Checklist voor manuscriptbeoordeling

Zelfs een lijst die onaf is zou ik willen lezen, raadplegen. Desondanks heb ik soortgelijke twijfels als Schli, Een stuk tekst beoordelen met vaststaande criteria kan de plank geheel misslaan omdat een goede originele tekst alle regels aan de laars zou kunnen lappen en toch geslaagd zijn. Hoe wil je vorm beoordelen? Originaliteit? Op het niveau van betekenis moet je het niet hebben van een lijstje maar van begrip. Er is iets dat zich niet laat vangen in een format. Dit oorspronkelijke blijft onderhevig aan het menselijk oordeel liefst door een rijke geest.

Ik ben het hiermee niet echt eens. Ik zie het format als aanvullend, niet als een keurslijf. Verder helpt het je herinneren welke aspecten belangrijk zijn. Als je bepaalde zaken wil overslaan of anders wil doen, kan dat altijd. Ook zal rapportage gemakkelijker zijn als je een systeem hebt. Vraagje: een systematiek zal toch altijd de subjectiviteit van een beoordeling verminderen (niet volledig uitsluiten), of zie ik dat verkeerd? Ook kan het tot punten leiden die je kunnen helpen een bepaalde onvrede te benoemen. Uiteindelijk gaat het erom de schrijver te helpen zaken te verbeteren. Als je alles goed vindt en hij/zij hoeft niets te verbeteren, so be it.

Ik zie je bezwaren. Een systematiek zal echter zeker niet altijd de subjectiviteit van een beoordeling verminderen. Denk aan schilderkunst en Guernica van Picasso. Een relevant schilderij maar wel een dat breekt met de ambachtelijke regels.

Ik merk dat het een aardig checklist aan het worden is voor zelfreflectie. Was mijn eerste idee een relatief lkort document, ik zie dat het gauw richting de 60 pag's gaat... Ha, ik leer enorm van het scrhijven dan dit werkje.

Het is een systeem dat ook enige uitleg behoeft. Een checklist zonder te weten hoe je die moet gebruiken kan 'dodelijk' zijn :P

Ik merk dat het een aardig checklist aan het worden is voor zelfreflectie. Was mijn eerste idee een relatief lkort document, ik zie dat het gauw richting de 60 pag's gaat... Ha, ik leer enorm van het scrhijven dan dit werkje.

Het is een systeem dat ook enige uitleg behoeft. Een checklist zonder te weten hoe je die moet gebruiken kan 'dodelijk' zijn :P

Volledig mee eens, Xuchie. De checklist moet niet de plaats innemen van nadenken en gave*). *) acroniem voor: gezond agrarisch verstand

Ik zie je bezwaren. Een systematiek zal echter zeker niet altijd de subjectiviteit van een beoordeling verminderen. Denk aan schilderkunst en Guernica van Picasso. Een relevant schilderij maar wel een dat breekt met de ambachtelijke regels.

Odile, het systeem dat ik voor ogen heb zal beslist niet voor alles en iedereen 'werken'. Maar zoals gezegd, de vragen/steekwoorden kunnen triggeren om de beoordeling aan te scherpen.

Ik ben blij dat je deze moeite doet want het zal mij helpen...

Dat je hier een onderwerp ter discussie stelt dat veel draagvlak in de community heeft, wordt wel bewezen door het aantal posts. Je hebt een goed punt Leonardo! Laat ik er dan toch ook nog een plasje over doen. Je lijst met criteria kan groeien tot een onoverzichtelijk en onhanteerbeer instrument. Het heeft iets ISO-achtigs. De hype uit medio/eind jaren negentig. Alles volgens de regels, maar de mensen in het bedrijf werden "dood" gereguleerd. ISO heeft goede dingen gebracht, maar is inmiddels ook wel weer op zijn retour. Jouw initiatief is mogelijk goed voor beoordeling (recensisten, redacteurs), mits het niet uitgroeit tot een gedrocht. Al moet je je afvragen in hoeverre de hard core redacteurs zich een format laten opdringen. Vooraf nadrukkelijk definiëren van een doelgroep is dus zeker zinvol. Hou het in ieder geval smooth en sharp, dat lijkt me een aardig devies. Persoonlijk hoop ik echter dat de schrijver (beginnend) er ver van blijft. Talent is de moeder van kostbare inspiratie. Inspiratie laat zich op geen enkele wijze - en zeker niet in een vooropgezet format - regisseren. De grootste schrijvers die we in dit land kennen zouden gruwelen bij de gedachte dat dit de manier zou zijn tot het procuceren van literatuur. Schrijven is passie, passie is emotie, emotie is grillig en alleen mooi als het puur is. Schrijven kun je leren, dat is wat we hier op SOL roepen. Eens. Maar dat traject is schrijven, schrijven, schrijven en schrijven, in een veelvoud daarvan schrappen en in een exponentieel veelvoud lezen. En de regels die daarbij van belang zijn (mind you: die zijn er!), dienen zich geleidelijk aan en worden vaak pas echt begrepen als men er proefondervindelijk mee wordt geconfronteerd. Mijns inziens... Geenszins mijn opzet om jouw zo goed ontvangen initiatief te pareren! Integendeel ik zie de waarde ervan, mits het het goed wordt toegepast. Veel succes hiermee. Jij hebt in ieder geval de skills om dit te doen, daar twijfel ik niet aan. Groet, Johan

