Checklist voor manuscriptbeoordeling

Je wilt alleen een lijst met checkpunten, Leonardo? Maar daar moet je toch ook iets mee doen, of begrijp ik je verkeerd?

Ik verwacht van de beoordeler dat hij/zij op een aantal elementen het manuscript beoordeelt. Nu gebeurt dat m.i. vooral intuïtief, sterk afhankelijk van de ervaring van de beoordeler en i.i.g. niet systematisch. Ik heb er wat mee zitten stoeien vandaag, en dit is de voorlopige inhoudsopgave van de whitepaper. 1 INLEIDING 3 1.1 Rationale 3 1.2 Belang van systematisch op papier zetten 3 2 WAT VAN DE BEOORDELER MAG WORDEN VERWACHT 4 2.1 Inleiding 4 2.2 Noteer je indrukken als lezer 4 2.3 Wees tactvol 4 2.3.1 Geef voorbeelden van verbeteringen, indien en waar mogelijk 4 2.3.2 Geen kritiek op de auteur zelf 5 2.4 Vermijd de valkuil van persoonlijke vooringenomenheid en voorkeuren 5 2.4.1 Lees geen commentaar van anderen 5 2.4.2 Het werk valt buiten uw favoriete genre 5 2.4.3 Persoonlijke voorkeuren 6 2.4.4 Stel vragen 6 2.4.5 Ontmoedigende ‘wijsheden’ 6 2.5 Beoordeel de personages. 7 2.6 Beoordeel de dialogen 7 2.7 Duid op vertellen vs laten zien (‘show, don’t tell’) 8 2.8 Wees geduldig en barmhartig 8 3 WAT VAN DE SCHRIJVER MAG WORDEN VERWACHT 9 4 CHECKPUNTEN EN VRAGEN (KORT) 13 4.1 Rationale: 13 4.2 Checks 13 5 CHECKPUNTEN EN VRAGEN (UITGEBREID) 14 5.1 Titel en openingszin 16 5.2 Dilemma en spanningsboog 16 5.3 Plot, subplots en climax 18 5.4 Verhaallijnen, scènes en overgangen 19 5.5 Proportionaliteit en balans 20 5.6 Tempo (verhaalniveau) 20 5.7 Thema 21 5.8 Entourage (omgeving, ruimte en tijd) 21 5.9 Personages en personage-ontwikkeling 22 5.9.1 Emotie 24 5.10 Dialoog 24 5.11 Vertelperspectief 26 5.12 Show vs. Tell 27 5.13 Taalgebruik 27 5.13.1 Opmaak 27 5.13.2 Grammatica 28 5.13.3 Interpunctie 28 5.13.4 Spelling & Typfouten 28 5.13.5 Zinsbouw 28 5.13.6 Woordkeus 28 5.13.7 Overbodigheid 29 5.13.8 Toon 29 5.13.9 Stijl 30 5.13.10 Ritme 30 5.13.11 Duidelijkheid 30 5.14 Feiten en logica 30 5.15 Afsluiting 31 5.16 Algemene indruk 31

Maak je ook onderscheid tussen objectieve en subjectieve punten. Subjectief vind ik vb stijl en toon, algemene indruk. Wat kan je daarmee als geproefleesde? Of zie jij dat niet als subjectief?

De beoordeling zie ik als kwalitatief, en die zal eigenlijk altijd subjectief zijn. Er zijn ook objectieve punten: bijv taal- en spelfouten zijn meetbaar en niet-subjectief. Ik stel me een formulier voor die structuur afdwingt. Vragen helpen de beoordeler met focus en volledigheid. Het is nog een ruw idee.

verwijderd wegens dubbele reactie

Je wilt alleen een lijst met checkpunten, Leonardo? Maar daar moet je toch ook iets mee doen, of begrijp ik je verkeerd?

