Schrijven, een langdurig proces.

Ik schrijf al sinds 1994 aan "de perfecte roman". Ik vind het belangrijk genoeg om er veel tijd in te steken. Maar dat neemt niet weg dat ik tussendoor andere dingen schrijf, en ik weet ook dat die perfecte roman niet mijn debuutroman zal zijn.

Ik schrijf al sinds 1994 aan "de perfecte roman". Ik vind het belangrijk genoeg om er veel tijd in te steken. Maar dat neemt niet weg dat ik tussendoor andere dingen schrijf, en ik weet ook dat die perfecte roman niet mijn debuutroman zal zijn.

Zo, dan ben ik zeker niet de enige nee. Ergens anders aan werken lukt mij niet, dan raffel ik het af, mijn ziel ligt slechts in dat ene verhaal. Waarom zal die perfecte roman je debuut niet zijn? Omdat je niet zo lang wil wachten tot je je debuut maakt?

Ik denk dat, als hij of zij reeds vanaf 1994 bezig is, het lange wachten niet echt een punt is. Ik heb zelf net mijn eerste fictiemanuscript naar een uitgeverij gestuurd. Ik heb zes weken aan het verhaal geschreven, een novelle van 32500 woorden. Een schrijver moet schrijven, dat is het enige wat ik je kan meegeven. Ik schrijf elke dag een blog, dit al jaren, en dat helpt me om te gaan met 'het witte scherm', met het zoeken van de juiste stijl en vorm, met het schrijven zonder inspiratie. Omdat de blog openbaar is, krijg je ook al snel een goed idee over wat werkt en wat niet, wat aanspreekt en wat niet. Dat is zeer nuttige feedback.

Ik denk dat, als hij of zij reeds vanaf 1994 bezig is, het lange wachten niet echt een punt is. Ik heb zelf net mijn eerste fictiemanuscript naar een uitgeverij gestuurd. Ik heb zes weken aan het verhaal geschreven, een novelle van 32500 woorden. Een schrijver moet schrijven, dat is het enige wat ik je kan meegeven. Ik schrijf elke dag een blog, dit al jaren, en dat helpt me om te gaan met 'het witte scherm', met het zoeken van de juiste stijl en vorm, met het schrijven zonder inspiratie. Omdat de blog openbaar is, krijg je ook al snel een goed idee over wat werkt en wat niet, wat aanspreekt en wat niet. Dat is zeer nuttige feedback.

6 weken en 32500 uitgeefwaardige woorden...jouw brein werkt sneller dan het licht. Maar dat is waar inderdaad, ik schrijf ook elke dag zodat ik het bijhoud. Wat dat betreft is een blog wel ideaal voor je stijl ontwikkeling.

Voor mij bestaat er niet iets als 'de schrijver'. Ikzelf houd het liever bij enkele weken (zoals in een vakantieperiode) doorschrijven en dan maanden niets meer. Niet omdat ik maanden geen zin heb, gewoon omdat ik bij tijdgebrek door andere bezigheden niet voldoende kan focussen. Ik heb tijd nodig om als het ware één te kunnen worden met mijn verhaal. Dan wil ik echt niet na een uur stoppen. Dan wil ik me afsluiten van de rest van de wereld en eindeloos doorgaan. Toch zeker wat het bedenken en schrijven betreft. Het herschrijven kan misschien anders. Iedereen zal wel zijn manier van 'doen' hebben. Ik wacht vooral vaak op een zee aan vrije tijd. Iemand met meer schrijfervaring zal wellicht een sneller tempo hebben dan een 'leek'. Het hangt ook af van het thema, is het iets wat echt gebeurd is of een verhaal dat je nog volledig moet 'uitvinden' als het ware. Ik zou me niet teveel aantrekken van wat 'normaal' is. Doe gewoon je ding. Je getuigt alleszins al van een 'goeie' dosis doorzetting. Succes!

Waarom zal die perfecte roman je debuut niet zijn?

Omdat een uitgever niet zit te wachten op een roman van ruim 600.000 woorden (geschat), in een niche-genre, in een schrijfstijl die niet modern is, en met personages die geen helden zijn. Tenzij je al het een en ander op je naam hebt staan, dan kun je een gok wagen door op goodwill van de lezers te vertrouwen, ook als je moet besluiten het zelf uit te geven.

