Balans tussen detail en grote lijnen van een verhaal

Ik schrijf geen SF, maar lees het wel graag. En ik moet zeggen dat ik prologen met lange beschrijvingen meestal oversla. Voor elk verhaal (welk genre dan ook) geldt dat je een andere wereld ingezogen wilt worden. Of het nu een wereld is van vreemde planeten of een bankkantoor of de situatie van een alledaags gezin. Je wilt als lezer het gevoel hebben dat je in die wereld staat. Weg van deze wereld, hup in die andere. (als in de film Avatar).

Bij SF en Fantasy geldt dan nog meer dat je je lezer mee moet nemen in je fictieve droom (zie schrijfboeken van Frey of Gardner?). Als je verhaal over een gewoon gezin gaat, kan de lezer zich al heel snel voorstellen waar dat gezin zich bevindt. Een minimale beschrijving is voldoende. Bij SF heb je meer nodig, maar je bent er niet met een uitgebreide technische verhandeling. De lezer wil iets beleven, dat is de verwachting als je een SF-verhaal leest. Details over de werelden uit je verhaal kun je dan beter verweven in je plot. Of achterin uitleggen in een lijst met verklaringen.

Wat je proeflezer waarschijnlijk bedoelt is dat ze niet wordt meegenomen in een verhaal, maar wordt afgeleid door de technische details. Die zijn wel belangrijk voor je verhaal, maar daar hoef je niet mee te beginnen. Zie je lezer als een toerist die een prachtige kathedraal betreedt. Voor de kathedraal is het wel heel erg belangrijk dat de fundamenten heel stevig zijn en dat de bogen precies zo zijn ontworpen, maar voor de toerist die wil genieten van wat hij ziet is dat van ondergeschikt belang. Die vindt het licht, de sfeer, de schilderijen, etc. prachtig. Maar hoeft niet te weten hoe die lichtval ontstaat. Later misschien, maar niet als eerste indruk.

Ga uit van je lezer en neem hem mee in jouw wereld en doe dat gedoseerd. Eerst naar binnen trekken, dan pas wat meer vertellen over waar de lezer eigenlijk is. Maak ik mezelf zo een beetje duidelijk?

Geef de informatie die nodig is over de betreffende planeet op het moment dat het actueel is. Dus niet in de proloog vertellen dat het er altijd regent en dan pas in hoofdstuk tien terugkomen op die regen. Zo voorkom je ellenlange lappen tekst met informatie zonder dat er iets gebeurt in het verhaal.

Je verhaal is het belangrijkste (en dat gaf je proeflezer prima aan). Je informatie is daar ondergeschikt aan en dient alleen om het verhaal begrijpelijk te maken. Je vertelt geen verhaal om een kapstok te hebben voor je informatie.

Ik schrijf geen SF, maar ik vind dit zelf ook een van de lastigste dingen aan schrijven. Eén ding dat ik recentelijk heb geconcludeerd en dat volgens mij algemeen geldt: je kunt niet iedereen behagen. Waar de ene proeflezer commentaar met 'graag hier meer details en uitleg', kreeg ik van de andere het commentaar: 'hier leg je te veel uit, dat is saai en houdt op'. Mensen/lezers verschillen daar kennelijk in. Dus mijn advies zou zijn: ga nooit af op het oordeel van één proeflezer. Pas als er meerdere hetzelfde gaan zeggen, dan is er echt iets aan de hand.

Ik sluit me aan bij wat Micha zegt. Er zijn meerdere manieren waarop je informatie kunt doseren. Je hoeft niet aan het begin van je verhaal te beginnen met een uitleg over de geschiedenis van jouw wereld. Je kunt deze geschiedenis langzaam aan door laten schemeren in je verhaal. Bijvoorbeeld door een onwetend personage, die nieuw is in jouw wereld. Bekend voorbeeld: Harry Potter :)
Er zijn meerdere manieren, ook manieren waarop je het vooral niet moet doen, bijvoorbeeld personages elkaar dingen laten vertellen die ze allebei allang zouden moeten weten. In de cursus fantasy schrijven (ook geschikt voor sci-fi) van de online academie is hier een hoofdstuk aan gewijd. Erg verhelderend.
Je kunt ook kijken hoe andere sci-fi of fantasy schrijvers (of filmmakers) het gedaan hebben. Ik heb bijvoorbeeld geleerd hoe handig het kan zijn om perspectiefwisseling te gebruiken in mijn verhaal door de trilogie die ik nu aan het lezen ben, hoe ik mijn personages echter kan maken en mijn wereld meer diepte kan geven.

Ik zou ook afhaken bij een proloog die een beschrijving geeft van vijf planeten. Te veel informatie in één keer. Je zou die proloog kunnen weglaten en in plaats daarvan kunnen beginnen met je hoofdpersoon in actie op één van de planeten, waardoor al snel duidelijk wordt hoe die ene planeet eruit ziet. De andere planeten worden pas belangrijk als ze een rol gaan spelen in het verhaal. Je zegt dat de ontwikkeling van een volk belangrijk is in je verhaal, maar wie is je hoofdpersoon? Kun je de ontwikkeling van dat volk duidelijk maken door wat de hoofdpersoon beleeft/denkt/ervaart/ziet?

Ik schrijf fantasy en geef heel gedoseerd informatie, beetje bij beetje en alleen datgene wat nodig is. Gelukkig heb ik ook een onwetend personage, maar die laat ik niet de hele tijd alles vragen, dat zou erg vermoeiend worden. de fantasy-wereld wordt heel langzaam verkend en vreemde zaken worden beetje bij beetje geintroduceerd. Sommige zaken die niet voor het verhaal belangrijk zijn werk ik in een volgend verhaal uit. Ik laat de hoofdpersoon dan - bij wijze van spreken - lekker verbaasd rondlopen zonder direct antwoord te krijgen. Zo voorkom ik dat de lezer overspoeld wordt door informatie.

Je moet je inderdaad niet te veel aantrekken van wat 1 proeflezer zegt. Ik had een eerste proeflezer die goed onderbouwd beargumenteerde dat een hoofdstuk met bepaalde informatie ontbrak. Ik heb dat hofdstuk vervolgens geschreven. De volgende proeflezer vond datzelfde hoofdstuk totaal overbodig en alleen maar afleiden.
Trek je dus alleen iets van commentaar aan als meerdere proeflezers dezelfde mening hebben.