kinderverhaal over verlies/verdriet

Dick Bruna (ja daar zijn we weer) schreef het Nijntje boekje Lieve oma Pluis. Dat wordt wel eens aan kleine kinderen gegeven op begrafenissen en crematies als een soort van rouwvoorbereiding/verwerking. Maar dat is wel voor erg jonge kinderen en een beetje cliche (hoewel begrafenissen aan elkaar hangen van clichés). Ik denk dat je het subtiel moet aanpakken. Verlies/vredriet is ontzettend individueel en iedereen (dus ook kinderen onderling) gaat daar anders mee om. Kinderen zitten vaak met een gevoel van: "Het is niet eerlijk!". Misschien moet je dat beschrijven.

denk dat leeftijd van de doelgroep erg belangrijk is

Dank je voor de tip Dries. Ik had daar nog niet bij stilgestaan dat kinderen vaak het gevoel hebben dat het niet eerlijk is. Ook hoor ik dat ik kinderen willen weten "waarom". Sabarinde, ik zat te denken aan hele kleine kindjes. Die willen vaak ook weten wat er dan verder gaat gebeuren. Ik denk dat illustraties ook het verhaal goed moeten ondersteunen.

ja en dan misschien meer in de trant van een dierenverdriet??

@sabarinde: ja dat vind ik ook een goede tip, daar heb ik ook al even aan zitten denken. En ik zal een keuze moeten maken qua informatie denk ik. Je hebt mensen die het meer spiritueel benaderen en mensen die juist niets met de spirituele kant hebben. Of hier een middenweg in zoeken.

Een prachtig verhaal over de dood is "Kikker en het vogeltje", van Max Velthuis. En in Jip en Janneke staat ook een verhaal over een begrafenis, wat er allemaal gebeurt. Ik heb die twee verhalen gebruikt in mijn groep (3/4), toen afgelopen november onverwacht de vader van een jongetje (8 jaar) stierf. Op zich zijn die verhalen voor jongere kinderen, maar omdat ze de emoties erg goed treffen (vooral Kikker) kan het ook prima voor wat oudere kinderen. Jip en Janneke heb ik wel voorgelezen met een boel aanpassingen. Om zelf te lezen is het aanbod niet erg groot. Verlies behelst natuurlijk meer dan een sterfgeval, ook een scheiding, verhuizing veroorzaakt veel leed. Daar is meer over te vinden, maar ik heb zo 1,2,3 geen titels paraat.

voor kleine kinderen moet je het, dacht ik, vrij eenvoudig houden en er vanuit gaan dat ze je woorden nogal letterlijk kunnen nemen

@ing: dank je voor de tips. Ik ga ze eens lenen bij de bieb. Ja ik zie verlies ook zo, er zijn tal van onderwerpen dat verlies is. Veel dingen in het leven leiden ook tot verlies van vertrouwen en geborgenheid. @sabarinde: ja dat letterlijke is ook een beetje mijn angst. Ik denk dat je als schrijver heel goed grenzen moet bewaken en nadenken wat voor gevolgen hetgeen heeft wat je schrijft. Ik vind dat ook wel moeilijk.

Ik krijg zelf vaak het gevoel dat kinderen een hele hoop gevoelens hebben, zonder te beseffen wat die nu precies zijn. Dat moet goed begeleid worden. Ook vind ik het belangrijk hoe bepaalde dingen worden uitgelegd aan kinderen. Toen ik nog heel klein was, stierf een bekende van ons. Dat snapte ik toen niet. Wat is sterven? Dat die persoon er niet meer is. Waarom dan? Omdat als mensen heel oud worden, ze dood gaan. Maar waar gaan ze heen dan? Naar de hemel. Enzovoort. Ik zal eens aan mijn moeder vragen hoe ze daar mee omgingen, toen ze nog als kleuterjuf werkte.

@yonaqi: precies zoals je omschrijft. Kinderen stellen vragen en hoe leg je het dan uit. Er overlijden ook mensen die nog niet oud zijn. En inderdaad waar gaan ze naartoe. Veel mensen omschrijven het ook als "een sterretje" worden, maar ook veel mensen zijn hier allergisch voor. Ik vind dit echt een moeilijk onderwerp, vandaar ook mijn vraag hier.

Ik krijg zelf vaak het gevoel dat kinderen een hele hoop gevoelens hebben, zonder te beseffen wat die nu precies zijn.

