Brief aan mijn student

Beste Jaap-Jochem,
De angst dat het degelijk voorbereiden van een verhaal of een roman zou leiden tot een invuloefening, een boekhoudkundige handeling, kom ik vaak tegen bij beginnende schrijvers. De schrijver in spe denkt dat zijn verhaal beter wordt als hij bijvoorbeeld van te voren niet weet dat zijn hoofdpersoon op bladzijde 181 door zijn geliefde wordt verraden. Dat zou de spontaniteit en het verrassende effect van de scène ten goede komen.

Maar iedere scène, hoe verrassend ook, zal de lezer koud laten als deze niet goed is voorbereid. En daarvoor is weer nodig dat je je verhaal kent. Daarom raad ik aan om een scèneketting te maken van je verhaal of roman voordat je aan de eerste versie begint. Een scèneketting bestaat uit de tien belangrijkste dramatische scènes van het verhaal; drie uit de opening, vijf scènes uit het middenstuk en twee scènes om het verhaal af te ronden. (Voor meer informatie over de dramatische opbouw van een verhaal, kan ik je het boek Poetica aanbevelen van Aristoteles).

Het gaat er dus niet om of een scène zich onverwachts voordoet voor een lezer. Tenminste, als je niet bezig bent met een thriller, waarbij het van mateloos belang is of de butler het heeft gedaan (er zijn schrijvers die jarenlang bezig zijn met verzwijgen dat de butler het heeft gedaan…). Nee, een goed voorbereide dramatische scène zal de lezer dieper raken dan een scène die, als bij een deus ex machina, uit de lucht komt vallen.

Van een goed voorbereide dramatische scène heeft de lezer van de schrijver verschillende signalen (voorecho’s) opgevangen, al dan niet bewust. Daardoor krijgt de lezer het gevoel dat het drama niet te vermijden was. Door dit noodlot krijgt het drama een extra tragische diepte. Om het dramatische gehalte van de scène te versterken, zal de scène natuurlijk ook goed geschreven moeten zijn: niet geschmierd (met vals pathos), maar ook niet met steriel eigentijds cynisme.

Een andere reden waarom het raadzaam is je voor te bereiden bij het schrijven van een verhaal is omdat je dan tijdens het schrijven van een scène duidelijk voor ogen staat wat de functie van de scène is waar je op dat moment aan werkt. Bijvoorbeeld: hier moet ik het eerste scheurtje laten zien van deze amour fou, anders wordt het verraad op bladzijde 181 ongeloofwaardig. Of zoals de Russische schrijver Anton Tjechow schreef:

‘Als er aan het eind van het verhaal een geweer afgaat, dan dient het geweer in het begin van het verhaal getoond te worden, wil de lezer zich niet afvragen: ‘Waar komt dat geweer ineens vandaan?’

Alleen al daarom dien je je verhaal goed voor te bereiden. Een schrijver die uitsluitend vertrouwt op zijn talent, zal beslist logistieke fouten maken in zijn verhaal en niets is dodelijker voor de geloofwaardigheid en daarmee de impact van een verhaal dan een logistieke fout. Voor mij is het, na één zo’n fout, al een reden om het boek terzijde te leggen. Als ik lees hoe Jezus Christus tweeduizend jaar geleden op zijn scooter naar het restaurant scheurde om daar met zijn vrienden het laatste broodje te eten, dan haak ik af.

Het is niet voor niets dat de postmoderne literatuur een vroegtijdige dood is gestorven. Maar niet alleen een anachronisme haalt de geloofwaardigheid van een verhaal onderuit, maar ook dramatische scènes die sans préméditation zijn geschreven. De schrijver heeft zich niet de tijd gegund om de dramatische scène te overdenken.

Een ander argument om je terdege voor te bereiden voor je aan het schrijven van je verhaal begint, is dat je door deze voorbereiding ‘economischer’ schrijft. Tijdens het schrijven van de eerste versie van je verhaal, zal je belaagd worden door allerlei ideeën en invallen. Of het idee of de inval thuishoort in het verhaal, dat kan je niet beoordelen; je weet immers nog niet waar je verhaal over gaat; je bent nog aan het scheppen. De neiging is dan groot om iedere inval op te nemen in je verhaal, onder het motto: je weet maar nooit.

Al deze invallen blijken meestal niet thuis te horen in het verhaal en kosten dus later extra tijd en aandacht om hen naadloos uit de tekst te verwijderen. Het kan zelfs zijn dat je je zodanig hebt laten meeslepen door je invallen, omdat je je verhaal nog niet kende, dat daardoor het hele verhaal mislukt is en daarmee, zoals de meeste verhalen, verdwijnt in de la van je Ikeabureautje op de stapel Vergeelde Inspiratie.

Tot slot, een open deur: iedere onderneming - het bouwen van een tuinhuisje, het aanleggen van een modelspoorbaan, het maken van een reis - heeft alleen maar kans van slagen na een goede voorbereiding.

Een professionele schrijver neemt zijn lezer serieus en trakteert hem niet op een verhaal waar de lezer al struikelend over de anachronismen en andere onrechtmatigheden zich een weg moet banen naar het eind van het verhaal, louter en alleen omdat de schrijver zijn talent overschatte.

Met hartelijke groet,
Frans Stüger