Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker

Het 3d-effect

 15 oktober 2011 - 0:37
Zoals men wellicht weet is mijn grote obsesessie/passie/idioterie/nieuwigheid - noem het wat je wilt - om lezers iets met de tekst te laten voelen. Ik noem dit zelf emotionalisme in de literatuur. Eén van de krachtigste wapens daartoe is, wat ik noem, het 3D-effect. Als ritme, tempo en toon de wapens zijn om een tekst hoorbaar te maken voor een lezer, dan is het 3d-effect, samen met show-don't tell principe hét wapen om iets voor de lezer zichtbaar te maken. En hoe zichtbaarder een tekst, hoe groter de kans dat een lezer iets bij de tekst gaat voelen. Met zichtbaar bedoel ik dat de lezer, als in een film, de beelden die het boek oproept, in zijn hoofd afdraait. Filmisch dus. Als je dit principe onder de knie hebt, dan zul je veel meer gevoelens (huivering, tranen, humor, noem maar op) bij de lezer kunnen opwekken, dan wanneer je dit niet onder de knie hebt. Het is een enorm krachtig principe. Het 3d-effect heeft met de volgende drie vragen te maken: wie? wat? waar? Wie: wie is het personage/zijn de personages in de scene die je beschrijft? Waar: waar bevinden de personages zich? Wat: wat doen de personages? Wanneer de lezer van begin tot eind op al deze vragen een antwoord weet te geven, dan heb je een 3d-effect gecreéerd, vermits je deze weet te combineren met show-don't tell. Het moet voor de lezer bij elke scene duidelijk zichtbaar zijn waar de personages zich bevinden, wat de personages doen, en wie het zijn. Het effect dat je dan krijgt is dat het voor de lezer zal aanvoelen álsof hijzelf, als neutraal persoon, ergens in de hoek van de ruimte, het tafereel zit te aanschouwen. Het 3d-effect moet van begin tot eind in een scene worden volgehouden om de maximale betrokkenheid van de lezer bij het geschrevene vast te houden. Dus als de HP van woonkamer naar keuken gaat, dan dient de lezer dit ook te weten: wie: HP. waar:keuken. wat: van woonkamer naar keuken (om een mes te pakken bijv.). De problemen die zich kunnen voordoen: 1) de lezer denkt dat het personage ergens anders is. Dit komt vaak voor. Dan staat de HP plots in de keuken, terwijl de lezer dacht dat ie in de huiskamer stond. Als schrijver heb je dit dan niet goed over laten komen. Gevolg: grotere kans dat de lezer een stuk van zijn aandacht verliest. 2) de lezer weet niet waar het personage zich bevindt, of niet precies. Dit gebeurt vaak bij poëtisch-literaire teksten. De schrijver heeft zich dan gefocust op de esthetica van de zinnen, en minder waarde gehecht aan het driedimensionale aspect. (Noot: het gaat hierbij niet om teksten waarbij de HP zelf niet weet waar hij zit; bijv. als hij wakker wordt in een vreemde kamer, nadat hij bewusteloos is geraakt. Ook dan wordt het 3d-effect gegarandeerd als je de lezer duidelijk kunt maken dat de HP in een ruimte zit die hem vreemd is). 