Principes, regels, wetten?

Waarom werkt dit specifieke verhaal? Wat zijn de elementen die juist dit verhaal tot een succes maken?

Definieer succes. Een verhaal heeft bij mij succes als ieder woord en iedere zin, etc. bijdragen aan het geheel dat verteld moet worden. Dat geldt ook voor de volgorde waarin ze staan.

Ik heb hier nog een stukje van Frey waarin hij vertelt dat er geen verschil in intimiteit zit tussen de ik-vorm en het personaal perspectief (eerste en derde persoon) inclusief een voorbeeld:

The narrator is a character, and you should think of your narrator as a character whether or not you're writing in the first person. Don't believe the pseudo-rules about what you can do in first versus third person. Virtually anything you can do in first person you can do in third and vice versa. Take Camus's The Stranger, which uses the first-person narrator to create what is often called "intimacy." You've no doubt been told this cannot be achieved with a third-person narration. In the following scene, the first-person narrator has arrived at the funeral parlor where his dead mother had been laid out: Just then the keeper came up behind me. He'd evidently been running, as he was a little out of breath. "We put the lid on, but I was told to unscrew it when you came, so that you could see her." While he was going up to the coffin, I told him not to trouble. "Eh? What's that?" he exclaimed. "You don't want me to ... ?" "No," I said. He put back the screwdriver in his pocket and stared at me. I realized then that I shouldn't have said, "No," and it made me rather embarrassed. After eyeing me for some moments he asked: "Why not?" But he didn't sound reproachful, he simply wanted to know. "Well, really I couldn't say," I answered. He began twiddling his white mustache, then, without looking at me, said gently: "I understand." The narrative is intimate and personal, and nicely done. It evokes the feeling of awkwardness and sadness common to these occasions. Let's see what happens when we change this to third person: Just then the keeper came up behind Meursault. The keeper had evidently been running, as he was a little out of breath. "We put the lid on, but I was told to unscrew it when you came, so that you could see her." When they were going up to the coffin, Meursault told him not to trouble. "Eh? What is that?" the keeper exclaimed. "You don't want me to ... ?" "No." The keeper put back the screwdriver in his pocket and stared at Meursault, who realized then that he shouldn't have said, "No," and he felt rather embarrassed. After eyeing Meursault for some moments, the keeper asked: "Why not?" But he didn't sound reproachful, Meursault thought, he sounded as if he simply wanted to know. "Well, really I couldn't say," Meursault answered. The keeper began twiddling his white mustache, then, without looking at Meursault, said gently: "I understand." Okay, what "intimacy" is lost? Sorry, but there isn't any intimacy lost. Not an iota. Not a crumb. The third-person version evokes the feeling of awkwardness and sadness just as well as the first-person version.

Merken jullie het verschil in intimiteit tussen de twee voorbeelden?

Ik heb hier nog een stukje van Frey waarin hij vertelt dat er geen verschil in intimiteit zit tussen de ik-vorm en het personaal perspectief (eerste en derde persoon) inclusief een voorbeeld

Ik zie inderdaad geen verschil. In het stuk van King ook niet, dat wil zeggen: voor de relatie tussen de lezer en de hoofdpersoon/verteller. Bij King speelt sterk mee dat door de informatie door de hoofdpersoon te laten vertellen, er een initmiteit tussen twee personages wordt gesuggereerd (die er bij mijn weten in het verhaal niet is). Voor de intimiteit tussen lezer en hoofdpersoon maakt het niet uit. Let er dus op welke intimiteit wordt bedoeld: - tussen lezer en verteller - tussen verteller en hoofdpersoon - tussen lezer en hoofpersoon - tussen de hoofdpersoon en andere personages De hoofdpersoon is niet altijd de verteller. Ook niet als dat een "ik" verhaal is (het is daarom strikt gezien ook geen "ik"-perspectief).