Ik verwacht van de beoordeler dat hij/zij op een aantal elementen het manuscript beoordeelt. Nu gebeurt dat m.i. vooral intuïtief, sterk afhankelijk van de ervaring van de beoordeler en i.i.g. niet systematisch. Ik heb er wat mee zitten stoeien vandaag, en dit is de voorlopige inhoudsopgave van de whitepaper. 1 INLEIDING 3 1.1 Rationale 3 1.2 Belang van systematisch op papier zetten 3 2 WAT VAN DE BEOORDELER MAG WORDEN VERWACHT 4 2.1 Inleiding 4 2.2 Noteer je indrukken als lezer 4 2.3 Wees tactvol 4 2.3.1 Geef voorbeelden van verbeteringen, indien en waar mogelijk 4 2.3.2 Geen kritiek op de auteur zelf 5 2.4 Vermijd de valkuil van persoonlijke vooringenomenheid en voorkeuren 5 2.4.1 Lees geen commentaar van anderen 5 2.4.2 Het werk valt buiten uw favoriete genre 5 2.4.3 Persoonlijke voorkeuren 6 2.4.4 Stel vragen 6 2.4.5 Ontmoedigende ‘wijsheden’ 6 2.5 Beoordeel de personages. 7 2.6 Beoordeel de dialogen 7 2.7 Duid op vertellen vs laten zien (‘show, don’t tell’) 8 2.8 Wees geduldig en barmhartig 8 3 WAT VAN DE SCHRIJVER MAG WORDEN VERWACHT 9 4 CHECKPUNTEN EN VRAGEN (KORT) 13 4.1 Rationale: 13 4.2 Checks 13 5 CHECKPUNTEN EN VRAGEN (UITGEBREID) 14 5.1 Titel en openingszin 16 5.2 Dilemma en spanningsboog 16 5.3 Plot, subplots en climax 18 5.4 Verhaallijnen, scènes en overgangen 19 5.5 Proportionaliteit en balans 20 5.6 Tempo (verhaalniveau) 20 5.7 Thema 21 5.8 Entourage (omgeving, ruimte en tijd) 21 5.9 Personages en personage-ontwikkeling 22 5.9.1 Emotie 24 5.10 Dialoog 24 5.11 Vertelperspectief 26 5.12 Show vs. Tell 27 5.13 Taalgebruik 27 5.13.1 Opmaak 27 5.13.2 Grammatica 28 5.13.3 Interpunctie 28 5.13.4 Spelling & Typfouten 28 5.13.5 Zinsbouw 28 5.13.6 Woordkeus 28 5.13.7 Overbodigheid 29 5.13.8 Toon 29 5.13.9 Stijl 30 5.13.10 Ritme 30 5.13.11 Duidelijkheid 30 5.14 Feiten en logica 30 5.15 Afsluiting 31 5.16 Algemene indruk 31

Dat is een behoorlijke lijst. Is het de bedoeling dat bij al deze punten nog enige duiding komt over hoe het punt te interpreteren en hoe het toe te passen op een tekst/manuscript?

@schli #29 Goeie punten, schli. Ik wilde niet zooo diep gaan, maar je geeft me wel stof tot nadenken. @MVSmit #30 Zoals ik zei denk ik niet aan een puntenscore, maar aan een kwalitatieve beoordel;ing, waar de checkpunten focus en structuur bieden. Per punt worden de te stellen vragen uitgeschreven. Lijkt me niet nodig dat een beoordeler elke vraag van elk onderwerp gaat beantwoorden, maar ze vormen triggers die helpen sneller tot betere beoordelingen te komen waar de schrijver wat aan heeft. Dat is i.i.g. mijn intentie... Vragen zijn gemakkelijker over te slaan dan erbij te verzinnen, dunkt me. Het uiteindelijke doel is een publicabel ms, en als dat op scène-niveau opmerkingen behoeft, so be it.

Ah, misschien bedoel je dat de schrijver kan aangeven naar welke punten hij graag gekeken wil hebben?

Ik verwacht van de beoordeler dat hij/zij op een aantal elementen het manuscript beoordeelt.

Hoe zie je dat voor je? Met gradaties van (soms subjectieve) kwaliteit? Een mooie lijst, overigens. Het betekent tegelijkertijd dat de beoordelaar van al die items zelf gedegen verstand moet hebben, wil hij er iets fundamenteels / constructiefs over kunnen opmerken.

Dat is een behoorlijke lijst. Is het de bedoeling dat bij al deze punten nog enige duiding komt over hoe het punt te interpreteren en hoe het toe te passen op een tekst/manuscript?

Ja en ja. Er komt een 'handleiding' waarbij per punt een korte uitleg (rationale) en hulpvragen. Er komt een formulier met dezelfde structuur waar de beoordeler zijn opmerkingen op een consistente manier kwijt kan. Het is allemaal nog in ontwikkeling. Ik ben letterlijk er twee dagen mee bezig geweest en ik sta open voor suggesties ter verbetering, uitbreiding, etc. Dus als je ideeën hebt, hoor ik ze graag.

