Karaktertypen: de psychopaat en de sociopaat

Voor psychopaten is uiteraard veel emplooi in spannende verhalen. Diens gewetenloosheid en nietsontziende eigenbelang is bij uitstek een welkome verstoorder van het gezapige dagelijkse leven. In boeken dan. Je kunt dus dankbaar gebruik maken van deze aparte mensensoort, net als van zijn broertje de sociopaat. Maar wat maakt nu precies een psychopaat of een sociopaat? En wat is het verschil tussen die twee?

De psychopaat

Een psychopaat heeft een koud hart, dat niet in staat is empathie te voelen. Of wroeging, spijt of berouw. Hij zou een machine zijn, ware het niet dat hij wel lust en begeerte kent. Vooral naar macht. Om te krijgen wat hij wil kan hij zich charismatisch, charmant en overtuigend voordoen. Omdat hij emoties hooguit oppervlakkig voelt, is hij een thrillseeker; hij zoekt sensatie en is vaak afhankelijk van alcohol, drugs, gokken of andere verslavingen. Hij stoort zich niet aan gedragsregels en sociale conventies. Hij kent geen angst, ook niet in situaties waar dat normaal en zelfs verstandig zou zijn. Hij manipuleert schaamteloos en voelt zich niet verantwoordelijk voor de gevolgen van zijn daden. Hij wordt gemakkelijk gewelddadig, en is wraakzuchtig en genadeloos. Hij is impulsief en leidt vaak een richtingloos bestaan, slechts gestuurd door wat hij op dat moment wil.

Liefde

In de liefde – al is dat woord eigenlijk niet van toepassing op een psychopaat – kenmerkt hij zich vaak door seksueel afwijkend gedrag en stalking. Hij heeft veel korte relaties, al dan niet tegelijkertijd, en hij ziet er geen been in de partner van een ander af te snoepen en vervolgens net ze snel weer in te ruilen. Hij is ook niet vies van een liefdesrelatie om het geld en hij laat meestal een spoor van gebroken harten achter zich.

De sociopaat

Zowel de psychopaat als de sociopaat hebben een antisociale persoonlijkheidsstoornis (ASPS).

Het verschil tussen een psychopaat en een sociopaat is vooral dat de eerste een koude kikker is terwijl de tweede een woedend kort lontje heeft. Verder zit het verschil voornamelijk in hoe goed (voor zichzelf) de persoon in kwestie kan functioneren, zichzelf in de hand heeft en kan plannen.

Waar het gedrag van een psychopaat koel berekenend, gepland en onder controle is, is dat van de sociopaat impulsief, grillig, ad hoc, en vaak voortkomend uit woede. De psychopaat is meestal hoogopgeleid en is een carrièremaker, de sociopaat meestal juist niet: een sociopaat is vaak een loser en een psychopaat een succesvolle, populaire figuur.

In de misdaad zal de psychopaat alles goed voorbereiden waardoor er vaak nauwelijks sporen te vinden zullen zijn, terwijl de sociopaat eerder een gelegenheidscrimineel is en daardoor veel makkelijker aanwijzingen en bewijsmateriaal achterlaat.

De georganiseerde misdaad kent een hoog psychopatengehalte. NB: Ik heb het hier steeds over ‘hij’. Psychopaten en sociopaten zijn inderdaad vaker man dan vrouw, maar dit karaktertype komt zeker ook bij vrouwen voor.

Psychopaat of sociopaat?

Sherlock Holmes, gespeeld door Benedict Cumberbatch in de nieuwe BBC-bewerking, zegt als hij een psychopaat wordt genoemd: ‘I’m a high-functioning sociopath’. Volgens de beschrijving van psychopathie en sociopathie klopt dat niet: zijn daden zijn nooit impulsief en willekeurig maar juist zorgvuldig gepland. Hij is duidelijk ook geen psychopaat, want hij heeft bijvoorbeeld wel empathie* De Engelse psycholoog Maria Konnikova kan zich er nogal over opwinden. Zij vindt overigens dat er geen verschil is tussen psychopaat en sociopaat.

What’s in a name, het gaat om de niet-zo-fijne karaktertrekken die je in je boek kunt gebruiken voor een fijne tegenstander, de antagonist, of voor een interessante bijrol. Of misschien zelfs wel voor je protagonist.

*Maar misschien is hij wel een autist. Wat juist de tegenpool is van de psychopaat.

Psychopaten en sociopaten als romanfiguren

Tom Ripley in The Talented Mr Ripley, van Patricia Highsmith

Eunice Parchman in A Judgment in Stone, van Ruth Rendell

The Jackal in The Day of the Jackal, van Frederick Forsyth

Patrick Bateman in American Psycho, van Bret Easton Ellis

Alex DeLarge in A Clockwork Orange, van Anthony Burgess

Cruella de Vil in 101 Dalmatians

The Joker in Batman, met name zoals gestalte gegeven door de betreurde Heath Ledger in The Dark Knight.

Door Miriam Wesselink

1. Is informatieanalist van beroep.
2. Is schrijver omdat ze schrijven heerlijk vindt.
3. Schrijft momenteel aan een boek.
4. Schrijft ook artikelen op haar schrijftipswebsite Singularity.nl.
5. Schrijft zo nu en dan een kort verhaal en publiceert dat dan ook op haar site.
6. Twittert over van alles en nog wat.
7. Heeft als motto: ik bid niet maar vloek wel.