@Johan #66 Ik denk dat je niet helemaal goed voor ogen heb wat ik wil maken. Een format dwingt structuur af en helpt samenhangend en constructief te feedbacken. Afwijken kan altijd. Sommigen zullen de checklist niet willen gebruiken; prima. Te uitgebreid kan afstompen, maar kan ook als moederdocument worden gezien waaruit iedereen zijn eigen kinderen maakt. tegelijkertijd merk ik dat het ook geschikt is als zelfreflectiedocument. Smooth en sharp, jazeker. Ik wil een checklistachtig formaat dat tegelijkertijd een vastlegging mogelijk maakt. Ik ben bijna klaar met een voorbeeld voor één van de aspecten. Ik zal het je sturen, Johan. (Aan anderen ook, van wie ik het e-mailadres heb. PBs accepteren geen attachments. Stuur me daarom een pb als je het wil hebben en ik je e-mailadres niet heb). Mijn enthousiasme om dit door te zetten (volledig te maken) is eerlijk gezegd wat getemperd. Het is een puist werk en hoewel velen hier in nieuwsgierige afwachting zijn, sta ik er alleen voor om er invulling aan te geven. Dat vind ik wat teleurstellend. Dan wordt het wat mij betreft geen 'open source'. Ik heb overigens een aardige pdf gevonden die redelijk beschrijft wat ik in gedachten heb (Engels) en wie het wil hebben moet me maar een pb sturen.

Hoi Leonardo, ik vind het een super initiatief. Vind het niet zo super dat je enthousiasme nu getemperd is. Misschien kunnen we jou op een andere manier helpen? Suggestie: We zouden een verhaal (zeg: 2000 woorden, wel een afgerond verhaal) door meerdere leden via mail kunnen laten beoordelen op de punten die jij nu hebt, volgens jouw format. Jij zou die verschillende beoordelingen van verschillende leden met elk hun eigen stijl, genre en niveau, kunnen gebruiken voor het uitwerken van de ideale checklist. Het is maar een idee, ik wil graag helpen. Denk alleen dat ik niet veel bij te dragen heb aan de lijst dat jij niet al zelf hebt bedacht.

Ik wil een checklistachtig formaat dat tegelijkertijd een vastlegging mogelijk maakt. Ik ben bijna klaar met een voorbeeld voor één van de aspecten. Ik zal het je sturen, Johan. (Aan anderen ook, van wie ik het e-mailadres heb. PBs accepteren geen attachments. Stuur me daarom een pb als je het wil hebben en ik je e-mailadres niet heb).

Kun / wil je die niet gewoon hier neerzetten, Leonardo?

Ik zie je bezwaren. Een systematiek zal echter zeker niet altijd de subjectiviteit van een beoordeling verminderen. Denk aan schilderkunst en Guernica van Picasso. Een relevant schilderij maar wel een dat breekt met de ambachtelijke regels.