Voel je jezelf goed bij het tempo dat je nu hebt? Als dat zo is, zou ik me niets aantrekken van de rest van de wereld. Als je eigenlijk sneller zou willen werken, zou je je kunnen afvragen of je het niet té goed wil doen. Stel je werkt geen 3, maar 1 1/2 uur aan die alinea. Is hij dan echt vele malen slechter of heb je alsnog een nagenoeg perfect stuk geschreven? Het is mij nog nooit gelukt een tekst af te leveren waarvan ik dacht: ja, hier kan echt niets meer aan verbeterd worden. Ik vrees dat dat moment ook nooit gaat komen, dus ik streef voorlopig maar naar een pragmatische 99,9% perfectie.

Ik schrijf daarentegen veel te snel. Verhaal af, hup naar het volgende verhaal. Ik houd niet van herlezen en verlang steeds naar iets nieuws. Geen goede manier. Ik weet het. Inmiddels een oud verhaal uit de kast gehaald en toch maar begonnen met herlezen. Schrappen ligt me ook niet zo goed, toevoegen wel. Toch vind ik dit verhaal te kort (26.000 woorden). Zo zie je maar weer dat ieder zijn eigen stijl heeft.

Ik ben ook wel vrij snel klaar met een 'ruwe, eerste versie', maar het herschrijven duurt bij mij weer erg lang. Ik blijf ook net als jij schaven. Met mijn eerste fantasy roman ben ik nu 2,5 jaar bezig en ik blijf er maar aan schaven en schaven. Soms moet je het verhaal ook even (een paar weken, met dit formaat langer) aan de kant leggen en je concentreren op iets nieuws, een novelle of kort verhaal. Als je dan even niet verder komt, dan kun je je manuscript later weer met een frisse blik bekijken en kom je vaak weer op nieuwe ideeën omdat je even afstand nam. Dit is vooral ideaal als je echt gefrustreerd raakt door je manuscript, omdat je maar blijft schaven en schaven. Met die frisse blik merk je dan weer dat wat je weken geleden geschreven hebt, helemaal niet zo verkeerd was. Maar op de schrijfmomenten zelf lijkt alles vaak 'crap', bij mij dan tenminste :P.

Ik schrijf nu al een kleine 5 jaar aan mijn manuscript, heb nu 55.000 woorden en het is nog lange niet af. Na veelal verschillende stijlen te hebben uitgeprobeerd en mijn schrijfniveau te hebben opgekrikt over de jaren, ben ik maar weer eens bij het begin begonnen en heb ik mijzelf voorgenomen het ding van A tot Z tot in de perfectie te schrijven. Nu heb ik net een proloog toegevoegd en in die (in mijn ogen en voor mijn doen) "perfecte stijl" af, echter duurde het erg lang. Deze 2.100 verse woorden kostte me zo'n 30-40 uur en om jullie nog een idee te geven; ik doe soms wel drie uur over een alinea van 300 woorden, omdat ik zo kritisch ben over elke zin en deze 100x aanpas. Bij een manuscript van deze grootte is dit erg jammerlijk, want zo duurt het tientallen jaren voor het af is. Ik hoop nu dat ik mijn schrijfstijl, waar ik zo tevreden over ben, beter in de vingers krijg en dit slome tempo op die manier kan opvoeren. En mijn vraag aan jullie is: is dit herkenbaar en/of normaal?

Mijn belangrijkste vraag, als ik dit zo lees, is: is het verhaal wel helemaal 'af' voor je gaat herschrijven? De grootste valkuil is namelijk om met herschrijven te beginnen voor het verhaal compleet is. Het beste wat je doen kan is een 'slechte' eerste versie neer te pennen in zo weinig mogelijk tijd, en vervolgens daaraan te sleutelen en te herschrijven tot het af is. Als je probeert om ieder hoofdstuk (iedere zin) perfect te krijgen voor je verder gaat, merk je inderdaad dat je schrijft met het tempo van een gletsjer, met het grote risico dat je ontmoedigd raakt. Het is veel makkelijker (en sneller) om slechte tekst te perfectioneren dan om alles in een keer goed te doen. Mijn (uitgegeven) debuutroman heb ik in vier weken geschreven, gevolgd door een half jaar schaven en herschrijven.