James N. Frey zegt het volgende over 'pseudo-rules' in zijn boek 'How to write a damn good novel II:

Most books on fictional techniques are written by creative-writing teachers who find, for example, that their beginning students can't control viewpoint, so they make a pseudo-rule that "you can't change viewpoint within the scene," or that their students are often too pontifical or didactic in their work, so they make a rule that "the author must remain invisible." Fledgling authors who can't make the narrative voice fit their fictional material are often told, "First-person narrative is more restrictive than third-person, but it's more intimate, so if you want greater intimacy you better stick with first." Such admonitions and pseudo-rules are total bunkum and following such rules is like trying to be an Olympic swimmer with ananchor tied to your foot. Actually, pseudo-rules are taught to beginners to make life easier for the creative-writing teacher. The pseudo-rules help beginning authors appear to be in control of their material. I was taught a host of pseudo-rules by some of the very finest creative-writing teachers in America; I believed in the pseudo-rules fervently, and in turn, years later, inflicted them on my students. Now, I realize there's a difference between pseudo-rules and effective principles: pseudo-rules are coffins; effective principles are cannons into which you stuff the gunpowder of your talent.

Wat vinden jullie hiervan?

Het wisselen van perspectief in een scene bestempelen als een pseudo-regel met de beperkingen van een doodskist; dat is voor mij een verrassend gezichtspunt. Ik heb het in mijn MS gebruikt en het was opgemerkt als een van de essentiële punten die een schrijver niet doet. Om de praktijk erbij te halen: hieronder de kern van de betreffende scene. ‘Kom, ik zal je helpen,’ zegt hij geruststellend. Hij heeft haar. Sanne is van hem! De triomf die hij van binnen voelt is niet hoorbaar. “Sanne? Sanne!” De stem klinkt eerst verbaasd en dan luider en ongerust. Gaat het alsnog mis? Hij kijkt opzij naar waar het geroep vandaan komt. “Hamer!” De naam ricocheert verbijsterd door zijn hoofd. Wat doet die hier? Hij kan Hamer hier niet uitschakelen. Dit is niet de locatie. Het past niet in zijn plan. De opkomende paniek onderdrukt hij voordat het een probleem kan worden. Hamer is nu bij hen. ‘Sanne? Kun je mij horen? Ben je niet lekker?’ Zonder te aarzelen neem ik haar over van de man die haar ondersteunt. Sanne grinnikt zachtjes. ‘Hee, Patrick. Ik ben gewoon erg moe. Ik wil slapen!’ Ik kijk naar de man. ‘Wat is er met haar gebeurd? Heeft u iets gezien?’ ‘Nee,’ antwoordt hij verbaasd. ‘Ik dacht dat ze flauwviel. Toen heb ik haar opgevangen en nu zocht ik naar een plek om haar even te laten rusten.’ Het klinkt geloofwaardig, vindt hij zelf. Hamer kijkt hem strak aan. Waarom is Hamer hier? Vermoedt hij iets? ‘Zeg, u denkt toch niet dat ik hier iets mee te maken heb? Ik kon haar toch niet laten vallen?’ Met stemverheffing probeert hij Hamer te overbluffen. ‘Nee, eh, natuurlijk niet. Sorry,’ stamel ik, ‘bedankt dat u haar opgevangen heeft. Het zal de inspanning en de zon zijn. Ik breng haar naar de bus. Dan kan ze daar bijkomen.’ ‘Dat lijkt mij inderdaad het beste.’ Het lukt hem net om te praten zonder dat er iets van de frustratie en kwaadheid in zijn stem doorklinken. Dan loopt hij weg naar de uitgang. Nu ben ik benieuwd naar jullie mening over de wisseling van perspectief.

In zo'n kort stukje is het lastig beoordelen, maar op mij komt het licht verwarrend en onnodig over. Misschien als dit consequent door het hele verhaal heen gebeurt en het een logische oorzaak heeft dat ik het positief ga waarderen. Regels zijn er om te breken maar om als lezer te kunnen volgen heb je een aanleiding nodig. Is die er niet dan haalt het je uit het verhaal.

Nu ben ik benieuwd naar jullie mening over de wisseling van perspectief.

Het soort me niet, die wisseling van perspectief in de scene. Het doet me namelijk denken aan een film waarin de camera zich even op iemand anders richt en dan weer terug flitst naar het 'oorspronkelijke' perspectief. Ik weet nu alleen niet wie wie is en wat er precies gebeurt, omdat ik de rest van je verhaal niet heb gevolgd, maar dat even terzijde.