3) de lezer weet niet welk personage aan het praten is/welk personage er in de scene voorkomt. Het is voor het 3d-effect belangrijk dat de lezer precies weet wie er aan het woord is, zodat hij het gesprek goed kan volgen. Het gebeurt in boeken vaak dat dit niet het geval is, waardoor de lezer moet zoeken wie wat gezegd heeft. De lezer zal dan onnodig veel ratio moeten gebruiken, terwijl je dit als schrijver i.m.o. dient te voorkomen. ook kan het voorkomen dat er opeens een vierde personage in een scene voorkomt, terwijl de lezer dacht dat het er drie waren. 4) de lezer weet niet precies wat er gebeurt, wat er plaatsvindt. Extreem voorbeeld: opeens heeft een personage een revolver in de hand, terwijl de lezer dacht dat het personage aan het eten was. Dit zorgt voor verwarring bij de lezer. Een andere mogelijkheid is dat de lezer gewoon niet precies weet wat er gebeurt, omdat de tekst niet concreet genoeg is (veel teveel abstracte, wazige zinnen). Dit belemmert voor hem/haar de mogelijkheid om de scene in 3d-perspectief uit te rollen. Al deze problemen zorgen ervoor dat - wat ik noem - de lezer rationele moeite moet doen om te kunnen begrijpen wat er aan de hand is, en hoe meer rationele moeite een lezer moet doen, hoe minder kans dat hij meevoelt/betrokken is bij de tekst, en hoe minder kans dat zich een ruimtelijke wereld voor zijn ogen ontvouwt. De schrijver die dit zeer goed onder de knie heeft is Roald Dahl. Het is mede door het 3d-effect dat hij creéert, dat zijn boeken zo vreselijk goed en leuk zijn om te lezen. (Ik zeg mede, want er liggen ook andere redenen aan ten grondslag, bijvoorbeeld conflict, vertraging & show-don't tell). Fantasyschrijvers hebben dit principe ook zeer goed onder de knie. Het is mede hierdoor dat zij een geheel nieuwe wereld kunnen scheppen. De reden dat het 3d-effect meer gevoelens kan oproepen bij de lezer, is omdat de zintuigen worden geprikkeld. En wanneer de zintuigen worden geprikkeld, zal er automatisch een gevoel worden gewekt. De lezer ZIET wat er gebeurt, en er is geen krachtiger zintuig dan het oog om gevoelens op te wekken. noot1: het 3d-effect moet niet verward worden met het show-don't tell-principe. Want ook zonder show-don't tell is het voor de lezer mogelijk om vragen te beantwoorden als: wie bevindt zich in de ruimte/wie is er aan het woord/wat gebeurt er/waar vindt het plaats. Bijvoorbeeld, in de meest tell-manier die je kunt bedenken: ''Jantje was in zijn tuin aan het voetballen'' noot2: gerelateerd hieraan is de waarom-vraag: waarom vinden de dingen plaats zoals ze plaats vinden? dit heeft met logica-problemen en geloofwaardigheid te maken. Als de lezer hier geen bevredigend antwoord op kan geven, zal zijn aandacht sneller verslappen. ''Waarom'' heeft zijdelings met het 3d-effect te maken, maar het zou te lang worden om hier uitgebreid op in te gaan.

