Geen 'poep' roepen!

Zijn er morele eisen die aan literaire teksten kunnen worden gesteld? Lees hier de blog van schrijver en schrijfcoach Eisso Post. 

Ooit vertaalde ik een roman van een blijkbaar populaire fantasyschrijfster. Bladzijdenlang werden er massaslachtingen beschreven, met soms als extraatje de verkrachting van een tienermeisje of marteling van een zwangere vrouw. Ik vond het vertalen nog net geen immoreel werk, maar mijn gratis exemplaren heb ik bij het oud papier gedaan, want zelfs bij de kringloop zou ik er mensen geen genoegen mee doen, leek me. Of ik wilde dat niet.

Anderzijds heb ik ook eens een fantasyroman vertaald waarin op elke bladzijde duizenden mensen en/of andere wezens het loodje legden, en dat was zo onserieus en over the top dat het een stuk aanvaardbaarder werd, zonder meteen mijn favoriete lectuur te worden.   Zijn er morele eisen die aan literaire teksten kunnen worden gesteld? Intuïtief zeg ik daar meteen zowel ‘ja’ als ‘nee’ tegen. ‘Nee’, omdat zaken die in het dagelijks leven immoreel zijn, in literatuur wel degelijk kunnen bijdragen aan iets bijzonders, al is het iets luguber bijzonders. En al zou dat niet zo zijn, dan nog hebben liefhebbers van sadistische gruwelen recht op hun akelige teksten. Beter dan dat ze die gruwelen echt uitleven.

Maar daar stuiten we meteen op de andere kant van de zaak. Een bepaalde doelgroep een dosis ergens van geven waar die behoefte aan heeft is mijns inziens nog geen kunst of literatuur, of het nu porno, kasteelromans of paardenboeken betreft. Verhalen met een hoop gewelddadige horror kunnen daarmee op een heel andere manier immoreel worden: onder het mom van grenzen verleggen en andere lagen aanboren doen ze niets anders dan sensatiezucht intenser bevredigen dan de meest platvloerse televisieprogramma’s.

Het antwoord zou dan dus ‘ja’ moeten zijn. Maar in dat geval zijn de morele eisen in feite esthetische eisen. Bovendien: welke eisen zouden dat moeten zijn? De Marquis de Sade en de Comte de Lautréamont zijn wat mij betreft tamelijk onleesbaar. Maar in elk geval deden ze, in hun tijd, oprecht hun best onrustbarende menselijke emoties in de openbaarheid te brengen. Als je ze al iets kunt verwijten is het eerder obsessie dan effectbejag.

Gerard Reve, al schuwt die effectbejag juist niet, is in mijn ogen zelfs een erg goede en bovendien leesbare schrijver. Als hij gewelddadige scènes, troebele seks en ook nog eens dubieuze meningen opvoert, giet hij dat altijd in een vorm die het tot méér maakt dan alleen maar dat, of zoals hij zelf zegt: ‘Ik maak er muziek bij.’

Iets toevoegen, dat is misschien wel de kern van de zaak, vaag als die term mag zijn. Iets smerigs en naars kan iets toevoegen aan kunst en literatuur, vooropgesteld dat het ook werkelijk nieuw is en de akelige kant ervan bovendien geen doel op zich.

Omgekeerd zijn er schrijvers die er niet eens op uit zijn sadisten en perverten een prettig uurtje te bezorgen, die alleen maar willen choqueren, vanuit het idee dat ze daarmee iets heel bijzonders doen. Elke negatieve reactie is voor hen het bewijs dat deze wereld te benepen is voor hun werk. Zij lijken op een klein jongetje dat de hele middag ‘poep’ roept en, als een getergde volwassene zegt dat ze het nu wel gehoord hebben, trots concludeert dat hij iets hééél stouts heeft durven doen.

Niet zo’n gemakkelijk onderwerp ditmaal, en al helemaal geen directe concrete tips over hoe je in dit verband moet schrijven. Maar toch hoop ik dat jullie er iets mee kunnen.

Eisso Post geeft manuscriptbeoordeling en schrijfcoaching op www.bureaupterodactylus.nl. Onlangs verscheen van hem de verhalenbundel Aan de oever bij uitgeverij Quasis.