Ik heb het schilderij eens bekeken, en ben het niet met je eens. Picasso maakt handig gebruikt van de ambachtelijke regels. Dat maakt het ook een "mooi" schilderij. Bijvoorbeeld de symmetrie erin, of het harmonische kleurgebruik (dat aansluit bij bekende symboliek). Maar ook het aanzetten van emoties, zoals bijvoorbeeld de angst van het paard of de vrouw met de grote voeten die niet kan vluchten. Dat is eigenlijk wat ik bedoel dat je de checklist moet weten te hanteren. Bijvoorbeeld "contrast in de kleuren" is iets dat je moet beoordelen. Dat contrast is er hier nauwelijks, maar dat is niet fout, in tegendeel, het versterkt het achterliggende gevoel van het schilderij, de boodschap die overgebracht moet worden. Vertaald naar tekst kun je hetzelfde denken over "dialogen" of "ronde personages" en dergelijke. Je kunt wel kijken of ze er zijn of niet, maar het ontbreken ervan maakt het niet per definitie een slecht verhaal. Daarvoor moet je het geheel bekijken en nagaan hoe het (ontbreken ervan) er in past. En om te weten wat dat geheel is en wat je perceptie ervan is, is dus die samenvatting noodzakelijk.

Kun / wil je die niet gewoon hier neerzetten, Leonardo?

Het heeft een tabel format...

Kun / wil je die niet gewoon hier neerzetten, Leonardo?

Het heeft een tabel format...

Hm. Ik weet niet of Dries daar een antwoord op heeft?

Hoi Leonardo, ik vind het een super initiatief. Vind het niet zo super dat je enthousiasme nu getemperd is. Misschien kunnen we jou op een andere manier helpen? Suggestie: We zouden een verhaal (zeg: 2000 woorden, wel een afgerond verhaal) door meerdere leden via mail kunnen laten beoordelen op de punten die jij nu hebt, volgens jouw format. Jij zou die verschillende beoordelingen van verschillende leden met elk hun eigen stijl, genre en niveau, kunnen gebruiken voor het uitwerken van de ideale checklist. Het is maar een idee, ik wil graag helpen. Denk alleen dat ik niet veel bij te dragen heb aan de lijst dat jij niet al zelf hebt bedacht.

Mirandala, je bent hartverwarmend. Ik had in eerste instantie de bedoeling een ruwe checklist te maken en deze dan aan een aantal hier voor fb aan te bieden. Per item moet worden vertaald, herschikt, geherformuleerd, etc. Bedankt voor je suggesties en bereidheid te helpen.

Kun / wil je die niet gewoon hier neerzetten, Leonardo?

Het heeft een tabel format...

Hm. Ik weet niet of Dries daar een antwoord op heeft?

Mijn huidige ruwe idee heeft de volgende kolommen: Element (leidende vragen, gesorteerd per onderwerp) // Positieve & Negatieve indicatoren // Score // Commentaar c.q. Toelichting [de "//" scheiden de kolommen]. Leidende vragen zijn relevante vragen bij het te beoordelen element. Bijv. bij 'Begin' -- 'Trekken de eerste zinnen je direct in het verhaal?' Positieve/Negatieve indicatoren zijn kwalificerende steekwoorden. Kan ook in twee verschillende kolommen. Bijv bij element 'show, don't tell' - > 'er was/zijn', 'het' , veel bijv. naamwoorden, etc. duiden op tell. Score kan op veel manieren - ik zoek nog juiste format. het is een aandachtsvlaggetje voor de schrijver (=commentaarontvager). Ben ik nog niet helemaal uit, omdat er ook een ruimteprobleem is De laatste kolom (commentaar/toeli) biedt ruimte voor tekstueel commentaar (vrij veld), en is de feitelijke beoordeling. Als je iets hebt te melden doe je het daar op het onderwerp waarop je opmerkingen betrekking hebben. is deze beschrijving enigszins te volgen zonder visualisering van het 'tabelformaat'?

"Mijn enthousiasme om dit door te zetten (volledig te maken) is eerlijk gezegd wat getemperd. Het is een puist werk en hoewel velen hier in nieuwsgierige afwachting zijn, sta ik er alleen voor om er invulling aan te geven. Dat vind ik wat teleurstellend. Dan wordt het wat mij betreft geen 'open source'. Ik heb overigens een aardige pdf gevonden die redelijk beschrijft wat ik in gedachten heb (Engels) en wie het wil hebben moet me maar een pb sturen." Niet de moed opgeven! Ik begrijp je punt. Maar mensen vinden die in dit intensieve traject (want dat wordt het toch) willen participeren wordt lastig. Misschien moet je naar aanleiding van wat je in deze topic hebt vernomen het als een geschreven plan op één A4 uitwerken en het aan de redactie van SOL presenteren. Zij hebben wellicht meer ingangen en kennen de wielen die mogelijk al zijn uitgevonden. Samen met hen of met door hen gelinkte personen (schrijfdocenten bijvoorbeeld) zou je dan tot een specifiek SOL- ding kunnen komen. Dan krijgt je werk ook een SOL-label en wordt het hier ook gepresenteerd. Zelf heb ik onlangs een soortgelijke ervaring gehad met de redactie hier op SOL. Ze staan erg open voor goede ideeën, maar ook voor kartrekkers. Fijn als je als geestelijk vader van je idee betrokken wilt blijven, maar weet dus dat je verdere inbreng gewenst zal worden. Ik raad je aan deze tip in ieder geval te volgen. Niet geschoten, altijd mis. Groet, Johan

