De chronologische volgorde

Veel auteurs gooien tegenwoordig de volgorde van hun verhaal om, zodat hun verhaal spannender overkomt, maar het schrijven van een verhaal in een chronologische volgorde heeft ook zo zijn voordelen. Lees hier de blog van schrijver en schrijfcoach Eisso Post.  

Aan het begin van de prachtige thriller Going Wrong van Ruth Rendell is een gangsterachtige man al vanaf zijn tienertijd verliefd op een nogal alternatieve jonge vrouw, maar zij maakt hem duidelijk dat ze elkaar al jaren niets meer te vertellen hebben. En dan beginnen er steeds akeligere dingen te gebeuren. Daar tussendoor gevlochten zijn beelden van hoe ze elkaar leerden kennen, wat ze samen beleefden, een heel romantisch, aangrijpend verhaal.

Waarom niet beginnen bij die tienertijd? Waarom niet eerst hun kennismaking, hun jonge liefde, en pas daarna hoe het allemaal eerst verloopt en daarna helemaal misloopt? Het verhaal zou dan misschien veel indringender en dramatischer worden.

Een antwoord zou kunnen zijn: Ruth Rendell schrijft vrijwel nooit vanuit tieners. Wat tieners meemaken krijgen we altijd te zien vanuit de volwassenen die ze later zijn geworden, en iets anders zou bij deze schrijfster iets weeïgs krijgen. Een andere reden: de schrijfster wilde focussen op de crisis tussen de twee ex-geliefden, die steeds verder uit de hand loopt, en geen ontwikkelingsroman schrijven.

Flashbacks, terugblikken, referenties aan het verleden: veel romans en langere verhalen staan er vol van, drijven er bijna op. Soms met goede redenen. Toch heeft dat vaak tot gevolg dat de schrijver er niet uit komt, dat er enorm getwijfeld en gesteggeld wordt met de volgorde waarin hij alles vertelt. In dit verband zou ik een lans willen breken voor zuivere chronologie, voor het vertellen van de gebeurtenissen in de volgorde waarin ze gebeurd zijn. Mijns inziens een langzamerhand onderschat procedé.

Bij een terugblik weet je al waar het vertelde op gaat uitlopen en dat kan een speciaal dramatisch effect opleveren. Maar bij een chronologisch verteld verhaal, net als in het leven zelf, weet je dat allemaal nog níét, en de dramatische kracht daarvan moet je ook niet onderschatten. Of je hebt al sterke vermoedens, maar het is allemaal tenminste nog niet verklapt.

Het omgooien van de volgorde is een mogelijk waardevolle kunstgreep, net als ‘show don’t tell’, het beginnen van je boek met een dialoog zonder eerst uit te leggen wie wie is, of een open einde. Maar net als al die andere kunstgrepen kan het een dogma worden, en in plaats van dat het de schrijver meer mogelijkheden biedt, wordt die er dan door beperkt.

Bij klanten die manuscripten insturen zijn er twee overduidelijke signalen mogelijk dat de terugblik, het heen-en-weer-springen in de tijd, verkeerd wordt gebruikt.

Het eerste, dat vaker voorkomt dan je zou denken, is dat het heden volkomen oninteressant is. In de terugblikken gebeurt alles, de mensen nu denken of praten er alleen over. Hoogstens zien ze dat ze als gevolg van het verleden een wat troosteloos bestaan leiden. Hier doet de schrijver er beter aan, dat hele heden weg te laten. Of desnoods (maar dat wordt al gauw kunstmatig) echt erge dingen in het nu te laten gebeuren en die op een of andere manier te verbinden met de erge dingen van vroeger.

Het tweede signaal is, dat er in de terugblik terugblikken gaan voorkomen, zodat de lezer de draad kwijtraakt. Dat kun je natuurlijk expres doen, maar dat is meestal niet het geval. Het is een teken dat de terugblik het eigenlijke ‘heden’ van het verhaal vormt, en dat het ‘heden’ dat er nog overheen is gelegd, de zaak onnodig ingewikkeld maakt. Maak in zo’n geval het verhaal tenminste iets chronologischer, beperk het aantal terugblikken en vermijd Droste-terugblikken.

De chronologische volgorde: probeer hem eens. Je zult er geen spijt van krijgen.

Eisso Post geeft manuscriptbeoordeling en schrijfcoaching op www.bureaupterodactylus.nl. Onlangs verscheen van hem de verhalenbundel Aan de oever bij uitgeverij Quasis.