Ah, misschien bedoel je dat de schrijver kan aangeven naar welke punten hij graag gekeken wil hebben?

Ik verwacht van de beoordeler dat hij/zij op een aantal elementen het manuscript beoordeelt.

Hoe zie je dat voor je? Met gradaties van (soms subjectieve) kwaliteit? Een mooie lijst, overigens. Het betekent tegelijkertijd dat de beoordelaar van al die items zelf gedegen verstand moet hebben, wil hij er iets fundamenteels / constructiefs over kunnen opmerken.

Dit soort beoordelingen zijn per definitie subjectief. Per onderwerp dat als relevant wordt gezien een korte beschrijving ('rapport') lijkt me normaal en effectief. In feite zijn alle punten m.i. van belang, maar idd kan een schrijver om een specifiek gedeelte vragen. Grappig al die vragen. Ik heb liever antwoorden :)

Mijn antwoord: ik let overal op. Niet altijd op proeflezen bij sol, maar voornamelijk op manuscripten die me worden toegestuurd. Ik las dat sommige lezers heel vlot lezen, ik niet. Daarom ben ik ook heel lang met een manuscript bezig. Boeken lees ik trouwens ook niet snel. Ik wil elke zin begrijpen. Soms blader ik een heel stuk terug omdat ik denk dat ik eerder iets anders las.

De beoordeling zie ik als kwalitatief, en die zal eigenlijk altijd subjectief zijn.

De kwaliteit van de beoordeling blijft dus recensent of proeflezer afhankelijk en niet zozeer van je aanstiplijst. Die waarde moet je dan toch zelf opbouwen. Je lijst is dan vooral een duidelijk hanteerbare tool.

@Leonardo volgens mij kun je van die lijst bijna een boek maken: 'Hoe beoordeel ik een manuscript (fictie)?' :)

De beoordeling zie ik als kwalitatief, en die zal eigenlijk altijd subjectief zijn.

De kwaliteit van de beoordeling blijft dus recensent of proeflezer afhankelijk en niet zozeer van je aanstiplijst. Die waarde moet je dan toch zelf opbouwen. Je lijst is dan vooral een duidelijk hanteerbare tool.

Ja, van slecht hout kun je geen goede kistjes bouwen. De waarde van de aanstiplijst is dat je als beoordelaar structuur krijgt, vergeetmijnietjes en een format voor rapportage. Maar de tool kan nog zo goed zijn, je moet hem wel kunnen hanteren, zoals ook Schli zegt.

@Leonardo volgens mij kun je van die lijst bijna een boek maken: 'Hoe beoordeel ik een manuscript (fictie)?' :)

Ja, best wel, hè? Uitgeverij SOL? Wil jij deze oude man de eer aan doen mijn co-auteur te zijn?

Mijn antwoord: ik let overal op. Niet altijd op proeflezen bij sol, maar voornamelijk op manuscripten die me worden toegestuurd. Ik las dat sommige lezers heel vlot lezen, ik niet. Daarom ben ik ook heel lang met een manuscript bezig. Boeken lees ik trouwens ook niet snel. Ik wil elke zin begrijpen. Soms blader ik een heel stuk terug omdat ik denk dat ik eerder iets anders las.

Ieder zijn/haar stijl, Tja. Ik wil met mijn lijst geen keurslijf maken, maar een hulpmiddel die aanvullend is aan de eigen systematiek van beoordeling. Je kunt eruit gebruiken wat je wilt. Althans, dat is mijn insteek. Ha, er is nog niets, afgezien van een eerste ruwe opzet van de inhoud. Waar heb ik het eigenlijk over?

Ah, misschien bedoel je dat de schrijver kan aangeven naar welke punten hij graag gekeken wil hebben?

Dat lijkt me geen goed idee, omdat maar weinig schrijvers zich bewust zijn van hun eigen zwakke punten, zie ook Proeflezen.

Ha, er is nog niets, afgezien van een eerste ruwe opzet van de inhoud. Waar heb ik het eigenlijk over?

Ha, goede vraag, ben benieuwd naar het antwoord.

