Welluidend halfrijm - De tips

In het aritkel Rijm, halfrijm en voortgang in editie 1 2023 van Schrijven Magazine breek ik een lans voor halfrijm (en andere vormen van imperfect rijm). Ik zet uiteen welke vormen van imperfect rijm er zoal zijn, laat zien waar de weerstand ertegen vandaan komt, en leg uit waarom ik vind dat er toch mooie toepassingen mogelijk zijn. In aanvulling daarop geef ik hier een aantal tips voor het gebruik van dit soort rijm.

• Kies voor klanken die relatief dicht bij elkaar liggen. De medeklinkers m, n en ng zijn bijvoobeeld redelijk goed inwisselbaar omdat ze alledrie alle drie gebruik maken van de stem en de neus en de m en de n worden ook nog eens allebei vóór in de mond gearticuleerd. (Voor meer informatie, lees de masterscriptie van Jona van der Schelde).
• Klanken als ‘t’, ‘d’ en ‘s’ kun je vaak tamelijk onopvallend toevoegen
• Plaats je halfrijmen niet in zware eindrijmposities, gebruik ze voor binnenrijm of voor de A-positie van een ABAB-rijmschema. Uiteindelijk is ABCB ook een aanvaardbaar rijmschema, en daarmee vergeleken is ABA’B alleen maar winst.
• Als het niet onopvallend kan, doe het dan opvallend. Rijm veel. Rijm vaker of rijm met meerdere woorden/lettergrepen tegelijk.
• Vermijd volrijm. Als je nergens volrijm gebruikt, bouw je ook geen verwachtingspatroon op bij de luisteraar en valt halfrijm nergens tegen. Je kunt halfrijm en volrijm gerust door elkaar gebruiken, maar als je dat doet dan neemt het risico dat er een halfrijm bij zit dat niet zo goed valt wel toe. 
• Als je toch een opvallend halfrijm wilt gebruiken, zorg dan dat er ook inhoudelijk een link is tussen de rijmwoorden, zodat alleen al het feit dat die woorden met elkaar in verband worden gebracht iets toevoegt. Dat gebeurt bijvoorbeeld in de Even-tot-hierbewerking van Queens ‘Radio Gaga’: regio Tata/legio data/reden voor drama/retegoor Tata.
• Speel met de uitspraak. Bijvoorbeeld met een overdreven bekakte uitspraak van het Engels: Een ander slot, op mijn eigen deur/ … ben ik not welcome anymeur (Even tot hier, ‘Thierry blijft’)
• Bereid een klemtoonmismatch voor door er een bijna dubbelrijm van te maken: diepste plassen/fietstassen (Theo Nijland, ‘Fietstassen’), of voeg rijmwoorden met eenzelfde mismatsch toe:  ‘oppassen/opkrassen’ (Theo Nijland, zelfde lied). 
• Geef een lettergreepmismatch betekenis, zoals Maaike Ouboter doet in ‘Harnas van glas’. Dit lied met het rijm ‘tegenop/verstop me’ draait erom dat de ‘me’ onbereikbaar is achter de ‘stop’ van haar glazen harnas. Dat dit ‘me’ dan weggemoffeld wordt in een lettergreep die er niet hoort te zijn, is een geweldige vondst.
• Probeer of het uitmaakt welk van de twee rijmwoorden je voorop zet. Dat maakt soms verschil.  Het is in het algemeen vaak handig om het meest ‘gezochte’ rijmwoord voorop te zetten, omdat het rijm dan veel natuurlijker klinkt. Maar of ‘laat’ beter op ‘pa’ rijmt dan ‘pa’ op ‘laat’ hangt van een heleboel factoren af. Ik heb een lichte voorkeur voor de laatste variant, omdat je dan niet hebt dat je alsnog een ‘t’ achter ‘pa’ denkt. Maar dat is misschien iets van mij. Er zullen weinig mensen zijn die net als ik denken dat Berend Botje onvindbaar is omdat hij naar Amerikaar is, in plaats van naar Amerika.
• Gaat een halfrijm je na verloop van tijd toch storen, kijk dan waar het aan ligt. Soms ligt het meer aan de betekenis dan aan de klank. Dan kun je een ander halfrijm zoeken. Soms ligt het echt aan het rijm. Zoek dan alsnog een volrijm. Zelf heb ik na heel lang het rijk rijm onherstelbaar/onvoorstelbaar te hebben gezongen mijn tekst aangepast. Nu zing ik onherstelbaar/zo voorspelbaar. Want het blijft zo: soms is volrijm echt mooier.
• Kijk niet alleen naar de accentverdeling in de tekst op zich, maar ook naar de totale accentverdeling in tekst en melodie. Soms moet je de melodie een klein beetje aanpassen om een accent wat aan te zetten of af te zwakken. Neem ‘Ik zag twee beren’. In dat liedje rijmt: ‘hahaha’ op ‘keek ernaar’. Dat is geen volrijm. De mate waarin mij dat stoort, hangt af van de manier waarop het gezongen wordt. De hele laatste regel wordt gezongen op twee noten. Een hogere en een lagere. Het gaat erom wanneer je de lage noot inzet. Wacht je daarmee tot het eind van de regel, tot ‘naar’ dan vind ik dat heel lelijk. ‘Naar’ krijgt een onnatuurlijk accent en de ‘r’ dus ook. Ga je echter al bij ‘keek’ naar de lage noot, dan krijgt ‘keek’ veel meer nadruk dan ‘naar’, wat qua betekenis beter klopt én het halfrijm minder opvallend maakt. Veel mensen zullen de ‘r’ niet eens zingen, zoals ze hem ook nauwelijks uitspreken als ze praten.