De structuur van je verhaal in vogelvlucht

Een dikwijls onbenoemd onderwerp bij advies aan degenen die zich het schrijversambacht eigen willen maken, is de kwestie van structuur. Men zou kunnen zeggen dat dit met een vertelling vaak organisch ontstaat. Toch is het juist goed om je bewust te zijn van de verhaalstructuur; dit bepaalt immers hoe een tekst overkomt op de lezer. Direct in de gebeurtenissen duiken kan abrupt overkomen en hoewel dit mogelijk is, is het de vraag of dit altijd past bij hoe de schrijver het verhaal wil overbrengen.

Begin

Niet zelden is een openingszin, een gehele eerste paragraaf of, in een grotere vorm zoals een roman een heel eerste hoofdstuk, van introducerende aard. Denk hiervoor aan literaire werken als Lolita, Moby Dick, Max Havelaar of een willekeurig verhaal van Edgar Allan Poe (Het vat Amontillado):

“Keer op keer had Fortunato mij veronrecht, en telkens had ik mijn beste gedaan om het geduldig te verdragen...”

De openingsparagraaf neemt, zoals hier, vaak de vorm aan van een innerlijke monoloog, een reflectie op het vurige verlangen dat de hoofdpersoon in zijn greep heeft, zoals bij Nabokovs Lolita, of een bondige samenvatting van de omstandigheden, zoals bij het voorbeeld van Poe.

Midden

In het middendeel is het zaak om de vertelvolgorde juist te kiezen. Hoewel men kan wisselen tussen chronologische vertelling, flashback en anticipatie is het altijd van belang de lezer in gedachten te houden. Hierbij kan een te complexe structuur afbreuk doen aan de leesbaarheid. Neem hierin ook mee of het verhaal vanaf het begin wordt verteld of dat je midden in het verhaal wil beginnen, en in hoeverre dit de opbouw van de spanning in het verhaal ten goede komt.

Het kan relevant zijn om in dit deel eventuele motieven te belichten en te herhalen. Kijken we bijvoorbeeld naar het verhaal van Poe dan zien we dat het motief van het vat Amontillado door het verhaal is verweven, wat tevens de spanning opbouwt omdat er een verwachting wordt gewekt en in het verhaal een letterlijke beweging naar deze verwachting plaatsvindt.

Ook kan het lonen om niet van de hak op te tak te springen en zo delen van de vertelling goed te scheiden. Hoewel er redenen kunnen zijn om een vertelling opzettelijk te fragmenteren, bijvoorbeeld om een emotionele instabiliteit van een personage te suggereren. Maar doe dit niet zonder goede reden.
Benoem daarbij ook geen zaken die niet relevant zijn voor het verhaal qua verhaallijn of sfeer. In dat geval krijg je te maken met de schrijftechnische regel van Tsjechovs geweer; Als je in het eerste hoofdstuk zegt dat er een geweer aan de muur hangt, dan moet dat in het tweede of derde hoofdstuk beslist afgaan. Als het niet wordt afgevuurd, dan zou het daar niet moeten hangen.

Einde

In een slotdeel kun je een gevoel wekken van afronding. In het geval van het slot van een hoofdstuk kan dit ook een opmaat vormen naar een volgend hoofdstuk. In dit deel kan je  een slot of een overgang suggereerden. Denk bijvoorbeeld aan iemand die naar bed gaat, iemand die een trap op- of afstormt, of een gebouw binnengaat. Ook kan hier een afsluitende reflectie geplaatst worden zoals in Het vat Amontillado.

Onderschat, wederom, de kracht van herhaling niet. Een motief of detail kan aan het begin van een verhaal heel anders zijn omwille van de context, het plotverloop of groei van de personages. Het zal de cohesie van je verhaal helpen.

Dit soort adviezen zijn natuurlijk nooit in steen gebeitelde regels, maar kunnen niettemin een nuttige leidraad vormen. Belangrijk is de werken van grote schrijvers te lezen, hun structuur observeren en van hen te leren, zodat je leert een heldere structuur aan je verhaal te geven.

Over de auteur

Anton Prins is dichter en schrijver. Hij legt zich grotendeels toe op het schrijven van essays en staat andere schrijvers graag terzijde met advies en een kritisch oog.