Gereedschapskist van de schrijver: horrorverhalen

Veel lezers houden ervan om lekker te griezelen bij een eng verhaal. Met welke klassieke elementen kun je een verhaal echt angstaanjagend maken? 

De grondangsten volgens Sigmund Freud

Psycholoog Sigmund Freud kwam in 1919 met zijn concept van ‘das Unheimliche’: een gevoel van angst en dreiging dat opgeroepen kan worden door een alledaagse gebeurtenis of een object.
Freud onderscheidde hierbij ook een aantal grondangsten, die volgens hem bij elk persoon aanwezig zijn. Deze angsten zien we vaak terug in thrillers en horrorverhalen. Wat deze grondangsten zijn, lees je hieronder.

Onvrijwillige herhaling

Veel horrorverhalen bevatten een bepaald element of een bepaald object dat telkens herhaald wordt. Dit kan bijvoorbeeld een bepaald getal zijn, dat zo vaak door een personage gezien wordt, dat het beangstigend is. Veel mensen zijn bang voor het getal 13, dit wordt Triskaidekafobie genoemd.
Ook het herhalen van een bepaalde gebeurtenis kan angst oproepen. Iedereen kent bijvoorbeeld wel het gevoel van een déja vu, dit wordt soms als heel onprettig ervaren.
In de klassieke horrorfilm Final Destination (James Wong, 2000) droom het hoofdpersonage dat het vliegtuig waarin hij wil stappen, zal neerstorten. De gebeurtenissen uit zijn droom beginnen zich vervolgens precies hetzelfde in het echt te herhalen. Zo speelt hetzelfde liedje op de radio en krijgt het hoofdpersonage dezelfde vliegtuigstoel toegewezen, als in zijn droom. Door deze herhaling realiseert het personage zich dat zijn droom een voorspelling was en besluit hij net op tijd het vliegtuig te verlaten.

De dubbelganger

Tweelingen en dubbelgangers zijn een bekend motief in enge verhalen. In Stephen Kings The Shining heb je bijvoorbeeld  the Grady (tweeling)zusjes, die de lezer de stuipen op het lijf jagen. Ook scènes met spiegels en spiegelbeelden komen in horrorverhalen vaak voor.
Daarnaast is het hebben van een dubbelganger een angstaanjagend idee voor veel mensen. Volgens Freud heeft deze grondangst twee aspecten: Mensen zijn bang dat zij niet het origineel, maar de dubbelganger zijn. Daarnaast zijn mensen bang dat de dubbelganger hun plek in komt nemen.
Dit tweede doemscenario gebeurt in het boek  Dubbelgangers van Jasper Wung-Sung: de plek van het hoofdpersonage Jonas wordt ingenomen door iemand die exact op hem lijkt.

 
Beperking van het zicht

De angst voor het verliezen van het zicht komt ook veel voor. In zijn essay Das Unheimliche gebruikt Freud het voorbeeld van het korte verhaal The Sandmann van E.T. A. Hoffmann. In dit verhaal wordt verwezen naar het figuur ‘the Sandmann’, die de ogen van kinderen zou stelen. In het verhaal speelt de angst voor blindheid een grote rol. 
De angst voor blindheid of ‘het donker’, is bij veel mensen bekend. Veel kinderen, maar ook een grote groep volwassenen heeft er in meer of  mindere mate last van. De officiële term voor deze angst is nyctofobie.

Almacht van de gedachten

Het idee dat onze gedachten invloed zouden kunnen hebben op de werkelijkheid, is voor veel mensen beangstigend. Wanneer je in het geheim iemand iets ergs toewenst, zou je het waarschijnlijk heel vervelend vinden wanneer deze wens daadwerkelijk uit zou komen.  
Almacht of omnipotentie van gedachten is een bekend motief in enge verhalen. In Final Destination  bijvoorbeeld, leeft het hoofdpersonage met een enorm schuldgevoel. Hij heeft het idee dat zijn voorspelling de vliegtuigramp veroorzaakt heeft, ook zijn omgeving kijkt hem hierop aan.

Door Lotte van den Elsen