Nieuwe elementen introduceren

Ik zou het in de meeste gevallen schrappen, zeker aan het begin van de zin. Zo'n woord heeft immers het tegenovergestelde effect op de lezer - door het woord plots (of opeens of andere synoniemen) weet hij immers al dat er iets onverwacht gaat gebeuren, en is dat dus niet onverwacht meer. Je hoeft het woord niet uit je vocabulaire te weren, soms past het wel, maar net als bij ieder ander woord moet je je telkens weer afvragen of het werkelijk nodig is of je het niet beter zou schrappen. In het eerste voorbeeld zou je ook kunnen schrijven "Hij schrok toen hij een fles wijn op de grond zag liggen" als dat past binnen de context. Bij je tweede voorbeeld is dit misschien een optie: De deur zwaaide open. Zijn hart maakte een sprongetje.

Je kunt ook gewoon beschrijven wat hij in de kamer waarnam. Op de grond lag een lege fles wijn en onder de salontafel merkte hij de kurk op. Hij schrok toen de deur onverhoeds open zwaaide en ... binnenstapte. Het hoeft helemaal niet saai te zijn als je het in de juiste context gebruikt. Laat maar uit de tekst blijken dat hij zich een ongeluk schrikt als de deur opengaat. En dat die fles wijn op iets onheilspellends duidt.

Maar als ik schrijf: "Hij zag een lege fles wijn op de grond liggen," wordt de mededeling veel te neutraal en te beschrijvend.

De vraag is of het inderdaad TE neutraal en TE beschrijvend wordt. De belangrijkste boodschap die ik van Robert McKee heb meegekregen is "never underestimate your reader". Je moet (dus niet 'mag'!) ervan uitgaan dat de lezer minimaal even slim is als je zelf bent en aan een half woord genoeg heeft. De schrijvers van Self-editing for Fiction Writers noemen dat RUE, Resist the Urge to Explain, dwing jezelf om niets uit te leggen. 'Plots' is ook een uitleg.

Het is sowieso al heel goed, Arthur, dat je deze "plots-drang" bij jezelf hebt opgemerkt en van plan bent er iets aan te gaan doen. Dat is al een mooie stap in de goede richting. Wat ik niet begrijp is dat je bang bent dat een normale zin als "Hij zag een lege fles wijn op de grond liggen" te neutraal en te beschrijvend is. Integendeel.

Zelfs een grootmeester als Mulisch vond deze dingen moeilijk: Hoe een verhaal maandenlang stokte omdat ik iemand een kamer niet kon binnenkrijgen. Manifest III, Voer voor psychologen. Oefenen, schrijven, heranderen. In elk geval lijkt mij een lege fles wijn een onmogelijk iets. Niet dat dat de kern van de vraag is, maar ik heb nu zo'n ding naast me staan, en het is gewoon een lege wijnfles. :)

Denk ook eens aan een ander perspectief.

Maar als ik schrijf: "Hij zag een lege fles wijn op de grond liggen," wordt de mededeling veel te neutraal en te beschrijvend.

Maar als je bijvoorbeeld zegt: 'Hij zag een lege fles wijn op de grond liggen. De haren in zijn nek gingen recht overeind staan. Hij spitste zijn oren: boven was het stil.' Of: 'Hij zag een lege fles wijn op de grond liggen. Een misselijk gevoel bekroop hem; had ze nou alweer de hele avond lopen zuipen?' Of: 'Hij zag een lege fles wijn op de grond liggen. Hij dacht onmiddellijk aan de avond dat ze elkaar voor het eerst ontmoet hadden en een warme gloed verspreidde zich door zijn maag.' Ik noem maar wat hoor. Maar het gaat even om de context. Een fles op de grond is één ding, maar als je op de één of andere manier kunt laten zien wáárom het je hoofdpersoon zo opvalt, wat het met hem doet, ben je volgens mij al een stuk verder. Geef een follow-up na je beschrijving: waarom verrast het object hem? Verder zoiets simpels als: 'Tot zijn verbazing was de kamer een bende. Er lag een lege wijnfles op de grond etc.' Of: 'Er lagen twee lege wijnflessen op de grond en een overhemd en stropdas die niet van hem waren. Op de rand van een schoteltje balanceerde een half opgerookte sigaret met lippenstift op het filter. Anne droeg nooit lippenstift. En roken deed ze al helemaal niet. Over de kledingstukken wilde hij niet nadenken.' Je kan dan bepaalde details aan een object extra opvallend maken (zoals die lippenstift), en gedachtes aan specifieke objecten koppelen. Maar je kan de gedachten ook weglaten. Dan kan de lezer zelf zijn conclusies trekken (goed punt van Esmeralda): 'Er lagen twee lege wijnflessen op de grond en een overhemd en stropdas die niet van hem waren. Op de rand van een schoteltje balanceerde een half opgerookte sigaret met lippenstift op het filter.' Gedachtes/reacties van de hoofdpersoon kun je ook aan personen koppelen die je introduceert: 'Chris kwam zonder te kloppen de kamer binnenlopen. Lucas keek geschrokken op van zijn boek. "Heb jij misschien een briefje van vijf voor me?" vroeg Chris. "Mijn sigaretten zijn op." Lucas schudde meteen zijn hoofd. Chris was hem nog hartstikke veel geld schuldig. Waar haalde hij trouwens het lef vandaan om zomaar zijn kamer binnen te stormen?'

Nog een gedachte, naast Judy's mooie voorzetten: Het feit sec aan de lezer meegeven ("er ligt een wijnfles op de grond"); inzoomen ("hij is leeg"), innerlijke consequentie voor personage meegeven, liefst indirect ("heeft hij toch weer een van haar verstopplekken over het hoofd gezien...").

Bedankt voor de tips iedereen, daar zit zeker veel bruikbaars tussen. Ik ben blij dat ik dit forum gevonden heb :) Thérèse: wijnfles - fles wijn zag ik nadat ik het gepost had, dat krijg je als je voorbeeldjes bedenkt zonder echt na te denken :o

Het uitleggende karakter van woorden als 'plots' valt mij nu ook pas op eigenlijk. Ik zal er in mijn teksten eens op letten, volgens mij doe ik het ook regelmatig. Toch handig, dat iemand anders zijn of haar 'struikelblokken' jezelf een nieuw inzicht geven :) Wat ik zelf wel probeer, is het zoeken naar een contrast. Als de hoofdpersoon zich eerst verbaast over het feit dat de kamer ontzettend schoon is en opgeruimd, en dat hij dan pas de lege wijnfles ziet, dan is effect met een beschrijvende zin als 'op de grond ligt een lege wijnfles' al behaald. Daarnaast moet het uit het verhaal vaak wel duidelijk worden. Die lege wijnfles refereert aan iets dat van belang is, anders is het immers niet noodzakelijk om te noemen (schrappen, zelfs).