2 gouden tips om aanhalingstekens correct te gebruiken

Bij het schrijven van creatieve teksten kun je gemakkelijk in verwarring raken over het juiste gebruik van aanhalingstekens. Waar horen ze te staan bij een dialoog? Bij een citaat? Wanneer je ironie gebruikt of een titel van een boek of film wilt noemen?
In dit artikel komen de regels puntsgewijs aan de orde. Print ze uit en hang ze boven je bureau, dan maak je nooit meer fouten met aanhalingstekens.

Aanhalingstekens:

- komen altijd in paren voor (aanhalingstekens openen en aanhalingstekens sluiten),

- worden gebruikt met enkele of dubbele tekens (‘ ’ of “ ”),

- worden gebruikt om een citaat weer te geven,

- worden gebruikt om ironie weer te geven,

- worden gebruikt om te verwijzen naar een woord in de tekst of naar een titel.

Voor een aanhalingsteken:

- komt een spatie (behalve aan het begin van een regel).

Na een aanhalingsteken:

            - komt een spatie (behalve aan het eind van een regel).

Tussen een aanhalingsteken en een leesteken of een letter:

            - komt géén spatie.

Na een aanhalingsteken:

            - volgt geen hoofdletter (behalve als er een nieuwe zin volgt).

1. De ELDA-regel

Gebruik bij citaten de ELDA-regel: eerst leesteken, dan aanhalingsteken. Leestekens zijn o.a. punten, komma’s, vraagtekens, uitroeptekens. Zie voorbeelden hieronder:

Voorbeeld van een goed citaat:

• enkele aanhalingstekens:

- ‘Hoe laat is het?’ vroeg Jan.

• dubbele aanhalingstekens:

- “Hoe laat is het?” vroeg Jan.

Voorbeeld van een fout citaat: 

• enkele aanhalingstekens:

- ‘Hoe laat is het?’vroeg Jan.

- ‘ Hoe laat is het? ’ vroeg Jan.

- ‘Hoe laat is het?’ Vroeg Jan.

Het tekstverwerkingsprogramma Word geeft na aanhalingstekens sluiten vaak deze ‘correctie’: een hoofdletter na aanhalingstekens sluiten. Omdat vroeg hij geen zin is, maar onderdeel van de gehele zin (‘Hoe laat is het?’ vroeg hij.) schrijf je vroeg met een kleine letter. Anders wordt het wanneer je vroeg hij formuleert binnen een volledige zin, bijvoorbeeld:

- ‘Hoe laat is het?’ Hij vroeg het met een blik op de klok.

Je ziet dat vroeg ook dan geen hoofdletter krijgt.

(Voor dubbele aanhalingstekens geldt hetzelfde als voor enkele).

2. Kies voor één vorm van aanhalingstekens

Kies voor één vorm van aanhalingstekens: óf enkele óf dubbele. Gebruik ze nooit door elkaar in een tekst, behalve bij een citaat in een citaat, bijvoorbeeld:

- Jan vertelde: ‘Kees vroeg nog zo aan Wim: “Heb je geld bij je?” en Wim zei: “Ja.” Maar het draaide eropuit dat Kees alles betalen moest.’

- Begin evenmin een citaat met enkele aanhalingstekens en eindig met dubbele (of andersom), bijvoorbeeld:

- ‘Hoe laat is het?” vroeg hij.

Voorbeeld ironie:

            - Iedereen vond de urenlange bijeenkomst echt ‘boeiend’.

            - Iedereen vond de urenlange bijeenkomst echt “boeiend”.

Merk op dat hier de ELDA-regel niet past; er is geen sprake van een citaat, maar van een bepaald woord dat extra aandacht krijgt om de ironie te benadrukken.

Voorbeelden verwijzing naar een woord binnen de tekst of naar een titel:

            - Het gaat hier om het woordje ‘precies’. Wat wordt daarmee bedoeld?

            - In ‘Twee vrouwen’ beschrijft Harry Mulisch hoe een relatie op de klippen loopt.

Let op:

Titels van boeken, films of artikelen cursiveert men tegenwoordig, bijvoorbeeld:

            - In Twee vrouwen beschrijft Harry Mulisch hoe een relatie op de klippen loopt.

Wil je meer weten over het juiste gebruik van leestekens, bestel dan hier het boekje ‘Interpunctie, een kleine handleiding’.

Door Thérèse Major 

Thérèse Major is auteur en schrijfcoach. Haar werk verscheen bij o.a. de uitgeverijen Querido en Nieuw Amsterdam. Bij Schrijven Online verzorgt zij de cursus Literair proza schrijven, kun je dat leren? en Ieder kind kan verhalen schrijven. In de Taalwerkplaats Drenthe organiseert zij o.a. elke eerste zondag van de maand een Schrijverscafé.