Er kan ook iets anders meespelen, bij mij wel: al het andere heeft tot doel mijn schrijven te verbeteren, die roman is niet gepland om af te zijn tot ik uitgeleerd ben. Mijn doel is de roman vlak voor mijn dood af te ronden. Als ik hem eerder af heb, zal ik eerder dood moeten omdat ik dan geen doel meer heb in mijn leven.

Er kan ook iets anders meespelen, bij mij wel: al het andere heeft tot doel mijn schrijven te verbeteren, die roman is niet gepland om af te zijn tot ik uitgeleerd ben. Mijn doel is de roman vlak voor mijn dood af te ronden. Als ik hem eerder af heb, zal ik eerder dood moeten omdat ik dan geen doel meer heb in mijn leven.

Als dit een schreeuw om hulp is, dan hoop ik oprecht dat je contact met iemand opneemt. Dit zijn behoorlijk zware statements, namelijk, die niets met het vak van schrijven te maken hebben.

Er kan ook iets anders meespelen, bij mij wel: al het andere heeft tot doel mijn schrijven te verbeteren, die roman is niet gepland om af te zijn tot ik uitgeleerd ben. Mijn doel is de roman vlak voor mijn dood af te ronden. Als ik hem eerder af heb, zal ik eerder dood moeten omdat ik dan geen doel meer heb in mijn leven.

Als dit een schreeuw om hulp is, dan hoop ik oprecht dat je contact met iemand opneemt. Dit zijn behoorlijk zware statements, namelijk, die niets met het vak van schrijven te maken hebben.

Deze manier van werken verzekert je van een lang leven!

Er kan ook iets anders meespelen, bij mij wel: al het andere heeft tot doel mijn schrijven te verbeteren, die roman is niet gepland om af te zijn tot ik uitgeleerd ben. Mijn doel is de roman vlak voor mijn dood af te ronden. Als ik hem eerder af heb, zal ik eerder dood moeten omdat ik dan geen doel meer heb in mijn leven.

Als dit een schreeuw om hulp is, dan hoop ik oprecht dat je contact met iemand opneemt. Dit zijn behoorlijk zware statements, namelijk, die niets met het vak van schrijven te maken hebben.

Deze manier van werken verzekert je van een lang leven!

Dank voor de positieve draai. Ik schrok nogal van de opmerking.

Ik ben ± 2 maanden bezig met mij "perfecte verhaal" (mijn eerste). En beschik nu over 22.000 woorden. Zelf vindt ik dat redelijk veel. Maar het is lang nog niet af. Ik zou elke zin beter kunnen schrijven. Ik verplicht mijzelf ook niet om het vb. binnen de maand te doen. Ik wil ook dat mijn "Perfecte verhaal" perfect is. Zoals iedereen

Deze manier van werken verzekert je van een lang leven!

Absoluut! Wat heb je nou aan een schrijversleven als je geen levensdoel hebt?

Het kwam wel heel triest over. Als je wilt wachten tot je uitgeleerd bent, kun je je niets eens permitteren om te sterven. :rolleyes:

Ik schrijf nu al een kleine 5 jaar aan mijn manuscript, heb nu 55.000 woorden en het is nog lange niet af. Na veelal verschillende stijlen te hebben uitgeprobeerd en mijn schrijfniveau te hebben opgekrikt over de jaren, ben ik maar weer eens bij het begin begonnen en heb ik mijzelf voorgenomen het ding van A tot Z tot in de perfectie te schrijven. Nu heb ik net een proloog toegevoegd en in die (in mijn ogen en voor mijn doen) "perfecte stijl" af, echter duurde het erg lang. Deze 2.100 verse woorden kostte me zo'n 30-40 uur en om jullie nog een idee te geven; ik doe soms wel drie uur over een alinea van 300 woorden, omdat ik zo kritisch ben over elke zin en deze 100x aanpas. Bij een manuscript van deze grootte is dit erg jammerlijk, want zo duurt het tientallen jaren voor het af is. Ik hoop nu dat ik mijn schrijfstijl, waar ik zo tevreden over ben, beter in de vingers krijg en dit slome tempo op die manier kan opvoeren. En mijn vraag aan jullie is: is dit herkenbaar en/of normaal?

