Contaminaties: verhaspelde woorden

Als lezer van dit artikel zul je waarschijnlijk vinden dat taal heel belangrijk is. Natuurlijk is taal een serieuze zaak, maar dat wil nog niet zeggen dat daar geen leukere kanten aan zitten. Peter van der Horst heeft daar een boek over geschreven: Taaleigenaardigheden. Onze taal – leuk en leerzaam. Je vindt daarin geen flauwe, dubbelzinnige woordgrapjes, maar wel allerlei wat luchtiger onderwerpen. In deze reeks artikelen wil hij daar graag iets over kwijt. Deze keer over contaminatie.

Een vorige keer ging het over pleonasmen, zoals rood bloed, groen gras en verzoeken … te willen. Ze worden soms verward met contaminaties, maar dat is iets heel anders: twee woorden worden door elkaar gehaald waarbij een nieuw, onjuist woord ontstaat. Optelefoneren is samengesteld uit opbellen en telefoneren, aanrecommanderen uit aanbevelen en recommanderen en verassureren uit verzekeren en assureren. In de haast of in het vuur van het gesprek haal je twee woorden of uitdrukkingen door elkaar, met als resultaat een onjuist woord of onjuiste uitdrukking.

Minder opvallend

In de praktijk worden de genoemde contaminaties bijna nooit gebruikt, zeker niet in geschreven teksten. Maar er zijn ook heel wat contaminaties die je geregeld tegenkomt en die minder opvallend zijn, bijvoorbeeld behoren tot een. Dat klopt niet, want iets kan niet behoren tot een maar wel een van iets zijn. Daarom is Shakespeare behoort tot een van de beste schrijvers onjuist. Dat moet zijn Shakespeare behoort tot de beste schrijvers of Shakespeare is een van de beste schrijvers.

Een ander voorbeeld van deze stijlfout hoor je ook nogal eens: Als schrijver zijnde probeer ik zo weinig mogelijk fouten te maken. Hierin zijn ook weer twee dingen door elkaar gehaald, namelijk als schrijver en schrijver zijnde. Zonder contaminatie is dat: Als schrijver probeer ik zo weinig mogelijk fouten te maken. En ‘de andere helft’ van deze contaminatie, schrijver zijnde, is wel heel ouderwets.

Wat ik ook nogal eens hoor, is Dit boek kost nogal duur. Duur kosten klopt niet: het boek is duur of het kost veel. Vergelijkbaar is: Dit pak weegt heel zwaar. Nee: is zwaar of weegt veel. Maar wat doen we dan met zwaarwegende argumenten? Moet dit veelwegende of zware argumenten worden? Deze formulering gaat over de figuurlijke betekenis ‘belangrijk zijn’, en dan is er niets mis mee.

Ook de contaminatie zich irriteren kom je geregeld tegen. Ik irriteer me eraan dat je altijd kritiek op me hebt. Je kunt zeggen Het irriteert me dat … of Ik erger me eraan dat …, maar niet gecombineerd.

Een voorbeeld van een woord waarvan je misschien niet dacht dat daar iets mis mee kan zijn, is versturen: Er worden steeds meer pakjes verstuurd. Nog niet zo lang geleden was daar bezwaar tegen, want versturen is een combinatie van verzenden en sturen. Maar versturen werd zo vaak gebruikt, dat het verzenden heeft verdrongen. Niemand heeft er meer iets tegen.

Nog meer contaminaties

Er zijn nog veel meer contaminaties. Van sommige ligt het misschien niet zo voor de hand dat het om een contaminatie gaat, maar van andere is het wat duidelijker. Hier volgen nog wat voorbeelden. De * erachter wil zeggen dat er tegenwoordig geen enkel bezwaar meer tegen is.

• Volgens mijn mening (volgens mij/naar mijn mening)
• Bijsluiten* (bijvoegen/insluiten)
• Voor een week geleden (voor een week/een week geleden)
• Op de hoogte met (op de hoogte van/bekend met)
• Oorzaak is te wijten aan (oorzaak is …/… is te wijten aan)
• Overnieuw* (over/opnieuw)
• Zo optimaal mogelijk* (zo goed mogelijk/optimaal)
• Zoiets dergelijks (zoiets/iets dergelijks)
• Uitprinten* (uitdraaien/printen)

Er zijn dus heel wat woorden en uitdrukkingen waar we tegenwoordig geen vraagteken meer bij zetten maar die wat langer geleden werden afgekeurd. Taal leeft, is altijd in ontwikkeling. Op een bepaald moment wordt een woord of uitdrukking zoveel gebruikt dat je daar geen bezwaar meer tegen kunt hebben. Maar het kan geen kwaad om ook wat contaminaties betreft alert te zijn.

Over de auteur

Peter van der Horst is zelfstandig taal- en tekstadviseur. Veel meer over allerlei bijzondere taalverschijnselen is te vinden in zijn nieuwe boek Taaleigenaardigheden; onze taal – leuk en leerzaam. Uitgeverij Garant, 171 blz., € 18,50. Onze Taal:  ‘Het is een leuke verzameling eigenaardigheden, met prima uitleg en veel aansprekende voorbeelden, en het leest lekker door.’ 

Eerder schreef hij onder andere Redactiewijzer, Stijlwijzer, Nieuwe leestekenwijzer en Duidelijke taal.