De laatste zin

De laatste zin is denk ik belangrijker dan de eerste zin. Die laatste woorden moeten nadreunen.

De eerste zin is belangrijk, maar die vergeet je zo naarmate je doorleest. Een laatste zin eindigt het verhaal en moet het verhaal ook echt tot een mooi slotsom brengen. Ik lees vaak die hele laatste pagina nog een keer door, omdat ik het jammer vind dat ik het boek uit heb en het einde nog even tot me door wil laten dringen; herbeleven. Als ik zelf een verhaal schrijf komt zo'n laatste zin wel vanzelf, maar tijdens het herschrijven sta ik er extra bij stil om te kijken of het wel een krachtig einde is en of die laatste zin ook werkt. Daarnaast helpt proeflezen ook om te kijken of je geslaagd bent. Aan welke eisen een goede, laatste zin moet voldoen? Poeh, zoals @kiksgreggel ook al zegt: de woorden moeten nadreunen, maar ik ben eerder voor een goed einde. Het hele einde moet nadreunen. Een goed einde die alles op z'n plek laat vallen en ook de lezer een voldaan gevoel geeft ('gelukkig heb ik alles niet voor niets gelezen'), komt vanzelf wel met een goede, laatste zin.

Aan welke eisen moet een goede, laatste zin voldoen?

Het finale punt moet erachter staan.

Ik maak graag een cirkeltje met het begin, als dat past voor het verhaal. Maar ik vind het ook ongelofelijk moeilijk, een goed einde bedenken dat het verhaal mooi afrondt en toch niet doodslaat, en de laatste zin is nog moeilijker. Daar staat of valt het verhaal toch een beetje mee.

Ik merkte bij mijn laatste verhaal dat ik maar door zat te ratelen. Ik verzon zelf nog een hele nieuwe scene, allemaal alleen maar om het einde te vinden. Terug in de tekst gaan en het overtollige eraf knippen lukt ook niet, want er was geen goed moment. Ik vind de laatste zin wel lastig, maar niet vaak zo lastig als bij dit verhaal. Ik denk nu: als het zoveel moeite kost om een goede, laatste zin te vinden, is er dan niet iets fundamenteel mis met mijn verhaal? Kan het feit dat ik geen einde vind, niet de indicatie zijn dat het nog geen tijd is voor het einde?

Aan welke eisen moet een laatste zin voldoen? Goede vraag waar ik het antwoord eigenlijk niet zo 1,2,3 op weet. Voor mij moet het de lezer verrassen, schokken, laten lachen en of tot nadenken stemmen. Het moet er voor zorgen dat de lezer met een tevreden gevoel afscheid neemt van jouw verhaal... Dat is denk voor mij het belangrijkste, daar kom ik net tijdens het schrijven van deze reactie achter. :) Voor mijn was de laatste zin van mijn roman twee jaar geleden al duidelijk aanwezig in mijn hoofd, dat kostte dus geen enkele moeite. In dit geval was het een verrassing voor de lezer en ook alle hp's in mijn roman en meteen een mogelijke opmaat naar een tweede deel.

In mijn allereerste versie van mijn boek had ik een soortgelijk probleem als Ceridwen. Althans, ik had de neiging nog te veel te willen vertellen, ik ratelde nog door :p In de herschrijf heb ik toen heel rigoureus de laatste paar duizend woorden geschrapt en in één scene een einde aan het verhaal gemaakt. Dat moment was een beetje als in een roes: ik was met de één-na-laatste scene bezig en toen wist ik het in één keer, hoe ik het kon afronden. Zowel het einde van het boek voelde toen goed, als de laatste zin. Maar waar het aan moet voldoen? Het moet letterlijk een eindpunt zijn; tot hier lees je en niet verder. Mooi is idd als het verhaal als een cirkel rond kan gaan, zoals Hekate zegt. Dat werkt voor mij beter in een kort verhaal dan in een roman. Maar als ik de laatste scene schrijf, doe ik dat toch vooral op gevoel.

Oke. Spoilers! Ik heb vijf boeken uit de kast gepakt: Het Nachtcircus (Morgenstern), Rosemary's baby (Levin), Het Heksenhuis (Zirkzee), Fantoompijn (Grunberg) en De Pianoman (Bernlef). - Je weet niet langer helemaal zeker aan welke kant van het hek de droom zich bevindt. - De Japanner glipte naar voren met zijn fototoestel, knielde neer, en nam snel achtereen twee drie vier foto's. - Met een lach volgde hij haar, naar de zee. - 'Geloof dat toch niet,' zei hij, 'dat zijn geruchten die je moeder verspreidt.' - Hij knikte. Hij begon. Wat maakt dit goede (of slechte) eindzinnen?

@ Ceridwen, dat vind ik een beetje lastig om te zeggen, aangezien ik geen een van die boeken gelezen heb.

Een laatste zin zonder voorafgaand verhaal zegt helemaal niets.

