De alwetende verteller - gebruiken of niet?

LeonvanD, je vragen: 1. Wie heeft hier ervaring met de alwetende verteller? Zowel schrijf als lees ervaring. ja, beide, met dien verstande dat ik wel gebruik maak van een alwetend perspectief - dus niet een alwetende aanwezige verteller. 2. Zou je een boek lezen vanuit dat perspectief? ja, heel vaak gedaan. Recentelijk herlas ik Oorlogswinter (1972) van Jan Terlouw. In dat boek kwam ik deze opvallende passage tegen: (citaat) Hij was nog op de straatweg, toen er een auto aankwam. Nu waren ze er in de Vlank aan gewend geraakt om erg goed op te letten als er een gemotoriseerd voertuig in de buurt was en niet ten onrechte, zoals we zullen merken. Alsof de piloot de auto rook, kwam hij met zijn vliegtuig uit de lucht schieten. Michiel reageerde onmiddellijk. Hij sprong van zijn fiets en dook met een snoeksprong in een eenmansgat. Eenmansgaten waren gaten in de grond, waar net een man in paste. Je kon ze overal langs de weg vinden, precies voor het doel, waarvoor Michel er nu een gebruikte. De auto stopte en twee Duitse soldaten renden voor hun leven in de richting van een paar dikke bomen. Net op tijd. De jager dook en gaf een saldo met zijn mitrailleurs. (einde citaat) "zoals we zullen merken" is een mededeling rechtstreeks aan de lezer en de uitleg over de eenmansgaten is ook een directe ingreep van de verteller. Maar Terlouw vervolgt de actie van het personage in dezelfde zin! Kortom het perspectief staat volledig ten dienste van het verhaal.

(...) kwam duidelijk naar voren dat ik een probleem heb met de alwetende verteller. Verkeerd gebruik (door elkaar gebruiken van hij/zij perspectief en alwetende verteller)

In feite wordt elk afgerond verhaal verteld vanuit een alwetende verteller (als de verteller niet alwetend was, kon het verhaal niet afgerond worden - en ook een half afgerond verhaal is alwetend verteld, anders kon het niet tot de helft afgerond worden). Klinkt cryptisch, is het niet: eerst moet iets gebeuren, daarna pas kan het verteld worden. Wordt er iets verteld voordat het gebeurt, dan spreek je van prospectief, vooruitziend. Maar ook dat is alwetend ingebouwd (vaak omwille van het oproepen van spanning). Waar het om gaat is dat je als verteller / schrijver de lezer doet geloven dat een gebeurtenis actueel en au naturel plaatsvindt.

'Hedendaagse lezers willen geen vertellerinstantie die je aan het handje meeneemt en alles weet, maar jou ondertussen als lezer manipuleert.' Deel je deze mening?

In het aangehaalde voorbeeld van Jan Terlouw is de verteller zelf aanwezig in het verhaal: als verteller, niet als deelnemer. Bij Jan Terlouw - en ook bij sommige andere schrijvers - komt dat aangenaam over; hij wordt door velen ervaren als een fijne verteller. En omdat hij het fijn vertelt, is het ook een fijn verhaal. Uiteraard is dat een vorm van manipulatie, maar dat geldt voor elke vertelling. Wil je zelf niet het type-Terlouw schrijver / verteller zijn, dan richt je je op een ander aspect van de vertelling, bijvoorbeeld op een personage dat een ontwikkeling doormaakt, of een situatie die je uit de doeken wilt doen - en je doet daarbij - als afwezige verteller - net alsof je zelf ook nog helemaal niet weet hoe het verhaal verloopt.

Oorlogswinter, goed voorbeeld. Dat heb ik me nooit gerealiseerd. De verteller is kort genoeg aan het woord om in het verhaal te blijven. Misschien is dat de truc.