Hemingway’s IJsbergtheorie: Wat moet je weglaten tijdens het schrijven?

Het is natuurlijk nooit mogelijk om alle details, van geur tot kleur, op papier te zetten. Ernest Hemingway weet dit heel goed en gaat zelfs tot het uiterste: schrijf alleen de essentie. Dit is de kern van zijn welbekende “IJsbergtheorie”, een theorie die ook wel bekend is als de “theorie van het weglaten”. Nu is de vraag: Wat laat je weg? Of misschien wel belangrijker: Wat schrijf je wél op?

---

De theorie

Volgens de IJsbergtheorie moet er in een tekst alleen dat staan wat essentieel is. Alles wat door de lezer geconcludeerd kan worden, moet weggelaten worden. Zolang je als schrijver goed weet waar je over schrijft, hoeft niet alles benoemd te worden. De lezer weet wel wat er bedoeld wordt. Zo moet je, volgens deze theorie, geen bijvoeglijke naamwoorden gebruiken om details te beschrijven.

De “IJsberg” in de naam van de theorie verwijst hier ook naar. Bij ijsbergen is maar een klein deel van het geheel aan de oppervlakte zichtbaar, de rest is vaak aan de blik onttrokken. Al is het onderste deel van de ijsberg niet zichtbaar, het is nog steeds aanwezig en de kijker kan zelf invullen dat het er is.

Hemingway schreef in zijn non-fictie boek Death in the Afternoon het volgende:

Als een schrijver van proza goed weet waar hij over schrijft, kan hij dingen weglaten, en de lezer zal dan, als de schrijver waarachtig genoeg schrijft, die dingen even goed kunnen aanvoelen als wanneer de schrijver het allemaal had uitgelegd. Een ijsberg beweegt zo waardig omdat maar een achtste deel ervan boven het water uitsteekt.”

Voorbeelden hiervan zijn natuurlijk te vinden in Hemingway’s eigen werken. Zo wordt er aan het einde van zijn short story “Out of Season” de ware conclusie van het verhaal niet benoemd: de man hangt zichzelf op. Dit hoeft niet benoemd te worden omdat de lezer dit zelf al kan concluderen aan de rest van het verhaal.

In gebruik

Om deze theorie zelf toe te passen tijdens het schrijven moet je dus, in essentie, alleen dat opschrijven wat echt van belang is. Volgens Hemingway hoef je niet te omschrijven wat de personages voelen of denken, wat hun motivaties zijn of waar ze bang voor zijn. Dit moet duidelijk worden uit hoe de personages zich gedragen en uit de dialoog. Dus: show, don’t tell.

Om dit goed te kunnen doen is het van belang om in je verhaal te laten zien wat de personages voelen en wat ze motiveert in de acties die ze ondernemen. Een voorbeeld hiervan is als volgt:

De kat wordt bang van een hard geluid.

> De kat rent weg en duikt de kast op. Hij is bang geworden van een hard geluid.

> De kat rent weg en duikt de kast op.

In dit voorbeeld laat de reactie van de kat al zien dat die bang is, dus het hoeft niet benoemd te worden. De actie van de kat is hier van essentie, de rest kan geconcludeerd worden.

---

Afbeelding

Meer schrijftips en adviezen?

In iedere editie van tijdschrift Schrijven Magazine delen we tips, trucs & adviezen van bekende auteurs en schrijfdocenten. Leerzaam!

Nog geen abonnee? Meld je aan!

Ja graag!    Geef cadeau

---

Voor- en nadelen

Net als elke manier van schrijven, heeft ook deze theorie zijn voor- en nadelen.

Een van de voordelen van deze manier van schrijven is dat de tekst niet aangekleed wordt met onnodige toevoeging, wat de tekst duidelijker maakt. Overigens, als je als schrijver er dan eens voor kiest om wél iets te omschrijven of te benoemen, heeft dit meer impact op de lezer. Daarnaast geeft het de lezer ook de kans om actief te lezen, omdat ze zelf de gaten in moeten vullen. De tekst wordt hierdoor interessanter en spannender en dat wat ongezegd is gelaten, laat alleen maar een grotere indruk achter.

Het nadeel hiervan is wel dat de tekst er moeilijker door wordt. Niet alles wordt gezegd, waardoor het kan zijn dat de lezer meerdere keren terug moet gaan om te snappen wat er wordt bedoeld. Naast dat dit het lezen van een tekst moeilijker maakt, wordt het schrijven ervan ook moeilijker. Als schrijver moet je er dan voor zorgen dat alles klopt zodat de juiste conclusies ook getrokken kunnen worden.

Het minimalisme van deze schrijfstijl kan een uitdaging zijn, ga jij het aan?