Ik heb een paar keer een workshop gevolgd bij W.J. Maryson, van wie ik heel veel over schrijven geleerd heb. Als het over schrijfregels ging, haalde hij vaak de regel aan dat je zo min mogelijk bijvoeglijke naamwoorden dient te gebruiken. En daarna las hij een zin uit de eerste pagina van een roman van Nicci French (ik weet niet dewelke) voor waarin een stuk of twintig bijvoeglijke naamwoorden na elkaar stonden, en die zin werkte. De regel blijft nog steeds even geldig, maar op elke regels zijn nu eenmaal uitzonderingen. Eigenlijk valt het mij doorgaans enkel op dat een schrijver de regels breekt als het een slechte schrijver is en hij die regel dus beter niet gebroken had, als het gewoon stoort dat hij zich niet aan de regels houdt. Daarom dat ik nu ook niet meteen nog een voorbeeld kan noemen van een schrijver die een schrijfwet breekt en ermee wegkomt. De perspectiefwissel in het stukje van Kees stoort mij wel, het maakt het stuk zeer moeilijk leesbaar, ik begrijp er weinig van. Het lijkt wel of de ik de gedachten van de hij kan lezen, maar uit zo'n kort stukje kan ik niet afleiden of dat echt zo is of het gewoon knullig geschreven is.

Ik heb een paar keer een workshop gevolgd bij W.J. Maryson, van wie ik heel veel over schrijven geleerd heb. Als het over schrijfregels ging, haalde hij vaak de regel aan dat je zo min mogelijk bijvoeglijke naamwoorden dient te gebruiken.

LOL! In het juryrapport van de PHP2010 krijgt bij van Thomas Olde Heuvelt een veeg uit de pan voor het beginnersniveau waarop bij de vele bijvoeglijk naamwoorden gebruikt. Ik snap het stuk van Kees ook niet. Je valt ineens ergens in, er is onvoldoende context om te begrijpen hoe het in elkaar zit. Gewoonlijk zou het me niet zo storen, maar omdat je het over een bewuste perspectiefwisseling hebt, vraag ik me af wat je bedoelt: is de "hij" in het eerste stuk dezelfde man als de "ik" die later wordt opgevoerd? Bovendien hoeft er van een perspectiefwisseling geen sprake te zijn (maar dat is uit het korte stuk niet op te maken).

Ik vind een perspectief wissel tussen eerste en derde persoon midden in een scène echt heel storend. Want wat is de functie ervan? Het enige wat het doet is de lezer uit het verhaal gooien: je moet opeens puzzelen wie nou wie is en wie aan het woord is.

Ik snap het stuk van Kees ook niet. Je valt ineens ergens in, er is onvoldoende context om te begrijpen hoe het in elkaar zit. Gewoonlijk zou het me niet zo storen, maar omdat je het over een bewuste perspectiefwisseling hebt, vraag ik me af wat je bedoelt: is de "hij" in het eerste stuk dezelfde man als de "ik" die later wordt opgevoerd? Bovendien hoeft er van een perspectiefwisseling geen sprake te zijn (maar dat is uit het korte stuk niet op te maken).

Over de context van de scene: het hoofdstuk is geschreven vanuit de bijrol "hij" als de hoofdpersoon "Ik" (Patrick Hamer) komt opdagen. Het blijft worstelen met "hij" en "ik" in zinnen waarbij de derde persoon reageert. Zoals: ‘Nee,’ antwoordt hij verbaasd. ‘Ik dacht dat ze flauwviel. Toen heb ik haar opgevangen en nu zocht ik naar een plek om haar even te laten rusten.’ Het klinkt geloofwaardig, vindt hij zelf. Misschien moet ik ook "schrijven om te verwarren. " toevoegen aan mijn activiteiten? :nod:

Over de context van de scene: het hoofdstuk is geschreven vanuit de bijrol "hij" als de hoofdpersoon "Ik" (Patrick Hamer) komt opdagen.

Tussen welke perspectieven wissel je dan? Of heb je het over een wisseling in focalisatie? Ik zie nog steeds het perspectief van een soort alwetende verteller, die samenvalt met een van de personages. Omdat de verteller "alles weet" (in dit geval kan het personage achteraf hebben gehoord wat er is gebeurd, en de rest zelf invullen) kan hij eenvoudig van focalisatie wisselen en ook vertellen wat er gebeurt in zijn afwezigheid. Dat is één perspectief, waarin je verschillende focalisaties kunt gebruiken; er is dus geen perspectiefwisseling. Perspectief draait erom wie of wat de verteller is, niet welke personages in de spotlights staan.