@ Via: Dat zou nou een mooie laatste zin zijn, als het om een verhaal gaat waarin een schrijver de hoofdrol speelt... Ik probeer altijd een soort kracht in mijn laatste zin te leggen. Een soort "en hij zag dat het goed was" idee - het is afgerond, klaar - en dat weet je zéker als je die laatste zin hebt gelezen. Voor mij is mijn verhaal pas af als die laatste zin 'klinkt'. Maar of dat zo is, kun je meestal inderdaad pas beoordelen als je de rest van het verhaal ook hebt gelezen. En niet alle boeken/verhalen worden 'mooi' afgesloten.

Dat kan ook een voordeel zijn Noes, dan kun je ze objectief bekijken.

Leest de andere opmerkingen en vat samen: dit werkt niet, zinnen bekijken.

De laatste zin van een boek/ verhaal lijkt mij het gevoel te moeten geven dat je het boek afsluitend met een duidelijke smaak over het gebeurde kunt dichtslaan, een gevoel dat het "rond" is; soms misschien ook een brug vormend naar een vervolg...

Bij mij is het soms zo dat ik bij een verhaal alleen het einde en soms zelfs enkel die laatste zin al zo'n beetje vast heb staan voor ik begin. Toevallig werkte dat ongeveer zo bij het verhaal dat ik gisteren inzond voor de Fantasy Strijd Brugge. Maar dat lukt niet altijd. Soms geef ik het op omdat ik het verhaal dat tot dat einde moet leiden gewoon niet kloppend weet te krijgen. Ik werk ook wel eens andersom en ga uit van een beginsituatie, waarvan ik nog geen notie heb waar die op het eind toe zal leiden. Die notie moet ik tijdens het schrijven wel vrij snel krijgen, want ik kan er niet tegen als ik halverwege mijn verhaal nog niet duidelijk heb hoe het ongeveer met mijn hoofdpersonen af gaat lopen. Een laatste zin hoeft volgens mij niet altijd verrassend te zijn. Waarom zou je van elk verhaal een puzzel moeten maken waarvan de stukjes pas met de allerlaatste woorden op hun plaats vallen? Dat kan ook heel goed al een stuk eerder gebeurd zijn of helemaal niet, namelijk als je met een open einde werkt waarbij je het aan de lezer overlaat om de puzzel af te maken. Sommige verhalen vragen gewoon om een wat rustiger afronding na die climax. Ja, de laatste zin moet het verhaal natuurlijk wel afronden. Maar dat kan op veel manieren. Dat cirkeltje met het begin, waar Hekate van houdt, kan heel goed werken maar het moet geen formule gaan worden die je op elk verhaal toepast. Ik geloof alles bij elkaar niet in regels voor die laatste zin. Ik denk dat Ceridwen op de juiste weg zit door bij een aantal boeken na te denken over de vraag waarom een auteur nu juist voor die laatste zin gekozen heeft. Dat heb ik zelf nog nooit gedaan. Wel heb ik al eens een stapel boeken (allemaal YA) uitgezocht om te bekijken of ik enige lijn kon ontdekken in het hoe en waarom van de allereerste zinnen.

Oke. Spoilers! Ik heb vijf boeken uit de kast gepakt: Het Nachtcircus (Morgenstern), Rosemary's baby (Levin), Het Heksenhuis (Zirkzee), Fantoompijn (Grunberg) en De Pianoman (Bernlef). - Je weet niet langer helemaal zeker aan welke kant van het hek de droom zich bevindt. - De Japanner glipte naar voren met zijn fototoestel, knielde neer, en nam snel achtereen twee drie vier foto's. - Met een lach volgde hij haar, naar de zee. - 'Geloof dat toch niet,' zei hij, 'dat zijn geruchten die je moeder verspreidt.' - Hij knikte. Hij begon. Wat maakt dit goede (of slechte) eindzinnen?

Als ze goed zijn, zijn het eye-openers (is hier een Nederlands woord voor?)

He, daar kon je wel eens iets hebben Four Seasons. De eerste zin is een soort mijmering. De tweede gaat over overgave; hij kan eindelijk zijn gang gaan. De derde geeft een goede afloop aan. De vierde is een soort punchline (ook geen goed nederlands woord voor). De vijfde doet wat Hekate noemt; hij grijpt terug naar het begin. Op de een of andere manier doen ze idd allemaal iets eye operigs.

Maar ja, hoe vertaal je die wetenschap naar een (origineel) verhaal?

Door voor je eindzin de tijd te nemen om nog een keer te bedenken waar het verhaal nu precies om gaat? Dan kan je de zin daaraan verbinden.

De laatste zin van een boek/ verhaal lijkt mij het gevoel te moeten geven dat je het boek afsluitend met een duidelijke smaak over het gebeurde kunt dichtslaan, een gevoel dat het "rond" is;.

Vind ik wel mooi, dat rond maken. Zo'n gevoel moet het geven, denk ik. De cirkel sluiten?