Daarom kunnen boeken heel geschikt zijn, om die gevoelens concreter te maken en daar gesprekken over in te leiden. Op school praten we er zeer regelmatig over, bijvoorbeeld in de kring, en het is wonderbaarlijk om te ervaren hoezeer kinderen met elkaar meeleven en elkaar helpen om zaken onder woorden te brengen. In het geval van dat jongetje bijvoorbeeld, hebben we het nu vaak over 'missen'. Hij mist zijn vader, logisch maar erg abstract. Door gesprekjes en aanvullingen/ervaringen van kinderen krijgt hij steeds duidelijker wát hij mist, in welke situaties en proberen we hem manieren aan te reiken waarop hij aan dat enorme verdriet uiting kan geven. Hij schrijft bijvoorbeeld regelmatig verhaaltjes, soms zijn dat briefjes aan zijn vader, soms dagboekverhalen, soms een soort verslagjes. Als hij wil, mag hij ze voorlezen (aan mij of aan de klas), en dat zijn heel bijzondere aanleidingen om erover te praten. Mijn ervaring is dan dat kinderen het heel concreet maken, ook heel specifiek willen weten wat er gebeurt, wat iemand voelt, wat iemand doet etc. Dat is soms heel schokkend, vooral voor de volwassene, want kinderen zijn zo overduidelijk en direct, terwijl wij meer gewend zijn om het te 'verzachten'.

Pa had destijds de dood beschreven als: naar een andere wereld gaan. Want ik snapte niet waarom iets zo definitief kon zijn. Dat is me altijd bijgebleven.

@ing: ja kinderen reageren heel puur he. Wij volwassenen dienen dingen op ingeprente manieren op te lossen. Ik vind het wel goed van je om dingen zo voor de klas te bespreken. Want inderdaad, verlies van een dierbare is niet het moment zelf, maar er volgt nog een fase. @yonaqi: dat lijkt mij ook moeilijk te bevatten. wij volwassenen kunnen nauwelijks zeggen wat het inhoud, laat staan een kind. ik kan me voorstellen dat je als kind dan ook denkt: waar is die wereld dan en waarom gaat iemand daar naartoe?

Bambi gaat ook over verlies.

@four seasons: och ja dat is ook zo. Dank je voor de info, want dit brengt mij ook weer op de informatie dat The Lion King ook over verlies gaat o.a.

Kleine kinderen denken vaak dat zijn stout zijn geweest als er iemand sterft, of als ouders gaan scheiden. Kinderen zijn ook heel puur als er iemand sterft. Mijn neefje ging gewoon naast zijn dode oma op bed liggen.

@jans: ja dat is vreselijk als kinderen denken dat ze stout zijn geweest. Een boekje zou dan ook zeker dat gevoel moeten kunnen wegnemen. Wat ontroerend wat je schrijft over je neefje en zijn oma. Maar ook wel goed dat hij het niet als eng ervaren heeft. ik vraag mij wel eens af, zijn wij volwassen het die een kind leren of iets eng is? Een rare vergelijking: mijn zoontje zag laatst een spin en was bang. Nu ben ik zelf ook bang voor spinnen, maar met alle moed die ik verzamelen kon zei ik toch, kom we gaan kijken, want dit is een heel lief spinnetje. (jaja tuurlijk mama dacht ik) Ik wilde voorkomen dat hij bang zou worden van spinnen. Kortom, waar ontstaat angst? Is het door "het benoemen" van volwassenen, voelen kinderen hoe dan ook toch de dingen aan of is het iets dat ze toch zelf ontwikkelen?

foutje.

Weet je uit ervaring wat verdriet is, Taske? Persoonlijk, bedoel ik, van heel dichtbij, dat het jou raakte, dus geen afscheid van iemand anders. Ik denk namelijk dat als je over zoiets wilt schrijven, je zelf zo'n passage in je leven moet hebben meegemaakt, anders mist er naar mijn idee beleving, identiteit, persoonlijkheid, verdieping - hoe je het ook noemen wilt. Dat voel je, ook in een boek of verhaal. Omdat het zo'n wezenlijke ervaring is.

@ Dries: wat bedoel je met "hoewel begrafenissen aan elkaar hangen van clichés"?

Ik vind (laten we het een mening houden) dat begrafenissen over het algemeen vol zitten met clichés. - Koffie/cake - Waarheen leidt de weg - Het was zijn tijd - Ik weet precies wat je voelt etc etc Op die manier dus.

