De gereedschapskist van de schrijver: Beeldspraak

Deze week in De gereedschapskist van de schrijver: beeldspraak. Beelspraak is een middel om op een aanschouwelijke en suggestieve manier een complex van ideeën en gevoelens op te roepen bij de lezer. Er zijn verschillende soorten beeldspraak te onderscheiden. Welke soorten beeldspraak kun je gebruiken?

Metafoor en metonymia

Er wordt vaak een onderscheid gemaakt tussen metaforische beeldspraak en metonymische beeldpsraak.
Metaforische beeldspraak (ook wel betekenisoverdracht genoemd) is gebaseerd op de overeenkomst tussen het beeld en het verbeelde.
Bijvoorbeeld: Het kind is een engel.
Hiermee wordt bedoeld: het kind is zo lief als een engel, maar de vergelijkingsgrond (lief) en het vergelijkende woord (als) zijn weggelaten.

Metonymische beeldspraak (ook wel betekenisverschuiving genoemd) is gebaseerd op grond van een andere relatie (temporeel, lokaal, causaal of anderszins) tussen het beeld en het verbeelde. In dit stijlfiguur wordt niet direct genoemd wat feitelijk wordt bedoeld, maar wordt dit aangeduid met behulp van een nauw verbonden begrip. 
Een goede boterham verdienen is bijvoorbeeld een metonymische uitspraak: de boterham staat voor het inkomen.

De vergelijking

Een vergelijking is een bepaald type beeldspraak dat je kunt herkennen aan woorden als ‘bijvoorbeeld’, ‘als’ en ‘gelijk’. In een vergelijking wordt een zaak, een begrip of een eigenschap met iets anders in verband gebracht. Door middel van een vergelijking kun je een bepaald betekenisaspect accentueren. Bijvoorbeeld in dit fragment uit Maartje Wortels IJstijd, waarin een personage met een eetstoornis wordt geschetst.

‘Op haar bord ligt veldsla met daar bovenop schijfjes tomaat, olijven, pijnboompitten en een rond geitenkaasje met een dikke korst waar ze met een vork in prikt, zoals een kind in een drol: met veel interesse maar met een vies gezicht.’

Een vergelijking is ook zeer geschikt voor komische beeldspraak, zoals het onderstaande citaat van James Worthy uit zijn debuutroman James Worthy.

‘Op mijn leeftijd snorkelen mannen. We dobberen in troebel water als bitterballen in frituurvet.’

De personificatie

De personificatie is een vorm van beeldspraak waarbij levenloze dingen, voorwerpen, dieren of abstracties als menselijke wezens worden voorgesteld of er eigenschappen van toebedeeld krijgen.
Bijvoorbeeld in de roman Naamloos van Pepijn Lanen, over een man met een alcoholverslaving.

‘De fles vreet me op en spuugt me weer uit.’

De allegorie

De allegorie als stijlmiddel wordt ook wel de uitgebreide metafoor genoemd. Het is een vorm van beeldspraak die meerdere zinnen in beslag neemt.Wanneer de allegorische beeldspraak in het hele werk wordt volgehouden, wordt het complete werk ook wel een allegorie of een allegorische tekst genoemd.
Door het schrijven van een allegorie kun je op een subtiele manier een diepere betekenis aan je werk geven.  
Een voorbeeld hiervan is Yann Martels Het leven van Pi, waar het onwaarschijnlijke verhaal van een drenkeling die vast zit op een bootje samen met een tijger, gelezen kan worden als een allegorie op het belang van fictie, spiritualiteit en religie.

Bronnen: 
DBNL

Door Lotte van den Elsen