Maak gebruik van spraakverwarring in je verhaal voor een hilarisch resultaat!

Als schrijver is het goed om je bewust te zijn van welke gereedschappen je kan inzetten om een echt goed verhaal te schrijven. Deze keer bespreken we bij het Schrijfwoordenboek wat een zeugma is en hoe jij het kan gebruiken of juist vermijden.

Wat is een zeugma?

Het woord “zeugma” is een (oud)Grieks woord dat ook wel ‘juk’ of ‘verbinding’ betekent. Bij een zeugma vindt er een samentrekking plaats waarbij twee werkwoorden gebruik maken van hetzelfde woord. Hierbij wordt er gebruik gemaakt van figuurlijk en letterlijk taalgebruik. Een goed voorbeeld is de volgende zin: “Ik neem het geld en mijn partner de benen.” Wat we hier zien is een samentrekking van twee verschillende manieren waarop het woord “nemen” gebruikt wordt. In het eerste gedeelte van de zin: “Ik neem het geld”, wordt er letterlijk bedoelt dat de hoofdpersoon een geldbedrag tot zich neemt. In het tweede gedeelte van de zin: “Mijn partner neemt de benen”, wordt er figuurlijk gebruik gemaakt van het woord “nemen”. Mijn partner neemt niet letterlijk twee benen onder zijn armen mee; hij (of zij) slaat op de vlucht. Zoals je merkt vindt er dus een vorm van spraakverwarring plaats met een vaak komisch effect.

Wat zijn de voor- en nadelen?

Bij een zeugma wordt de lezer dus door middel van taalgebruik op het verkeerde been gezet. In het algemeen is het vaak beter als je een zeugma probeert te vermijden. Dit is omdat zeugma’s van zichzelf een verwarrende aard hebben. Het komische effect dat ze geven is echter ook niet altijd iets wat wenselijk is. Daarnaast worden zeugma’s door veel mensen gezien als een stijlfout, omdat je twee verschillende functies combineert in hetzelfde woord. Echter is het goed om te weten dat de samentrekking op zichzelf klopt. Het samengetrokken deel heeft de juiste vorm en kan ook op dezelfde plek in de zin worden ingevuld.

Hoe gebruik je het in je voordeel?

Nu je weet wat de voor- en nadelen zijn van een zeugma kan je er ook bewust gebruik van maken. Als je gedoseerd omgaat met een zeugma kan je hele frisse momenten scheppen in je verhaal. Het grootste gevaar van een zeugma is dat lezers onbedoeld in de war raken. Dit is dan ook meteen de grootste kracht van een zeugma: dat lezers even in de war raken door het (slim) gebruiken van bepaalde woorden. Bij veel andere stijlfiguren moet je vaak iets aan het verhaal zelf veranderen om een bepaald effect te scheppen. Het unieke van een zeugma is dat dit niet hoeft. Je bereikt het effect van een zeugma door alleen maar op een bepaalde manier te spelen met woorden.

Als je dus inhoudelijk weinig aan het verhaal wilt veranderen is het gebruik van een zeugma dus een overweging waard. Als je echter wel openstaat voor meer inhoudelijke verandering, kan je een zeugma juist onderdeel laten worden van een verhaal. Laat je personages reageren op de vreemde woordkeuze, of nog leuker: pak je lezer twee keer bij de neus door je personages inderdaad letterlijk een stel benen mee te laten nemen.