Mijn belangrijkste vraag, als ik dit zo lees, is: is het verhaal wel helemaal 'af' voor je gaat herschrijven? De grootste valkuil is namelijk om met herschrijven te beginnen voor het verhaal compleet is. Het beste wat je doen kan is een 'slechte' eerste versie neer te pennen in zo weinig mogelijk tijd, en vervolgens daaraan te sleutelen en te herschrijven tot het af is. Als je probeert om ieder hoofdstuk (iedere zin) perfect te krijgen voor je verder gaat, merk je inderdaad dat je schrijft met het tempo van een gletsjer, met het grote risico dat je ontmoedigd raakt. Het is veel makkelijker (en sneller) om slechte tekst te perfectioneren dan om alles in een keer goed te doen. Mijn (uitgegeven) debuutroman heb ik in vier weken geschreven, gevolgd door een half jaar schaven en herschrijven.

Erg goede tips en interessante persoonlijke verhalen! Het is wel helemaal af, maar het einde is erg slordig geschreven. Kortom nog veel werk aan de winkel. Ik vind een halfjaar herschrijven ook nog vrij snel, maar je kan waarschijnlijk een stuk beter schrijven dan ik, dus dan gaat het altijd sneller. Hoeveel woorden bedraagt je debuut?

Erg goede tips en interessante persoonlijke verhalen! Het is wel helemaal af, maar het einde is erg slordig geschreven. Kortom nog veel werk aan de winkel. Ik vind een halfjaar herschrijven ook nog vrij snel, maar je kan waarschijnlijk een stuk beter schrijven dan ik, dus dan gaat het altijd sneller. Hoeveel woorden bedraagt je debuut?

Ik zat tegen de veertigduizend woorden. Meer een novelle dus. Snelheid is overigens geen teken van kwaliteit hoor. Mijn grootste leermoment van de afgelopen jaren was juist dat ik slecht *mag* schrijven. De eerste versie is bagger. En dan heb ik iets om te verbeteren. Dat werkt efficiënter voor me dan te proberen alles in een keer goed te doen. Overigens is het proces voor ieder persoonlijk. Als jouw manier jou bevalt is het natuurlijk niet fout!

Wat ik grappig vond was het commentaar van Terry Pratchett op zijn roman The Carpet People. Hij schreef dat toen hij heel jong was, ik meen zelfs dat het zijn debuut was. Vele jaren later, toen hij een rijpe schrijver was, is het boek opnieuw uitgegeven, maar geheel herzien/herschreven. Pratchett schreef zoiets als "de ervaring om zelf de redacteur te zijn voor je jongere ik" en dat het nieuwe verhaal een mengeling was van de jeugdige spontaniteit van zijn jongere ik, en de levenservaring van de oudere man die hij op het moment van herschrijven was. Ik ben er van overtuigd dat die verschillende levensfasen die in de tekst zitten het een apart soort diepgang geven. Zeker als je ook je stijl ziet veranderen al naar gelang je levensfase, en de omstandigheden. Dat heeft niet bij ieder verhaal zin, en effectief is het helemaal niet, maar voor één langer verhaal zou iedereen het moeten proberen.

Wat ik grappig vond was het commentaar van Terry Pratchett op zijn roman The Carpet People. Hij schreef dat toen hij heel jong was, ik meen zelfs dat het zijn debuut was. Vele jaren later, toen hij een rijpe schrijver was, is het boek opnieuw uitgegeven, maar geheel herzien/herschreven. Pratchett schreef zoiets als "de ervaring om zelf de redacteur te zijn voor je jongere ik" en dat het nieuwe verhaal een mengeling was van de jeugdige spontaniteit van zijn jongere ik, en de levenservaring van de oudere man die hij op het moment van herschrijven was. Ik ben er van overtuigd dat die verschillende levensfasen die in de tekst zitten het een apart soort diepgang geven. Zeker als je ook je stijl ziet veranderen al naar gelang je levensfase, en de omstandigheden. Dat heeft niet bij ieder verhaal zin, en effectief is het helemaal niet, maar voor één langer verhaal zou iedereen het moeten proberen.

Dat vind ik een leuk idee. Ik ga eens kijken of ik een oud verhaal van mezelf kan vinden om met de kennis van nu te herschrijven.

Ben ik momenteel mee bezig. Niet zo oud, nog maar zes jaar. Van sommige dingen snap ik niets. Heel opmerkelijk.