Geen afbeelding
woordenbrouwer

Lid sinds

14 jaar 6 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 9:13
Wat een heerlijk stuk tekst, ik ben er helemaal van ondersteboven en ik kan alleen maar zeggen dat je gelijk hebt en dat ik ga proberen het 3D-effect zoveel mogelijk toe te passen. Hoewel ik dat volgens mij vaak onbewust al doe, maar het is natuurlijk goed me er juist bewust van te worden, zodat ik het niet per ongeluk in een passage of hoofdstuk vergeet. ;) Dank voor deze inspirerende post!

Geen afbeelding
Sophienne

Lid sinds

13 jaar 1 maand

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 12:41
Ik ben het met MichelleBR eens. Fijn stuk tekst en ik ga me ook bewuster proberen te maken van het 3D-effect! En ik denk dat iedereen dat deels onbewust doet, maar als je er op gaat letten zie je denk ik veel meer 'foutjes' In ieder geval denk ik zeker hier wat aan te hebben, bedankt

Geen afbeelding
AndereWoorden

Lid sinds

13 jaar 1 maand

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 12:50
Een mooi stuk. Maar - en wellicht denk ik nu te simpel - is wat jij omschrijft niet simpelweg de basis van goed schrijven? Het is namelijk het eerste wat ik geleerd heb tijdens mijn opleiding journalistiek: de 5 W's en de H. Wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Ik mis trouwens de Hoe en de Waar in je verhaal, en die zijn mijns inziens ook belangrijk. Het maakt nog al een verschil of Jantje 's ochtends of 's avonds voetbalt (wanneer) en of hij met rechtervoet of linkervoet tegen een bal trapt (hoe). Haal een W of H weg, en je hebt een los draadje in je verhaal en creëert daardoor rationeel denken bij de lezer. Begrijp me niet verkeerd, ik vind het punt dat je maakt goed. De combinatie tussen show, don't tell en de bovengenoemde basisregel zorgen er voor dat je de lezer in de situatie trekt. Toch denk ik dat het niet altijd resulteert in een 3D-effect, waarbij je de lezer dwingt om deel te worden van het verhaal. Je speelt namelijk in op de verbeeldingskracht van de lezer (het filmische wat je hier omschrijft), maar je gaat wel voorbij aan de hoeveelheid visualisatievermogen die lezer heeft en of de lezer affiniteit heeft met wat je schrijft. Het is in mijn ogen de wisselwerking tussen de schrijver en de lezer die een 3D-effect kan creëren. Overigens ben ik het niet eens met je uitspraak dat zien de grootste zintuig is om gevoelens en/of emoties op te wekken. Zo wel bij mensen als bij veel diersoorten wordt eerst het reukvermogen en het horen ontwikkelt. Daarna komt pas ons zicht. Een beeld kan een emotie triggeren, maar geluid en geur roepen vaak heftigere reacties op. Vraag bijvoorbeeld een oorlogsveteraan eens naar zijn ervaringen. De gruwelijke beelden van de stapels verminkte lijken langs de kant van de weg hebben zeker een impact op hem. Maar waar hij het meeste last van heeft is de geur van de rottende, ontbindende lijken. Zelfs jaren na de oorlog kan hij die nog letterlijk ruiken en wordt er misselijk van. Zo ook de geur van versgebakken brood als je langs de bakker loopt. Het is niet het beeld van de broden op de toonbank die je doet terugdenken aan oma's keuken, het is de geur. Dit geldt ook voor geluid. Een auto rijdt voorbij het huis van de veteraan en de uitlaat knalt. De veteraan duikt in elkaar. Een geweerschot! De knallende uitlaat roepen tal van herinneringen aan de oorlog op. Pas wanneer hij de auto ziet, legt hij de juiste associatie en verdwijnen zijn oorlogsherinneringen. Of een liedje op de radio dat je terugbrengt naar dat ene moment met je geliefde.