Over de context van de scene: het hoofdstuk is geschreven vanuit de bijrol "hij" als de hoofdpersoon "Ik" (Patrick Hamer) komt opdagen.

Tussen welke perspectieven wissel je dan? Of heb je het over een wisseling in focalisatie? Ik zie nog steeds het perspectief van een soort alwetende verteller, die samenvalt met een van de personages. Omdat de verteller "alles weet" (in dit geval kan het personage achteraf hebben gehoord wat er is gebeurd, en de rest zelf invullen) kan hij eenvoudig van focalisatie wisselen en ook vertellen wat er gebeurt in zijn afwezigheid. Dat is één perspectief, waarin je verschillende focalisaties kunt gebruiken; er is dus geen perspectiefwisseling. Perspectief draait erom wie of wat de verteller is, niet welke personages in de spotlights staan.

Niet helemaal waar. Een beperkt derde persoons oogpunt zoals Harry Potter beperkt zich tot één personage en zet Harry dus in de spotlights. EDIT ik begreep je verkeerd. Je had gelijk schli.

Over de context van de scene: het hoofdstuk is geschreven vanuit de bijrol "hij" als de hoofdpersoon "Ik" (Patrick Hamer) komt opdagen.

Tussen welke perspectieven wissel je dan? Of heb je het over een wisseling in focalisatie? Ik zie nog steeds het perspectief van een soort alwetende verteller, die samenvalt met een van de personages. Omdat de verteller "alles weet" (in dit geval kan het personage achteraf hebben gehoord wat er is gebeurd, en de rest zelf invullen) kan hij eenvoudig van focalisatie wisselen en ook vertellen wat er gebeurt in zijn afwezigheid. Dat is één perspectief, waarin je verschillende focalisaties kunt gebruiken; er is dus geen perspectiefwisseling. Perspectief draait erom wie of wat de verteller is, niet welke personages in de spotlights staan.

‘Kom, ik zal je helpen,’ zegt hij geruststellend. Hij heeft haar. Sanne is van hem! De triomf die hij van binnen voelt is niet hoorbaar. “Sanne? Sanne!” De stem klinkt eerst verbaasd en dan luider en ongerust. Gaat het alsnog mis? Hij kijkt opzij naar waar het geroep vandaan komt. “Hamer!” De naam ricocheert verbijsterd door zijn hoofd. Wat doet die hier? Hij kan Hamer hier niet uitschakelen. Dit is niet de locatie. Het past niet in zijn plan. De opkomende paniek onderdrukt hij voordat het een probleem kan worden. Hamer is nu bij hen. ‘Sanne? Kun je mij horen? Ben je niet lekker?’ Zonder te aarzelen neem ik haar over van de man die haar ondersteunt. Sanne grinnikt zachtjes. ‘Hee, Patrick. Ik ben gewoon erg moe. Ik wil slapen!’ Ik kijk naar de man. ‘Wat is er met haar gebeurd? Heeft u iets gezien?’ ‘Nee,’ antwoordt hij verbaasd. ‘Ik dacht dat ze flauwviel. Toen heb ik haar opgevangen en nu zocht ik naar een plek om haar even te laten rusten.’ Het klinkt geloofwaardig, vindt hij zelf. Hamer kijkt hem strak aan. Waarom is Hamer hier? Vermoedt hij iets? ‘Zeg, u denkt toch niet dat ik hier iets mee te maken heb? Ik kon haar toch niet laten vallen?’ Met stemverheffing probeert hij Hamer te overbluffen.

In de eerste twee alinea's wordt vertelt vanuit het perspectief van de bijrol. Hij heeft geen weet van het feit dat Patrick Hamer er ook is, tot deze begint te roepen. Dan neemt de "Ik"/Hamer de rol van verteller over. Hamer vertelt wat de "ik" ziet en denkt. Niet wat de ander denkt. Vervolgens lopen de beide vertellers in elkaar over. Er wordt niet gesuggereerd dat een van beide daarbij weet wat de ander denkt. Het stuk staat in tegenwoordige tijd, dus er is ook geen reflectie achteraf. De vraag die beantwoord zou moeten worden is of het werkt? Vergt het alleen aandachtig lezen of is het gewoon verwarrend?