Er kan ook iets anders meespelen, bij mij wel: al het andere heeft tot doel mijn schrijven te verbeteren, die roman is niet gepland om af te zijn tot ik uitgeleerd ben. Mijn doel is de roman vlak voor mijn dood af te ronden. Als ik hem eerder af heb, zal ik eerder dood moeten omdat ik dan geen doel meer heb in mijn leven.

Als dit een schreeuw om hulp is, dan hoop ik oprecht dat je contact met iemand opneemt. Dit zijn behoorlijk zware statements, namelijk, die niets met het vak van schrijven te maken hebben.

Wat is het probleem? Schlimazlnik is iemand die het uiterste uit zichzelf wil halen. Ik ben het vrijwel nooit met zijn oubollige visie eens, maar het lijkt mij een prima streven. En wie zegt dat schrijvers niet een tikkeltje geschift mogen zijn?

Inderdaad, het lijkt me een een prachtig streven van schlimazlnik. Na die roman zouden er in principe wel nog andere (schrijf)doelen kunnen volgen. Zelf heb ik minder geduld.

Inderdaad, het lijkt me een een prachtig streven van schlimazlnik. Na die roman zouden er in principe wel nog andere (schrijf)doelen kunnen volgen. Zelf heb ik minder geduld.

Nee, ik vind het een pretentieus en onzinnig streven. Ik zou liever tien boeken schrijven die worden uitgegeven dan dat ik mijn tijd verdoe met het streven naar perfectie dat pas wordt uitgegeven na mijn dood. Ik schrijf niet alleen voor mezelf. Ik schrijf om gelezen te worden. En hoe kan ik daar nou van genieten als ik er niet meer ben?

Het een sluit het ander niet uit. Ik heb plannen zat om voor dat Ene boek nog het een en ander te publiceren (en dat heb ik deels ook al gedaan). Dat Ene boek is er voor mezelf, om de lezers te laten zien wat ik zelf goed acht. Dat de lezers en de meeste schrijvers met minder ook genoegen nemen is me al lang duidelijk. Dus je kunt rustig onaffe, imperfecte verhalen publiceren. Maar ik wil één keer kunnen laten zien wie ik ben en wat ik kan, zonder me te conformeren aan opgelegde normen, in die Ene roman dus. Ik zie het ook niet verkeerd om zo lang aan één project te werken (er zijn meer kunstenaars die dat doen, werken aan een Opus Magnum) en tussendoor aan andere projecten te werken die misschien ook wel goed zijn, maar niet dezelfde impact hebben op het ervaren van het kunstenaarschap zelf. En ik zou iedereen die al tijden aanmoddert met één roman toch echt willen aanraden om daarnaast aan korte verhalen te schrijven.

@Harryhol: Het is niet omdat ik hem begrijp (en er begrip voor heb dat hij eindeloos naar de perfectie blijft streven), dat ik het zelf op die manier zou doen. Daar ben ik veel te ongeduldig voor. Ik wil dus ook wel weten of het iets wordt en dat liefst nog vóór ik er niet meer ben ;).

Het een sluit het ander niet uit. Ik heb plannen zat om voor dat Ene boek nog het een en ander te publiceren (en dat heb ik deels ook al gedaan). Dat Ene boek is er voor mezelf, om de lezers te laten zien wat ik zelf goed acht. Dat de lezers en de meeste schrijvers met minder ook genoegen nemen is me al lang duidelijk. Dus je kunt rustig onaffe, imperfecte verhalen publiceren.

Dat is wat me tegen de borst stuit. Dat je zegt dat anderen 'met minder genoegen nemen'. De enige manier waarop je kunt tonen dat jij het beter kan, is door een boek te voltooien dat wordt uitgegeven. Zolang je dat nog niet hebt gedaan, is het niet aan jou om te zeggen dat anderen 'met minder genoegen nemen'. Je bent uiteraard vrij om boeken van anderen slecht te vinden, maar beweer alsjeblieft niet dat gepubliceerde schrijvers niet streven om het beste uit hunzelf te halen enkel omdat ze op een dag besloten dat hun boek af was terwijl jij nog jarenlang met je thesaurus zit te spelen.

Maar ik wil één keer kunnen laten zien wie ik ben en wat ik kan, zonder me te conformeren aan opgelegde normen, in die Ene roman dus.

Goed, doe jij het een keer. Ik streef naar tien of meer.

