Hoi Karel, Bij jouw laatste twee voorbeeldzinnen gaan in mijn hoofd gaan alle alarmbellen rinkelen. Eerlijk; gingen deze zinnen niet ook tegen jouw eigen taalgevoel in? Die herinnering van jou doet me het meeste denken aan dit advies: http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1308/ Maar dat gaat helemaal niet over algemene gevallen. De regel zoals jij die aanhaalt "dat 'als' steeds gebruikt werd in de tegenwoordige tijd en dat 'wanneer' eerder iets was om te gebruiken indien je in de verleden tijd schrijft" is fout. Kiezen tussen als of wanneer moet je niet doen op basis van de werkwoordstijd van de zin - dat is nodeloos ingewikkeld en in jouw gevallen ook onjuist. In al jouw verledentijd-zinnen hoor je "toen" te schrijven waar je nu "als" hebt staan. De regel is die je nodig hebt is: overal waar je "wanneer" schrijft, mag je ook "als" schrijven. Die twee woorden zijn heel simpelweg synoniem. Maar geen enkel ander woord mag je vervangen door "als". (Dit is in principe precies hetzelfde wat taaladvies.net zegt.) Dus de zin "Pas wanneer ik nog eens rondgekeken heb" mag je ook schrijven als "Pas als ik nog eens rondgekeken heb", geen probleem. De zin met de hond mag je ook zo schrijven. Maar de volgende zin is níet "Pas wanneer ik 16 was". Wat je wilt zeggen is "Pas toen ik 16 was, en daarom moet er "toen" staan, en mag je daar geen "als" zetten. Precies hetzelfde met die zelfmoord. Je hoort "toen" te zeggen, en dus niet "wanneer" of "als". Ik hoop maar dat ik het een beetje duidelijk weet te zeggen... PS

Na heel wat discussie heb ik het eens opgezocht

Hé, zeg! Als schrijver hoort - bij enige taaltwijfel - je éérste impuls te zijn: ik zoek het op.

Ik neig zelf meer naar de Engelse equivalenten 'if' en 'when'. Waarbij 'als' dus voorwaardelijk is en 'wanneer' temporeel. Zoals Taaladvies aangeeft: (4) Ik bel u nog, als u dat uitkomt. ('indien / op voorwaarde dat u dat uitkomt') (5) Ik bel u nog, wanneer u dat uitkomt. ('op het moment dat u dat uitkomt')

Voor mijn gevoel zijn als en wanneer inderdaad inwisselbaar, al geloof ik dat Vlamingen de neiging hebben om eerder wanneer te gebruiken. Vroeger ging ik bijna altijd voor als. Nu varieer ik het wat meer, zeker als ik op een en dezelfde pagina die woorden meerdere keren gebruik. Aan wat Diana over de voorbeeldzinnen zegt, heb ik helemaal niets toe te voegen. ;)

Pas als ik nog eens heb rondgekeken durf ik de brief uit mijn jaszak halen en lees hem opnieuw. Dit veranderde ik uiteindelijk naar 'nadat'.

Ik kijk nog eens goed om me heen, om er zeker van te zijn dat niemand me ziet. Dan pas durf ik de brief uit mijn jaszak halen en lees hem opnieuw.

Als de hond achter het hoekje is besluit ik hem te laten gaan. Klinkt in mijn ogen niet fout, mijn vriend vond 'wanneer' beter.

Pas als de hond de hoek om is - Pas wanneer de hond de hoek om is - De hond rent de hoek om, en ik besluit om hem te laten gaan. (waarom dit besluit? Omdat de hond sneller is dan de ik?) De hond schiet de hoek om. Die haal ik nooit meer in. Ik loop langzaam terug naar huis.

‘Het begon allemaal als ik 16 jaar was,’ zegt hij. Dit veranderde ik uiteindelijk naar 'toen'.

NB: Cijfers onder tot en met twintig uitschrijven. Het begon allemaal toen ik zestien jaar was. Ik was zestien, toen het allemaal begon.

Pleegvader die zelfmoord pleegde als hij 16 was. (stuk van een gedachte) 'Toen' of 'wanneer' is hier misschien meer geschikt?

NB: Cijfers onder tot en met twintig uitschrijven. Jouw zin kan op onderstaande manieren geschreven worden. Het is belangrijk wat je hier precies wilt zeggen. Zijn pleegvader pleegde zelfmoord toen hij zestien was. Zijn pleegvader pleegde zelfmoord op zijn zestiende. Zijn pleegvader pleegde zelfmoord op zestienjarige leeftijd. Zijn pleegvader heeft zelfmoord gepleegd op zijn zestiende. Belangrijk: hier zeg je dus, dat de pleegvader zelfmoord pleegde toen hij zestien was (dat lijkt me sterk). Duidelijker is dan: Toen hij zestien was, pleegde zijn adoptievader zelfmoord. Uiteraard wil je de dubbele pleeg in "pleegvader pleegde" vermijden. Dat kan door adoptievader te gebruiken in plaats van pleegvader, je kunt ook de zelfmoord benoemen. "Op zijn zestiende verjaardag kwam hij thuis van school en vond hij zijn pleegvader dood op de bank. Hij had een overdosis slaappillen genomen." (M.a.w. specificeer).

Ik lees verder en geef de brief aan Kristof als ik klaar ben. Hier heb ik het verhaal van 'het is tegenwoordige tijd dus "als"' in mijn hoofd gestoken. Terrecht?

NB: 'Terecht'. Wat wil je hier zeggen? Er mist context, dus ik ga even speculeren. Ik lees verder (het lezen van de ik is blijkbaar net onderbroken) Kristof wil de brief ook lezen, en is ongeduldig. "Ik lees zwijgend verder en negeer Kristof, die ongeduldig wiebelend naast me zit. Pas als ik de brief helemaal gelezen heb, geef ik die aan hem." Of je hier dus 'als' of 'wanneer' gebruikt, is niet relevant. Wel dat je de zin moet omdraaien. En dat je deze zin kunt gebruiken om meer informatie voor de lezer in toe te voegen, zoals mijn speculatie dat Kristof ongeduldig is.