Ik vind het voorbeeld van Kees verwarrend. In een van de vorige posts stond dat een plot geen ontknoping hoeft te hebben en dat er ook een open einde mag/kan zijn. Nou, dat heb ik geweten. Alle proeflezers die een van mijn manuscripten hebben gelezen stoorden zich aan het feit dat ze zelf moesten bedenken wie of wat. Lezers willen toch het naadje van de kous weten. Mag ik even iets anders vragen? Ja dat mag ik (ik speel even Mart smeets). Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Dan denk ik aan theaterstuk of een scène in een (soap)serie. Met (evt.) een verteller (voice-over?)

In de eerste twee alinea's wordt vertelt vanuit het perspectief van de bijrol.

Dat perspectief bestaat niet. Het is een zekere Patrick Hamer die vertelt over wat een ander (in dit geval een nevenpersonage) meemaakt.

Hij heeft geen weet van het feit dat Patrick Hamer er ook is, tot deze begint te roepen.

Dat maakt niet uit, de verteller weet dat die er zelf wel is. Of er denkt te zijn. Want hij vertelt dit stuk.

Dan neemt de "Ik"/Hamer de rol van verteller over. Hamer vertelt wat de "ik" ziet en denkt. Niet wat de ander denkt.

Ik zie hier de verteller terugkeren naar de focus op zichzelf, waarbij hij meer in zichzelf gekeerd is.

Vervolgens lopen de beide vertellers in elkaar over. Er wordt niet gesuggereerd dat een van beide daarbij weet wat de ander denkt.

Ze lopen niet in elkaar over. Althans, dat lees ik niet. Ik lees iemand die nogal, hm, gestoord is. Het is niet alleen de naam die me aan Sledge Hamer doet denken.

Het stuk staat in tegenwoordige tijd, dus er is ook geen reflectie achteraf.

Dat blijkt wel uit de manier waarop de verteller de focus laat verschuiven; het blijkt uit de combinatie van perspectief en grammaticale tijd.

De vraag die beantwoord zou moeten worden is of het werkt? Vergt het alleen aandachtig lezen of is het gewoon verwarrend?

Wat moet werken? Wat wil je ermee bereiken? Wat is het doel van het "breken van de regel"? Waarbij ik me dus afvraag of er een regel wordt gebroken, of dat de invulling van een bestaande regel je hoofdpersoon opzettelijk een soort psychopaat maakt. Ik denk dat het vooral verwarrend is. Zeker voor een stuk dat uit een thriller lijkt te komen, breekt het enorm het spannende moment doordat je niet weet wie wat zegt of denkt (voor een deel omdat het voorafgaande ontbreekt). Waarom gebruik je eigenlijk enkele EN dubbele aanhalingstekens voor de dialoog?

Op mij komt het niet helder en psychotisch over. Het leidt af, ik begrijp de scène nauwelijks. Het roept als gevoel een beetje angst op.

Ik denk dat het vooral verwarrend is. Zeker voor een stuk dat uit een thriller lijkt te komen, breekt het enorm het spannende moment doordat je niet weet wie wat zegt of denkt (voor een deel omdat het voorafgaande ontbreekt). Waarom gebruik je eigenlijk enkele EN dubbele aanhalingstekens voor de dialoog?

Het algehele beeld dat ik opmaak uit de reacties is verwarring. Verwarring die vooral ontstaat in de laatste alinea.Daar ga ik iets mee doen. De dubbele aanhalingstekens is een typo :o

[quote Tja]Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?[/quote] Ik denk aan Sartre; de hel, dat zijn de anderen.

Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Geen idee, zoiets ben ik nog niet tegen gekomen. Ik kan daarom moeilijk zeggen wat ik ervan vind. Het lijkt me wel lastig om zoiets boeiend te houden, vooral in de lengte van een novelle of roman. Ik zou het dus erg knap vinden als jou dat lukt :)

Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Geen idee, zoiets ben ik nog niet tegen gekomen. Ik kan daarom moeilijk zeggen wat ik ervan vind. Het lijkt me wel lastig om zoiets boeiend te houden, vooral in de lengte van een novelle of roman. Ik zou het dus erg knap vinden als jou dat lukt :)

Aan mij wel besteed.