Ik heb zaterdag een workshop van Wim Daniëls bijgewoond. Hij vertelde iets over het ontstaan van zijn nieuwste kinderboek, twee tieten in een envelop. Het gaat over een moeder die borstkanker krijgt en sterft. Heel verdrietig dus. Hij zei dat hij het essentieel vond dat er humor in het boek zou zitten, omdat het anders zo verschrikkelijk zwaar zou worden. Heel lang wist hij niet hoe dat moest, humor stoppen in een boek over zo'n moeilijk onderwerp. Totdat hij een brief kreeg van een meisje die schreef dat ze uit de moppenclub was gestapt, omdat er iets was met de moeder van haar vriendin. Je hoorde bij de moppenclub als je elke ochtend met een nieuwe mop op de proppen kwam. En toen dacht hij: dat is het, een moppenclub. De moppenclub speelt nu een heel belangrijke rol in dat nieuwe boek van hem. Wim Daniëls vindt humor dus heel belangrijk, juist bij een thema als verlies.

@ Dries: je mag niets, ook geen begrafenissen, over één kam scheren, neem me mijn reactie niet kwalijk. Onze zonen hebben voor hun vader een heel speciale, bijzondere uitvaartdienst geregeld, geen "waarheen leidt de weg", "het was zijn tijd" enz... Wel twinkelzacht pianospel van o.a. Jacques Brel, een prachtige tekst voorgelezen door onze jongste zoon, een uniek afscheid aan "onze pa".

@ Lien, Dries scheert niet alle begrafenissen over één kam. Hij zegt dat ze IN HET ALGEMEEN vol zitten met clichés. Het woord clichés zou je in dit verband ook kunnen vervangen met het woord tradities. Uitvaarten hebben ook vaak hun heilige momenten. Daar heb jij het nu over. Jouw ervaring en Dries' mening kunnen naast elkaar bestaan, dunkt me.

Vroeger las ik uit een boekje voor dat ging over wat er na de dood met een lichaam gebeurt. Het heette 'Dat is heel wat voor een kat', over de dood van een kat, en hoe die door het gezin werd begraven. Het boekje heeft me geholpen om de kinderen het een en ander uit te leggen over de dood, en erna. Een heel mooi boekje.

@marriejeanne: ja ik heb diverse soorten verdriet meegemaakt. Overlijden dat niet op natuurlijke wijze ging tot tweemaal toe. Gegronde angsten om overleven en ziekte.

@ dries en lien: ik ga er vanuit dat dries bedoelt dat verhalen erover vol clichés zitten. En niet dat het zijn mening is dat hij begrafenissen zo vindt. @helga, ja dat vind ik ook zeker belangrijk, een beetje humor. Had ik dat maar geweten van die workshop, dan had ik mij misschien ook aangemeld. @wil: dat klinkt wel als een goed boekje als je het zo goed hebt kunnen gebruiken in situaties. Doet me denken aan toen onze kat doodging. Ik wilde als kind van 11 geloof ik persee mee naar de dierenarts. Hij was namelijk zo ziek dat hij een spuitje moest. Ik moest in de wachtkamer wachten en daarna mocht ik nog even kijken. Vreselijk, hij werd niet meer wakker. Z'n oogjes bleven dicht, zelfs zijn buikje ging niet meer op en neer. Ja mijn ouders vond het geen goed idee dat ik meeging, maar ik wilde persee, koste wat koste.

@ Helga: geen commentaar.

Taske: Ik lees niet dat Dries op verhalen doelde, maar echt op begrafenissen an sich. Maar wat is er mis met clichés? Juist met dit soort intens verdrietige momenten, kunnen rituelen, tradities, structuren, je houvast bieden. En dat heb je verrot hard nodig als met het overlijden van een dierbare alle zekerheden, tradities, structuren, rituelen wegvallen.

@ ing: ik denk dat je mijn reactie verkeerd begrijpt, want ik vind helemaal niets mis aan cliché's. Ik had de reactie van Dries anders gelezen en dat wilde ik slechts uitleggen. Sorry als dit anders op je overgekomen is want zo heb ik het niet bedoeld. Ik heb juist ook wel veel met traditie of hoe je het ook noemen wilt. Ik weet hoe belangrijk het is voor je verwerking en ook de steun die je eraan hebt...