In de zinnen van Ceridwen vind ik iets berustends zitten. Iets bevatten waardoor het algemene conflict van het verhaal (?) geaccepteerd wordt / losgelaten wordt door de hp. Iets wat Four Seasons zegt, maar dan net wat anders denk ik :)

De laatste zin moet een verhaal afsluiten, of het probleem nou geaccepteerd wordt of niet. Het kan zoiets zijn van: "Alles was goed", zoals in Harry Potter, maar je kunt ook eindigen met het feit dat iemand doodgaat en dan is alles dus helemaal niet goed. Een laatste zin moet sowieso geen vragen meer oproepen, maar meer een soort gevoel geven van: ik ben klaar hier, my job is done.

Daar ben ik het niet mee eens. Een laatste zin kan juist een cliffhanger zijn, als de schrijver nog een vervolg voor ogen heeft. Of een schrijver kan met opzet een "huh?" gevoel achter willen laten bij de lezer. Het is maar net wat je als schrijver wilt bereiken.

Dat kan, maar ik heb persoonlijk een hekel aan cliffhangers aan het eind van boeken. Ik vind sowieso veel eindes maar niks. Ik haat happy endings bijvoorbeeld, omdat je die al vanaf een kilometer afstand aan ziet komen. Mijn favoriete einde is een einde waarin de hoofdpersoon doodgaat, maar volgens mij ben ik de enige op de hele wereld met die mening :)

Mijn favoriete einde is een einde waarin de hoofdpersoon doodgaat, maar volgens mij ben ik de enige op de hele wereld met die mening :)

Nee hoor, ik begin ook te juichen wanneer iemand doodgaat en al helemaal als het de hoofdpersoon is :) Ik ben gek op tragische eindes, of in elk geval eindes die een beetje slecht zijn (een open einde vind ik ook vaak leuk). Bij een happy ending of twee geliefden die bij elkaar komen begin ik te zuchten.

Mijn favoriete einde is een einde waarin de hoofdpersoon doodgaat, maar volgens mij ben ik de enige op de hele wereld met die mening :)

Nee hoor, ik begin ook te juichen wanneer iemand doodgaat en al helemaal als het de hoofdpersoon is :) Ik ben gek op tragische eindes, of in elk geval eindes die een beetje slecht zijn (een open einde vind ik ook vaak leuk). Bij een happy ending of twee geliefden die bij elkaar komen begin ik te zuchten.

Niks mis met een happy end, als het maar klopt :-) De hedendaagse allergie voor het happy end komt volgens mij door de geforceerdheid en voorspelbaarheid van het Hollywood happy end. Bitterzoet eind vind ik persoonlijk het mooiste, maar dat wil niet zeggen dat ik met mijn ogen rol bij een goed geconstrueerde gelukkige afloop.

Mijn favoriete einde is een einde waarin de hoofdpersoon doodgaat, maar volgens mij ben ik de enige op de hele wereld met die mening :)

Nee hoor, ik begin ook te juichen wanneer iemand doodgaat en al helemaal als het de hoofdpersoon is :) Ik ben gek op tragische eindes, of in elk geval eindes die een beetje slecht zijn (een open einde vind ik ook vaak leuk). Bij een happy ending of twee geliefden die bij elkaar komen begin ik te zuchten.

Niks mis met een happy end, als het maar klopt :-) De hedendaagse allergie voor het happy end komt volgens mij door de geforceerdheid en voorspelbaarheid van het Hollywood happy end. Bitterzoet eind vind ik persoonlijk het mooiste, maar dat wil niet zeggen dat ik met mijn ogen rol bij een goed geconstrueerde gelukkige afloop.

Met 'happy ending' bedoel ik ook doorgaans het volledige "nog lang en gelukkig" einde, compleet met verplichte trouwerij en al dat (meer het einde van de sprookjes, maar ja, Hollywood heeft het vaak ook). Die term ben ik er gewoon mee gaan associëren; niet elk gelukkig einde noem ik een happy ending. En op liefdesverhalen met een gelukkig einde ben ik gewoon niet zo gek. Het eindigt zo vaak goed. Bijna elk liefdesverhaal dat niet overduidelijk in een genre zat dat een slecht einde garandeerde (de populaire romantische verhalen, heten ze, geloof ik), had een gelukkig einde en op een gegeven moment kreeg ik het gevoel dat wat er ook in een liefdesverhaal gebeurde, ze kwamen toch altijd wel weer bij elkaar. Zo'n gevoel heb ik niet graag bij een verhaal en al helemaal niet bij een genre, ook al is het einde op zich goed geconstrueerd. Daarom ben ik altijd erg blij als een liefdesverhaal of een verhaal met een romantische subplot de geliefden niet bij elkaar laat komen.

Om de één of andere reden eindig ik altijd met een hoofdpersoon die glimlacht en zich omdraait. En een happy end heb ik een hekel aan. Zo zwak.