Ja, dank je, Leonardo. In schema ziet het er vast veel overzichtelijker uit.

Bijv bij element 'show, don't tell' - > 'er was/zijn', 'het' , veel bijv. naamwoorden, etc. duiden op tell.

Is dat zo?

Leidende vragen zijn relevante vragen bij het te beoordelen element. Bijv. bij 'Begin' -- 'Trekken de eerste zinnen je direct in het verhaal?'

Hier zou je dan twee extra kolommen achter kunnen zetten: "waarom wel/niet?" en "is dit voor dit verhaal noodzakelijk?" en dan misschien nog een kolom "hoe kan dit verbeterd worden?", misschien ook met een indicatie hoe belangrijk het is dit punt te wijzigen (als dat al moet).

@Thérèse Het is hier kort door de bocht opgeschreven. Het gaat om het stramien. Over de inhoud zijn er vast veel ideeën van eenieder hier. Ik zal je vanavond een voorbeeld sturen van de tabel, met een uitwerking zoals ik die voor ogen heb. Probleem waar ik tegen aan loop is eerder dat er aspecten zijn waar het niet meteen duidelijk is onder welke 'kopje' het moet worden geschaard.

Leidende vragen zijn relevante vragen bij het te beoordelen element. Bijv. bij 'Begin' -- 'Trekken de eerste zinnen je direct in het verhaal?'

Hier zou je dan twee extra kolommen achter kunnen zetten: "waarom wel/niet?" en "is dit voor dit verhaal noodzakelijk?" en dan misschien nog een kolom "hoe kan dit verbeterd worden?", misschien ook met een indicatie hoe belangrijk het is dit punt te wijzigen (als dat al moet).

Ik heb hiervoor niet gekozen, Schli. Reden is dat het dan al snel een beoordeling wordt per vraag. Wat mij betreft moet het element worden beoordeeld (zeg 'begin' - dat is belangrijk omdat iemand in de boekwinkel snel het begin scant om te beslissen of hij het boek wil kopen, en ook voor de uitgever is het de eerste indruk). De vragen en triggers helpen een beeld te vormen en de vinger op 'het probleem' te leggen. Dat schrijf je neer in de Comm/Toeli-kolom. De checklist is nu in landscape-formaat, maar zelfs dan heb je maar beperkte ruimte. Jouw manier kan natuurlijk ook, en andere manieren. Ik zal die opmerkingen meenemen in de algemene instructie hoe het commentaar moet worden gegegevn. Als een checkpunt niet relevant is voor het verhaal, dan kan de beoordelaar het terzijde schuiven en evt markeren als n.v.t. of 'niet beoordeeld'.

Dus je gooit een massa (het verhaal) in een rij vakjes, als water in een ijsblokjes vorm. (het stramien) De vakjes die mooi vol zitten (positieve check) daar doe je verder niets mee, die zijn een goed 'blokje'. De vakjes met weinig massa/water/checks, herbekijk je. De overlopende vakjes herbekijk je ook. Zoals hierboven Schli zegt: "(...) Je kunt wel kijken of ze er zijn of niet, maar het ontbreken ervan maakt het niet per definitie een slecht verhaal. Daarvoor moet je het geheel bekijken en nagaan hoe het (ontbreken ervan) er in past. En om te weten wat dat geheel is en wat je perceptie ervan is, is dus die samenvatting noodzakelijk." Ik denk dan: een eerste tabel waarin alle 'ijsblokvakjes' gecheckt worden, een tweede colom waarin je aangeeft of het positief of negatief is voor het verhaal of de vakjes overlopen of leeg zijn gebleven. De positieve checks, dus degenen die positief missen of overdadig aanwezig zijn, laat je wederom met rust. De checks die je overhoudt die dus negatief uitvallen, daar ga je wel dieper op in. In een gespecificeerde checklist bijlage bijvoorbeeld?

