Manieren waarop schrijvers levens veranderen

Boeken dienen als een kompas of gids en zijn een oppepper in tijden van nood. Hun invloed – en dus die van schrijvers – [..] en ze zijn zelfs in staat levens te veranderen.

Dat is een stelling. Ik geloof daar niet zo in. Er zijn boeken die me aan het denken zetten, maar ik zou ze nooit mijn kompas noemen. Uit sommige boeken pik ik zaken op, maar naar mijn gevoel gaat het dan meer om een soort herkenning; dat de schrijver een gevoel dat ik nog niet gedefinieerd had, maar wel herken, onder woorden brengt. Of dat een boek mij iets vanuit een andere invalshoek laat bekijken. Ik heb dan eerder het gevoel dat ik mijn kompas ijk en wellicht enigszins bijstel. Dat laatste vind ik al heel wat. Ik kan ook geen boek bedenken dat mijn leven heeft veranderd. Wel elementen uit boeken die me aan het denken hebben gezet en me een genuanceerde blik op zaken hebben opgeleverd. Ik wil ook geen levens veranderen. Als ik zou denken dat ik dat teweeg zou brengen, zou ik nooit meer durven te schrijven. Mijn gevoel belichten, mijn waarneming verwoorden en hopen op herkenning (niet op erkenning!) en delen, in de hoop dat ik dat mooi verwoorden kan, en dat lezers vinden dat dat mooi verwoord is, daar draait het bij mij eerlijk gezegd om.

Het boek "Harpo Speaks!" heeft voor mij zeker wel het een en ander verandert. Het gaat hier alleen wel om een biografie en geen fictie en dit is waarom het een impact op mij heeft gehad. De komiek Harpo Marx (1988-1964) lijkt een van de meest fantastische en positieve mensen geweest te zijn die in showbizz heeft gewerkt. Hij was straat arm opgegroeid en heeft echt hard moeten knokken samen met zijn broers voor hun succes. Maar hoe positief hij was zelfs in de slechte tijden, dit is echt een inspiratie. Hij verteld vol humor over zijn leven. Zelf was hij niet iemand die veel aandacht opzocht. Proffesioneel sprak hij nooit, en prive was hij meer iemand die luisterde naar anderen. Terwijl zijn broers of zijn mede leden van de algonquin tafel elkaar probeerden te overtroeven, was Harpo tevreden met simpelweg hier naar te luisteren. Naast deze positiviteit, had Harpo ook veel talent. Hij leerde zichzelf de harp spelen, en alhoewel hij zijn broers verbaal nooit kon overtreffen wist hij altijd de show te stelen met zijn compleet willekeurige acties. Je hebt nooit geen idee wat hij zal gaan doen en in het script stond ook vaak: "Harpo komt binnen en doet iets grappigs." Hij moest dan dus zelf bedenken wat dat was. Ook was hij een fantastische man voor zijn vrouw, en een fantastische vader voor zijn vier geadopteerde kinderen. Niet afstandelijk zoals de meeste vaders in de jaren 40-50, maar echt betrokken. Hij was altijd een beetje kind gebleven. Sinds ik dit boek heb gelezen, slaap ik veel beter en maak ik me minder zorgen. Ik sta veel positiever in het leven.

Om te beginnen met de tweede vraag Welk boek? Elk boek! Elk boek dat ik begin en uitlees, doet wat met me. Als een boek me niet raakt, leg ik het terug neer. Dan ben ik er ofwel niet klaar voor, ofwel er al lang voorbij. Dan de eerste vraag. Ik ben er niet op uit iets in een lezer teweeg te brengen. Ik wil iets brengen wat mij beweegt, en de lezer wordt erdoor geraakt of niet. Dat zijn mijn zaken niet, maar die van de lezer.

Onlangs zei ik tegen een vriend dat ik het verbazingwekkend vind hoeveel kracht/macht een lied heeft. Of het nu Hazes is of Bowie, iedereen linkt bepaalde momenten in zijn leven wel aan een bepaald lied. Componist of zanger hebben die momenten nooit voor ogen gehad, maar miljoenen mensen koppelen een herinnering aan een bepaald lied, waardoor het een extra waarde krijgt. Hetzelfde geldt eigenlijk voor een boek. Het boek dat ik uitlees, doet me, zoals Hilde zegt, altijd wel wat, want anders doe je de moeite niet. Toch geloof ik dat het boek een meerwaarde kan krijgen door de plaats en/of het moment waarop je het leest. Toen ik studeerde en op kamers zat, las ik voor het eerst Christiane F. Ik zal niet zeggen dat ik dit klasseerde bij de meest hoogstaande literaire werken, maar op dat moment, in een grote stad, genietend van mijn eerste echte vrijheid, dwepend met steden als Berlijn en Parijs, vond ik dat fantastisch om te lezen. Kaas van Elsschot koos ik ooit voor school omdat het een dun boekje was. Ik las het en werd een ongelooflijke Elsschot fan. Wat een stijl! Zijn gedicht Het Huwelijk heeft mij ook altijd geïntrigeerd. 'Tussen droom en daad' vind ik zo subliem dat ik een ring heb laten ontwerpen en het er op de buitenkant in heb laten graveren. Door kritiek die veel mensen hadden op Het Verdriet van België van Hugo Claus, had ik het idee gevormd dat ik zijn stijl niet zou lusten. Jaren heb ik hem links laten liggen. En toen ging hij dood. Ik vond dat om een of andere reden erg en kocht mijn eerste Claus. Ik begon eraan terwijl ik langs een zwembad lag in Zuid Spanje. Ik las het laatste woord diezelfde dag langs datzelfde zwembad. Daar ontdekte ik dat Hugo Claus voor mij een grootmeester is. Ik denk dat het onmogelijk is te bepalen wat je wil teweeg brengen bij de lezer. Er zijn zoveel lezers voor hetzelfde boek, dus zoveel smaken. Je schrijft het uit jezelf en later zal dan blijken hoé elke lezer het smaakt. Alleen al bij stukjes op proeflezen kan je zien dat sommige mensen een tekst heel emotionerend vonden, terwijl een ander er niks bij voelde. Sommige teksten zijn hier voor de één hilarisch, voor de ander gewoon grappig en nog een andere lezer noemt dezelfde tekst saai. Wat de auteur ook had gedaan, hoe hij zijn tekst ook geschreven zou hebben, nooit zou hij bij die drie lezers hetzelfde kunnen teweegbrengen. Mocht hij zich dus iets specifieks ten doel te stellen, dan zou dit denk ik te geforceerd zijn en uiteindelijk zou hij nooit goed kunnen doen voor iedereen. Ok, de uitersten als een publiek aan het lachen brengen of aan het huilen, dat kan je natuurlijk wel voor ogen hebben. Bij te specifiek, denk ik dat je niet meer bij jezelf blijft.