Wat is de herkomst van ‘niet door de beugel kunnen’?

Dat kan echt niet door de beugel, hoor! Heb je iemand dat wel eens horen zeggen? Mensen gebruiken het in de context van dat ‘dat kan er niet mee door’ of ‘dat mag niet’. Misschien denk je wel dat het gezegde komt van de beugel zoals wij die nu kennen, die je bij de orthodontist laat zetten. Dat is niet zo. Benieuwd waar het wel vandaan komt?

Herkomst

Er zijn twee mogelijke verklaringen voor waar het gezegde vandaan komt. De oudste is dat het zou komen van het balspel ‘bogelen’ of ‘bogelslaen’ uit de vijftiende eeuw. Het doel van dat spel was om een bal te slaan door een gebogen ijzeren ring. Die ring werd ook wel de beugel genoemd. Als de bal niet goed lag, werd er geroepen ‘dat kan niet door de beugel’. Dat is dus één mogelijke verklaring. 

De tweede verklaring komt uit de zeventiende eeuw en wordt vaker gesuggereerd. In die tijd hadden steden nogal een aparte regel, lijkt het. In oude gemeenteverordeningen stond dit: "Soo en moeter niemant honden houden, uutghenomen cleyne honden die door een voetyser van een zadel moghen" en "niet groter (honden) te houden, dan die doer den boghel moghen." Alleen honden die door een ijzeren beugel pasten, kleine honden dus, mochten binnen de stadsmuren komen. Deze verklaring zou ook de herkomst kunnen zijn van de hieronder genoemde gezegdes met het woord beugel erin.

Zelfde soort gezegden

In Het Woordenboek der Nederlandsche Taal staan nog drie oude gezegden met het woord beugel erin. Eentje daarvan is ‘iemand door den beugel jagen’. Dit betekent iemand plagen of dwingen tot iets onaangenaams. Dan vermeldt het woordenboek ook nog ‘iets wil (niet) door den beugel’ en ‘iets mag (niet) door den beugel’. Die eerste betekent dat iets niet lukt en de tweede dat iets er (niet) mee door kan of iets kan (niet) geduld worden.

Bron: Onze Taal en Historiek