Ik zie het ook niet verkeerd om zo lang aan één project te werken (er zijn meer kunstenaars die dat doen, werken aan een Opus Magnum) en tussendoor aan andere projecten te werken die misschien ook wel goed zijn, maar niet dezelfde impact hebben op het ervaren van het kunstenaarschap zelf. En ik zou iedereen die al tijden aanmoddert met één roman toch echt willen aanraden om daarnaast aan korte verhalen te schrijven.

Dat laatste is dan weer wel enorm zinnig advies waar ik het van harte mee eens ben :-)

Mijn doel is de roman vlak voor mijn dood af te ronden (...) ik wil één keer kunnen laten zien wie ik ben en wat ik kan, zonder me te conformeren aan opgelegde normen, in die Ene roman dus.

Maar hoe doe je dat in de planning: vlak voor je dood dit werk afronden, daarmee laten zien wat je kunt (kon), en net voor het applaus opklinkt (eventueel) je ogen sluiten. 't Komt er nogal op aan. Ja, ik zou dan toch liever nog even de ogen open houden (en de oren), om te ervaren of het werkelijk waar is dat 'de lezers en de meeste schrijvers met minder ook genoegen nemen'. Of ben je bang voor wat 'de lezers en de meeste schrijvers' van je werk zullen vinden? En vóór het oordeel er tussenuit piepen? Ik vond het een leuke gedachte, wat je schreef, maar als ik er op doordenk, krijg ik van die vragen.

Dat is wat me tegen de borst stuit. Dat je zegt dat anderen 'met minder genoegen nemen'. De enige manier waarop je kunt tonen dat jij het beter kan, is door een boek te voltooien dat wordt uitgegeven. Zolang je dat nog niet hebt gedaan, is het niet aan jou om te zeggen dat anderen 'met minder genoegen nemen'.

Kom op zeg, we nemen allemaal met minder genoegen. Ten eerste moet een verhaal op een gegeven moment af zijn, je kunt niet eindeloos blijven herschrijven. En natuurlijk vind je in het boek fouten nadat het in de winkel ligt. Tussendoor wordt er nog met redacteuren en proeflezers overlegd over wat passend is, en worden verbeteringsvoorstellen door derden gedaan. Een en ander wordt bijgeslepen voor de doelgroep. De meeste schrijvers willen immers niet alleen hun verhaal doen, maar het ook nog bij een uitgever laten onderbrengen en als het even kan ook nog in de winkels terugzien, en op de boekenplanken van klanten, bij voorkeur als bestseller. Het uiteindelijke resultaat kan voor de doelgroep van lezers perfect zijn, maar hoeveel kunstenaarsveren heb je er voor moeten laten? En om terug te komen op het oorspronkelijke onderwerp: als je er langer over doet, vanaf je jeugd tot vlak voor je dood, dan heb je uiteindelijk een boek waarin je je hele wezen als schrijver naar voren kunt brengen, en niet alleen jij als schrijver in een bepaalde fase van je ontwikkeling. Niet dat het in ontwikkeling zijn fout is, maar het is vrij eenzijdig. Veel schrijvers kunnen feilloos aangeven hoe hun leven hun schrijven beïnvloed, vooral als er flink op ingehakt wordt: de eerste grote liefde, de zorgplicht voor een ander, kinderen, scheiding, overspel, overlijden van je ouders, werkloosheid, armoe, gezondheidsproblemen, overwegingen voor emigratie, etc. Daaruit ontstaan vaak prachtige romans omdat dat op dat moment de hele wereld van de schrijver is, dat waar al zijn gedachten om draaien - wat als je al die ervaringen in één roman kunt verwerken, omdat je het schrijft als je er bovenop zit? Ik bedoel daarmee niet een roman waarin dat allemaal voor komt, maar als er een (neven) personage is dat zoiets overkomt dat je het dan met volle overtuiging vanuit je zelf en je eigen ervaringen kunt schrijven. Ik denk dat dat een boek een enorme authenticiteit kan geven. Ik refereer daarbij aan de manier waarop ik kunstenaars hun oevre op zie bouwen, hoe ze keer op keer hetzelfde kunstwerk maken, steeds net iets anders, aangepast aan hun persoonlijke ontwikkeling en uiteindelijk resulterend in een compleet kunstwerk dat veel facetten heeft.