Herhalingen

Valt dit nu alleen mij op, omdat ik in nakijkmodus zit?

Allereerst: goed dat het jou zelf al opvalt. Dan heb je een kritisch oog ontwikkeld. Maar om je vraag te beantwoorden: ja, dit zijn wel dingen die anderen ook op zullen vallen. Niet alle lezers hoor - je zult zeker ook lezers hebben die van je boek kunnen smullen zonder zich hiervan ook maar bewust te zijn. Maar er zullen gegarandeerd ook kritische lezers zijn, die van originele dialogen houden en zich kapot gaan storen aan het gezucht en de steeds maar terugkerende koffie.

Wanneer is iets té?

Tweemaal een dialoog aan de koffietafel is een herhaling. Herhaling is een stilistisch middel. Als je dat goed inzet, dan is het goed. Als je zonder enige reden je personages herhaaldelijk in dezelfde setting laat praten (terwijl je als schrijver natuurlijk elke andere setting had kunnen kiezen) dan is twee keer al te veel.

Bijvoorbeeld, als je boek gaat over de beslommeringen van een kantoorheld wiens hele sociale leven zich afspeelt over koffietjes; top. Of als je personages criminele hackers zijn die een groot hackersnetwerk opbouwen vanuit honderden koffiezaakjes door het hele land; super.
Het hoeft ook niet altijd zo'n grote rol in je verhaal te spelen; het kan ook een subtiele reden hebben, die alleen maar op de achtergrond van je plot speelt. Misschien zit de hoofdpersoon met haar moeder in het begin van het verhaal vaak koffie te drinken, maar na de dood van haar moeder komt er nooit meer een kop koffie in het verhaal voor...

Maar als er geen énkele verhaalreden is, dan is er iets mis. Je herkent in je eigen werk dat het een blinde vlek van je was; dat je koffie-dialogen als default gebruikt. Dan loont het denk ik om wat te herschrijven om meer afwisseling in je verhaal te brengen. Daarvan zal het overtuigingskracht winnen. (In het echte leven praat ik ook niet altijd alleen maar over koffie; soms praat ik met een biertje in de hand, en soms praat ik op de fiets.)

Of moet ik naar vergezochte synoniemen op zoek?

Nee! Dat zeker niet. Het wóórd zuchten is het probleem niet. Het feit dat je als schrijver steeds opteert voor een zucht van je personages - in plaats van hun gevoelens op een andere manier naar voren te brengen - daar kun je je beter op focussen.
Je kunt andere handelingen dan zuchten gebruiken (zich in de ogen wrijven, onderuitzakken in een stoel, etc.). Of je kunt gevoelens op een geheel andere manier duidelijk maken: door gesproken dialoogzinnetjes ("Nee, niet dit weer," of "Ik heb het zo gehad," of...).  Of anders met een zinnetje aan innerlijke monoloog, of zelfs een beschrijving van de gevoelens van je personage, wanneer dat op zijn plaats is.

Op een ander vlak kun je er zelfs over nadenken waarom je personages zo vaak tot zuchten geneigd zijn. Schrijf je herhaaldelijk dialogen waarin alleen maar problemen opgerakeld worden, en zou je verhaal aan levensechtheid winnen door af en toe een ander soort dialoog te schrijven? Bouw je hun relaties per ongeluk telkens zo op, dat je personages altijd een beetje moe van elkaar zijn? Of heb je onbewust personages in het leven geroepen die allemaal het glas halfleeg zien, en heeft je verhaal eigenlijk behoefte aan een onverbeterlijke optimist in hun midden?

Kortom: ik denk dat woordherhaling nooit in zichzelf het hele probleem is. Woordherhalingen zijn een symptoom van gebrek aan variatie in je verhaal op een dieper vlak; misschien in de keuze van je settingen, misschien in de vertelstijl die je gebruikt, misschien op nog heel andere vlakken. Herhaling in je verhaal opmerken, is een gelegenheid om je verhaal dieper of authentieker of beeldender te maken. Dus veel plezier met het bedenken van de beste remedie :)

Ooh jeetje, dit is veel meer dan waar ik op hoopte! Ik twijfel nu tussen vol in de paniek schieten of enthousiast aan de slag gaan. Of even laten bezinken, da’s ook nog een optie

De koffiescènes, die moeten er bij nader inzien eigenlijk wel in. Ik realiseerde me pas hoe veel koffie er gedronken wordt in het verhaal, op het moment dat ik de hoofdpersoon juist iets anders laat drinken. Maar dat is tegelijkertijd ook een opvallende breuk in het verhaal. Sorry voor de abstractheid van de vorige zin. Lastig hoor, ik wil ook weer niet het gevoel creëren dat je na het lezen van drie Baantjer-boeken hebt. 

Over dat zuchten: ik denk dat ik maar eens met ctrl-f door de tekst ga om heel pragmatisch alle zuchten te inventariseren in een excelletje. Eens kijken of ik er dan een patroon in ontwaar. Het is sowieso geen optimistisch boek, eigenlijk hebben alle personages het op hun manier zwaar. Er wordt veel gezucht, gehuild en gezwegen. Het wordt denk ik een hele klus, ik verwacht dat het herschrijven veel heftiger wordt dan de eerste schrijfronde. 

Samengevat: zucht. 😉

https://www.woordentellen.com/

Gebruik deze woordenteller om een duidelijk overzicht te krijgen. En verder blijven zuchten.

Diana's antwoord is heel treffend. Als je je personage laat zuchten of koffie drinken, of wat dan ook, dan is dat vaak bedoeld om kleur aan de scène te gevm. De crux is of die kleur functioneel is. De kernvraag is: wat is het doel van je scène en in welke mate is de setting essentieel. 

Mijn boek is klaar! Ik ga het nu redigeren, met jullie tips in mijn achterhoofd.