Nee, nee. Het verhaal gooi ik er niet in. Of bedoelde je dat figuurlijk? de beoordelaar gaat met de focus/beperking op het te checken element commentaar schrijven. Zijn focus wordt geholpen door de vragen en de triggers. C'est simple comme toujours.

Leidende vragen zijn relevante vragen bij het te beoordelen element. Bijv. bij 'Begin' -- 'Trekken de eerste zinnen je direct in het verhaal?'

Hier zou je dan twee extra kolommen achter kunnen zetten: "waarom wel/niet?" en "is dit voor dit verhaal noodzakelijk?" en dan misschien nog een kolom "hoe kan dit verbeterd worden?", misschien ook met een indicatie hoe belangrijk het is dit punt te wijzigen (als dat al moet).

Goeie! Hier zou ik als schrijver/schrijfster veel aan hebben. Anders krijg je alleen maar ja of nee antwoorden met steekwoordachtige toelichtingen: ja, want genoeg show / nee, want te veel tell. Aan dat soort antwoorden zou ik niet veel hebben, want is een opening per definitie slechter als hij te veel tell heeft of per definitie beter als hij genoeg show heeft? Ik zou graag de achterliggende gedachte van deze beoordeling willen weten, zodat ik ook begrijp hoe de beoordelaar aan deze beoordeling komt. Je hebt dan wel een kolom met 'commentaar', maar ik denk dat dat te open is. Nog een suggestie van mijn kant: misschien kun je er ook nog een kolom bijvoegen met citaatmogelijkheden, zodat je wat gerichter feedback kunt geven. (Al denk ik niet dat je hoeft te citeren als je het over de eerste zinnen hebt :P)

Nee, nee. Het verhaal gooi ik er niet in. Of bedoelde je dat figuurlijk? de beoordelaar gaat met de focus/beperking op het te checken element commentaar schrijven. Zijn focus wordt geholpen door de vragen en de triggers. C'est simple comme toujours.

Ja ik bedoelde het figuurlijk. het ijsblokjes stramien bedoel ik mee of je de 'blokjes' die goed zijn, verder beoordeelt of dat je die er uit filtert met een eerste check. Dus alleen de elementen overhoudt die niet kloppen. En die dan dieper checkt. Dus hp rond karakter/ check 5 x positief/ niet dieper beoordeeld bp rond karakter / check 2 positief 3 negatief > diepere beoordeling ik noem maar een voorbeeld. Ik zit hier midden in het serveren van de plat du jour, comme toujours.

Ik denk dan: een eerste tabel waarin alle 'ijsblokvakjes' gecheckt worden, een tweede colom waarin je aangeeft of het positief of negatief is voor het verhaal of de vakjes overlopen of leeg zijn gebleven. De positieve checks, dus degenen die positief missen of overdadig aanwezig zijn, laat je wederom met rust. De checks die je overhoudt die dus negatief uitvallen, daar ga je wel dieper op in. In een gespecificeerde checklist bijlage bijvoorbeeld?

Als je alleen maar aandacht besteedt aan de negatieve checks, dan krijg je een beoordeling met alle negatieve aspecten op een rij en kun je de beoordeelde ontzettend ontmoedigen. Ik ben zelf van mening dat je ook aandacht moet besteden aan de positieve checks en hier ook op in moet gaan en deze dus niet met rust moet laten.

Ik denk dan: een eerste tabel waarin alle 'ijsblokvakjes' gecheckt worden, een tweede colom waarin je aangeeft of het positief of negatief is voor het verhaal of de vakjes overlopen of leeg zijn gebleven. De positieve checks, dus degenen die positief missen of overdadig aanwezig zijn, laat je wederom met rust. De checks die je overhoudt die dus negatief uitvallen, daar ga je wel dieper op in. In een gespecificeerde checklist bijlage bijvoorbeeld?

Als je alleen maar aandacht besteedt aan de negatieve checks, dan krijg je een beoordeling met alle negatieve aspecten op een rij en kun je de beoordeelde ontzettend ontmoedigen. Ik ben zelf van mening dat je ook aandacht moet besteden aan de positieve checks en hier ook op in moet gaan en deze dus niet met rust moet laten.

