - Dat had hij beter niet kunnen doen. - Toch zou het allemaal anders lopen. - Hij wist toen nog niet, dat het zijn laatste ontbijt zou worden. Het zijn vaak gemakkelijke regels om de spanning aan het eind van een hoofdstuk nog even op te voeren. René Appel schrijft hierover in zijn boek 'Spanning in verhalen', waarbij hij verwijst naar Renate Dorrestein, dat dit eersteklas verklikkers zijn van het bestaan van de auteur (die het allemaal maar bedacht heeft) en dit je ze zou moeten mijden. Hoe denken jullie hierover? Zou je dit soort verwijzingen gebruiken in een thriller of is het dan beter om ze op een andere manier in het verhaal te gebruiken?

Ik zou dat soort verwijzingen nooit gebruiken. Het verwijst mijns inziens ook niet naar iets spannends, het is een spanningsdoder. De zin verklapt dat er iets spannends gaat gebeuren, het is dus geen verrassing als het spannende moment aanbreekt en dus ook gelijk een stuk minder spannend zijn.

Of kijk een keer naar Stranger Than Fiction, waarin bovengenoemde technieken slim op de hak worden genomen. Sowieso een hele gave en grappige film over schrijven, vind ik!

Leuke tip Jamie. Ga er zeker even naar kijken. Wat betreft technieken om vooruit te verwijzen: je kunt er niet onderuit dat je als auteur probeert je lezer mee te slepen in het verhaal, maar je moet dat heel subtiel doen. Om met Baldrick uit Blackadder te spreken: je moet een Cunning Plan bedenken.