Goed initiatief, Leonardo. Nog een aanvulling. De kwaliteit van de beoordelingen volgens de lijst is voor een belangrijk deel afhankelijk van de manier waarop er is proefgelezen. Hoeveel tijd heeft de proeflezer in het verhaal gestoken? Heeft hij het meerdere malen gelezen? Op welke niveaus heeft hij/zij het verhaal gelezen? Betreft het een eerste lezing of betrof het proeflezen na een herschrijf?

@parrot Heel erg waar, maar ik krijg de indruk dat iedereen verwacht dat ik op alle vragen een antwoord heb. Ook moet je er niet meer van maken dan ik als intentie heb (al kan je natuurlijk altijd verder gaan en er een echt boek van maken). @allen Ik zie een diocument voor me dat grofweg uit drie delen bestaat: 1. "Leeswijzer" (rationale, wat (niet) te verwachten, afbakening, etc) 2. Uitschrijven van de diverse aandachtspunten, in de vorm van vragen. Kan soms verduidelijkt worden met een definitie of uitleg wat de focus is van het topic. (Bijv.: niet iedereen zal zonder context begrijpen wat met het proportionaliteitsprincipe wordt bedoeld) 3. Een document (format) waarmee een beoordeling kan worden vastgelegd. Ik zie dit voor me als een soort tabelvorm, met enkele aspecten als voorgedrukte vragen/elementen (bijv. genre). #3 is feitelijk een neerslag van #2, of m.a.w. #2 is een handleiding voor invullen van #3. #3 is het 'rapport', dat aan de schrijver wordt gecommuniceerd, in een vast stramien.

Ah, misschien bedoel je dat de schrijver kan aangeven naar welke punten hij graag gekeken wil hebben?

Ik verwacht van de beoordeler dat hij/zij op een aantal elementen het manuscript beoordeelt.

Hoe zie je dat voor je? Met gradaties van (soms subjectieve) kwaliteit? Een mooie lijst, overigens. Het betekent tegelijkertijd dat de beoordelaar van al die items zelf gedegen verstand moet hebben, wil hij er iets fundamenteels / constructiefs over kunnen opmerken.

Dit soort beoordelingen zijn per definitie subjectief. Per onderwerp dat als relevant wordt gezien een korte beschrijving ('rapport') lijkt me normaal en effectief. In feite zijn alle punten m.i. van belang, maar idd kan een schrijver om een specifiek gedeelte vragen. Grappig al die vragen. Ik heb liever antwoorden :)

In feite is dat toch niet waar, Leonardo. Over smaak valt niet te twisten, en de ene stijl zal iemand meer aanspreken dan een andere - maar dat is niet wat een beoordelaar beoordeelt. Stijl is objectief te meten op ijkbare punten, zoals consistentie, passend bij het onderwerp, al dan niet herhaalde woordkeus. Beoordeel de personages: ook dat kun je objectief doen. Je hoeft als beoordelaar geen aangenaam of onprettig gevoel te hebben bij een personage (dat gevoel is voor de lezer) als het personage maar goed is uitgewerkt. Daar kun je een sublijstje bij maken om te turven. Hetzelfde bij Beoordeel de dialogen: waarop beoordeel je ze? Het is me nog steeds niet geheel duidelijk waartoe de lijst moet dienen. Is het een houvast voor proeflezen? Je noemt het een checklist voor manuscriptbeoordeling. Is de lijst bedoeld voor manuscriptbeoordelaars? Voor jezelf?

@Thérèse #49 Ik ben kennelijk niet in staat over te brengen wat ik beoog. Houvast voor proeflezers komt dichtbij. Een structuur waarin de beoordeling wat meer gestructureerd, volledig en beter onderbouwd wordt, met als resultaat een fb waar de schrijver mee vooruit kan. Door het format denk ik dat het beoordelingsproces sneller en effectiever zal worden, en met name voor beoordelaars die niet zo veel ervaring hebben. Mss is het beter dat ik een eerste concept maak en voor commentaar voorleg.

Ik ben van mening dat de manier waarop je kunt beoordelen meer aandacht mag hebben dan het wat beoordeeld wordt. Gewoon omdat de meeste mensen niet goed kunnen lezen. Denk maar aan literatuuronderwijs Nederlands, en hoe je daarbij een boek moest lezen. Dat is voor een groot deel al uit het onderwijs verdwenen, heb ik me laten vertellen. Proeflezen kun je ook opvatten als "jij zit in de doelgroep, vind je het verhaal leuk?" Dan zijn lijstjes niet nodig. Alle grammatica- en spelling hoort bij redactie: dat hoort feitelijk niet in een manuscriptbeoordeling. Hoeveel mensen zijn daar echt goed in, in de gemiddelde schrijfgroep?