[quote Tja]Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Ik denk aan Sartre; de hel, dat zijn de anderen.[/quote] Da's een toneelstuk! Achter Gesloten Deuren!

Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Lijkt me een leuke oefening om de verschillende personages een duidelijke eigen stem te geven. En als het goed gedaan wordt, lijkt het me voor een kort verhaal (max 2000 woorden?) geen probleem. Ik zou alleen geen roman willen lezen die zo in elkaar zit. Denk ik.

[quote Tja]Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Ik denk aan Sartre; de hel, dat zijn de anderen.

Da's een toneelstuk! Achter Gesloten Deuren![/quote] Kan wel :D Ik heb 'm op de middelbare gelezen, samen met klasgenoten - in het Frans. Maar dat was het eerste waar ik aan dacht. Ik kan me ook niet meer herinneren dat het als een toneelstuk "las". Om op de vraag van Tja in te gaan: Ik denk ook dat het wel moet kunnen - waarom niet? En zoals bij alles wat je doet; zolang je het maar goed doet.

Hoe denken jullie over een verhaal dat alleen uit dialogen bestaat (wel met gedachten ertussen)?

Geen enkel probleem, wordt regelmatig gedaan (ook zonder gedachten ertussen). Hoewel ik het in romanvorm nog niet heb gelezen voor zover ik weet.

Even over die regels: Ik heb niet echt regels waar ik me aan houd, maar ik vind het wel belangrijk dat ik een tekst schrijf die zo makkelijk mogelijk wegleest. Daarom geen hele lange stukken tekst om duidelijk te maken wat ik bedoel maar zo kort en bondig mogelijk houdend met veel witregels, zodat de lezer af en toe een rustpunt heeft en kan nadenken over wat er staat. Maar ik ben (denk ik) meer een dichter dan een prozaschrijver, misschien heeft dat er mee te maken.

Even over die regels: Ik heb niet echt regels waar ik me aan houd, maar ik vind het wel belangrijk dat ik een tekst schrijf die zo makkelijk mogelijk wegleest. Daarom geen hele lange stukken tekst om duidelijk te maken wat ik bedoel maar zo kort en bondig mogelijk houdend met veel witregels, zodat de lezer af en toe een rustpunt heeft en kan nadenken over wat er staat. Maar ik ben (denk ik) meer een dichter dan een prozaschrijver, misschien heeft dat er mee te maken.

Dan werk je dus toch met regels.

Ja, eigenlijk wel. :o

De dubbele aanhalingstekens is een typo :o

Okee. Ik vroeg het omdat sommige schrijvers een bewust verschil maken tussen enkele en dubbele aanhalingstekens om: - aan te geven of iets wordt gezegd of gedacht (gedachten worden zonder aanhalingstekens geschreven, is de regel) - aan te geven wie iets zegt, dus als twee mensen praten de ene met dubbele en de andere met enkele aanhalingstekens. Zo hoeft er niet steeds zei dinges achter gezet te worden. Ik weet niet wat ze doen als er een derde persoon deelneemt aan de dialoog... Over gedachten: het is ook een bij velen vastgeroeste nep-regel dat gedachten cursief moeten worden weergegeven. Ja, het wordt tegenwoordig veel gebruikt, ook bij uitgevers, maar het is beslist geen regel, en wordt bovendien vaak erg inconsequent toegepast.

Ik gooi er wat actie tussen, want het is wel bedoeld voor een langer verhaal. Ik wilde net schrijven dat ik me niet aan regels hou. Doe ik dus wel. Ik zet een punt achter een afgesloten zin en gebruik ook andere leestekens. Nieuwe spreker op een andere regel, wel mat aanhalingstekens (enkele). Nu schrijf ik een aantal lange citaten. Ik las bij copyright dat elke punt, komma e.d. letterlijk overgenomen moet worden. Hoewel het tegen mijn gevoel indruist, moet ik wel als ik het wil gebruiken. Ook als ik de woorden naar mijn eigen woorden vertaal, schijnt er copyright op te zitten.