Dan ga je uit van proeflezen. Dit is een checklist. Die je, zoals ik het begrijp, op je eigen manuscript kunt toepassen of op verzoek kunt gebruiken tijdens het lezen van de tekst van een ander. Ik zou juist een lijst willen waarin ik of een ander snel kan afvinken wat er niet goed is, zodat ik dat kan verbeteren. De positieve checks zijn de elementen die werken in het ms en dus 'goed' Wat moet ik daar dan verder over beoordeeld krijgen? Dan komt de persoonlijke mening van de beoordeler al snel om de hoek kijken ben ik bang. Dat lijkt me juist verwarrend in een zo efficient mogelijke checklist. Het moet wel duidelijk zijn voor de schrijver en checker hoe de lijst bedoeld is. Ik zou nooit op een checklist manier reageren in proeflezen en dat heb ik Leonardo ook nog nooit zien doen. Bovendien is het schijnbaar best moeilijk om tabellen toe te voegen in proeflees reacties :-) Misschien is het wel een idee om het aan te duiden als ´verbeterpunten´ , in plaats van negatieve checks.

Ik zou juist een lijst willen waarin ik of een ander snel kan afvinken wat er niet goed is, zodat ik dat kan verbeteren. De positieve checks zijn de elementen die werken in het ms en dus 'goed' Wat moet ik daar dan verder over beoordeeld krijgen?

Als je de verbeterpunten aanpakt, moet je wel weten wat zeer positief was, zodat je dat niet "meeverbetert" en daarmee af kunt zwakken. Zeker de krenten in de pap zullen dan genoemd moeten worden. De rest van de tekst kan ook nog "kan er mee door" zijn, zonder echt goed te zijn, maar evenmin aantoonbaar fout.

Ik zou juist een lijst willen waarin ik of een ander snel kan afvinken wat er niet goed is, zodat ik dat kan verbeteren. De positieve checks zijn de elementen die werken in het ms en dus 'goed' Wat moet ik daar dan verder over beoordeeld krijgen?

Als je de verbeterpunten aanpakt, moet je wel weten wat zeer positief was, zodat je dat niet "meeverbetert" en daarmee af kunt zwakken. Zeker de krenten in de pap zullen dan genoemd moeten worden. De rest van de tekst kan ook nog "kan er mee door" zijn, zonder echt goed te zijn, maar evenmin aantoonbaar fout.

Inderdaad. Maar ik denk dat we dan weer terugkomen op: Weten hoe je de lijst moet gebruiken. De reden die Xuchiejlala noemt voor het benoemen van positieve punten in een beoordeling is een andere. Namelijk dat het benoemen van alleen negatieve checks de beoordeelde kan ontmoedigen. Zo zie ik feedback via een checklist niet, als iets dat mij kan ontmoedigen, maar als een tool. Iets waarmee ik een ander snel mijn ms kan laten checken, liefst meerdere mensen. Ik zou dan minder tijd van hen in beslag nemen en alleen dat feit al als zeer positief ervaren. Proeflezen op alle punten, pos en neg, zou ik door een persoon laten doen die bereid is meer tijd te steken in een uitgebreidere analyse. Maar dat is hoe ik het zie. Ik voel mij zeker genoeg over mijn tekst om toch na feedback en checks bij mezelf en mijn schrijfstijl te blijven. Dat geldt niet voor iedereen, dat realiseer ik me Daarom denk ik dat het een goed idee zou zijn om duidelijk het doel en format van zo´n checklist aan te geven, bijvoorbeeld in de inleiding van het document zelf.

Wow, wat een knap stuk werk. :thumbsup: Hier ga ik nog eens goed voor zitten om het topic door te nemen. Dank je wel.

Ik heb (nog) niet alles doorgelezen in dit topic, maar de lijst lijkt me een goed initiatief. Ik denk dat ik er veel aan zal hebben en als dat mogelijk is, zou ik graag een voorbeeld ontvangen. Goed bezig, Leonardo :).

@Mirandala #85 Xuchi #84 Proeflezen behoort altijd in een positieve context te worden becommentarieerd. Ik zal dat ook in de 'gids' opnemen. De vragen dienen n.m.m. aandachtspunten te triggeren. Vaak kunnen ze positief worden geformuleerd, maar dat hangt af of je het kritische punt zo goed benoemt. Ik benarduk dat de lijst een hulpmiddel moet zijn en niet in de plaats moet komen van gezond verstand. Voor eigen beoordeling kan de lijst dienst doen, maar daar is ie niet primair voor bedoeld.