Manuscript beoordelen voor Dummies (en dat is niet negatief bedoeld, hoor).

Manuscript beoordelen voor Dummies (en dat is niet negatief bedoeld, hoor).

Haha, die zou ik kopen! :)

Goeie benadering Schli, op die manier zou het mij ook boeien.

Zelfs een lijst die onaf is zou ik willen lezen, raadplegen. Desondanks heb ik soortgelijke twijfels als Schli, Een stuk tekst beoordelen met vaststaande criteria kan de plank geheel misslaan omdat een goede originele tekst alle regels aan de laars zou kunnen lappen en toch geslaagd zijn. Hoe wil je vorm beoordelen? Originaliteit? Op het niveau van betekenis moet je het niet hebben van een lijstje maar van begrip. Er is iets dat zich niet laat vangen in een format. Dit oorspronkelijke blijft onderhevig aan het menselijk oordeel liefst door een rijke geest.

Zelfs een lijst die onaf is zou ik willen lezen, raadplegen. Desondanks heb ik soortgelijke twijfels als Schli, Een stuk tekst beoordelen met vaststaande criteria kan de plank geheel misslaan omdat een goede originele tekst alle regels aan de laars zou kunnen lappen en toch geslaagd zijn. Hoe wil je vorm beoordelen? Originaliteit? Op het niveau van betekenis moet je het niet hebben van een lijstje maar van begrip. Er is iets dat zich niet laat vangen in een format. Dit oorspronkelijke blijft onderhevig aan het menselijk oordeel liefst door een rijke geest.

Ik ben het hiermee niet echt eens. Ik zie het format als aanvullend, niet als een keurslijf. Verder helpt het je herinneren welke aspecten belangrijk zijn. Als je bepaalde zaken wil overslaan of anders wil doen, kan dat altijd. Ook zal rapportage gemakkelijker zijn als je een systeem hebt. Vraagje: een systematiek zal toch altijd de subjectiviteit van een beoordeling verminderen (niet volledig uitsluiten), of zie ik dat verkeerd? Ook kan het tot punten leiden die je kunnen helpen een bepaalde onvrede te benoemen. Uiteindelijk gaat het erom de schrijver te helpen zaken te verbeteren. Als je alles goed vindt en hij/zij hoeft niets te verbeteren, so be it.

Zo zie ik het ook Leonardo Pisano. Maar ik ben wel een fan van systeemdenken. Als het helpt om grip om je verhaal te krijgen. Ik zou dan wel in de eerste plaats de lijst voor mijn eigen verhalen willen gebruiken. Ik zie trouwens genoeg voorbeelden van hele originele verhalen die toch niet leesbaar zijn omdat het schort aan de opbouw, uitwerking personages enz. Misschien kan de "mate van voorspelbaarheid" iets zeggen over originaliteit. Geef tijdens het lezen op vijf momenten aan waar je denkt dat het verhaal heengaat, welke wendingen je denkt dat er zullen komen. Je kunt hier vast een of andere score aan hangen. Ook zou je kunnen turven of je verrast bent, of het aantal keren dat je grijnst. Blijft allemaal heel subjectief, maar het zou kunnen.

En dan nog is dat geen garantie voor een goed verhaal. En verhaal kan heel voorspelbaar zijn, en toch origineel, bijvoorbeeld omdat de onderliggende lagen of het taalgebruik origineel zijn. Misschien heeft de schrijver helemaal geen onvoorspelbaar of verrassend verhaal willen schrijven.

Klopt, daarom zei ik al eerder iets over het onderscheid tussen tekst- en zins-/woordniveau. Criteria werken anders op de verschillende niveaus.

Zo zie ik het ook Leonardo Pisano. Maar ik ben wel een fan van systeemdenken. Als het helpt om grip om je verhaal te krijgen. Ik zou dan wel in de eerste plaats de lijst voor mijn eigen verhalen willen gebruiken.

Ik merk dat het een aardig checklist aan het worden is voor zelfreflectie. Was mijn eerste idee een relatief lkort document, ik zie dat het gauw richting de 60 pag's gaat... Ha, ik leer enorm van het scrhijven dan dit werkje.