Geen afbeelding
Wiske

Lid sinds

18 jaar 7 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 12:55
Je noemt zintuigen en daarna maar één, het oog, met het argument dat de lezer moet ZIEN wat er gebeurt . Dat klopt. Maar andere zintuigen zijn ook heel krachtig, zoals reuk, het zintuig bij uitstek dat heel sterke herinneringen kan oproepen. Daarom zou ik jouw drie vragen graag aanvullen met: wat ruikt het personage? wat voelt hij? Terwijl de zoete geur van pas gezaagd hout in zijn neus dringt, glijden zijn vingertoppen over de nog ruwe planken. Ik noem maar even wat. Hoe meer zintuigen beschreven worden, hoe completer het beeld. AndereWoorden was me net voor. Hier sluit ik me volledig bij aan.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 13:06
Een mooi stuk. Maar - en wellicht denk ik nu te simpel - is wat jij omschrijft niet simpelweg de basis van goed schrijven? Het is namelijk het eerste wat ik geleerd heb tijdens mijn opleiding journalistiek: de 5 W's en de H. Wie, wat, waar, wanneer, waarom en hoe. Ik mis trouwens de Hoe en de Waar in je verhaal, en die zijn mijns inziens ook belangrijk. Het maakt nog al een verschil of Jantje 's ochtends of 's avonds voetbalt (wanneer) en of hij met rechtervoet of linkervoet tegen een bal trapt (hoe). Haal een W of H weg, en je hebt een los draadje in je verhaal en creëert daardoor rationeel denken bij de lezer. Begrijp me niet verkeerd, ik vind het punt dat je maakt goed. De combinatie tussen show, don't tell en de bovengenoemde basisregel zorgen er voor dat je de lezer in de situatie trekt. Toch denk ik dat het niet altijd resulteert in een 3D-effect, waarbij je de lezer dwingt om deel te worden van het verhaal. Je speelt namelijk in op de verbeeldingskracht van de lezer (het filmische wat je hier omschrijft), maar je gaat wel voorbij aan de hoeveelheid visualisatievermogen die lezer heeft en of de lezer affiniteit heeft met wat je schrijft. Het is in mijn ogen de wisselwerking tussen de schrijver en de lezer die een 3D-effect kan creëren. Overigens ben ik het niet eens met je uitspraak dat zien de grootste zintuig is om gevoelens en/of emoties op te wekken. Zo wel bij mensen als bij veel diersoorten wordt eerst het reukvermogen en het horen ontwikkelt. Daarna komt pas ons zicht. Een beeld kan een emotie triggeren, maar geluid en geur roepen vaak heftigere reacties op. Vraag bijvoorbeeld een oorlogsveteraan eens naar zijn ervaringen. De gruwelijke beelden van de stapels verminkte lijken langs de kant van de weg hebben zeker een impact op hem. Maar waar hij het meeste last van heeft is de geur van de rottende, ontbindende lijken. Zelfs jaren na de oorlog kan hij die nog letterlijk ruiken en wordt er misselijk van. Zo ook de geur van versgebakken brood als je langs de bakker loopt. Het is niet het beeld van de broden op de toonbank die je doet terugdenken aan oma's keuken, het is de geur. Dit geldt ook voor geluid. Een auto rijdt voorbij het huis van de veteraan en de uitlaat knalt. De veteraan duikt in elkaar. Een geweerschot! De knallende uitlaat roepen tal van herinneringen aan de oorlog op. Pas wanneer hij de auto ziet, legt hij de juiste associatie en verdwijnen zijn oorlogsherinneringen. Of een liedje op de radio dat je terugbrengt naar dat ene moment met je geliefde.
Juist. Goed dat je het aanvult met de hoe en wanneer. Die horen er zeker bij. Ik heb zelf nog nooit een schrijfboek gelezen en tracht alles vanuit mijn eigen intuïtie en de feedback te analyseren, meestal in functie van het effect op het gevoel van de lezer. Op je tweede punt: uiteraard is niets een garantie en hangt ook alles af van hoe de schrijver het uiteindelijk verwoord. Dit stukje tekst dient ook hoogstens als gedachte-oefening, en is dan voornamelijk gelinkt aan het creëeren van gevoel bij de lezer, affiniteit met het geschrevene. Iedereen moet zelf maar kijken hoe hij/zij het aanpakt in zijn teksten. Met je laatste punt ben ik het absoluut niet eens. Ik vind je voorbeeld ook niet helemaal geslaagd moet ik eerlijk zeggen. Het is niet voor niets dat televisie het krachtigste medium is dat er bestaat. Omdat beelden een veel krachtigere invloed hebben dan bijvoorbeeld geluid (radio), en zeker dan geur. Het klopt dat het reukorgaan het primitiefste orgaan is dat er is, maar ik denk dat 9 op de 10 mensen zouden beslissen om hun reukorgaan te verliezen wanneer ze zouden geconfronteerd worden met de keuze tussen hun zicht en hun reuk.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 13:15
Je noemt zintuigen en daarna maar één, het oog, met het argument dat de lezer moet ZIEN wat er gebeurt . Dat klopt. Maar andere zintuigen zijn ook heel krachtig, zoals reuk, het zintuig bij uitstek dat heel sterke herinneringen kan oproepen. Daarom zou ik jouw drie vragen graag aanvullen met: wat ruikt het personage? wat voelt hij? Terwijl de zoete geur van pas gezaagd hout in zijn neus dringt, glijden zijn vingertoppen over de nog ruwe planken. Ik noem maar even wat. Hoe meer zintuigen beschreven worden, hoe completer het beeld. AndereWoorden was me net voor. Hier sluit ik me volledig bij aan.
Het verschil zit hem in het volgende: je kunt een bladzijde niet ruiken. Je kunt de woorden die op een bladzijde staan wél horen. Aan het ritme, aan de toon, aan het tempo (waar we het in het vorige topic over hebben gehad). je kunt het geschrevene ook voor je zien als je het filmisch afspeelt. Maar het is onmogelijk om een bloem te ruiken die in de tekst wordt beschreven. Vandaar dat ik het oog als belangrijkst beschouw. En als tweede de geluiden. Daarna komt de geur pas. Maar dit is natú'rlijk ook afhankelijk van de inhoud van de tekst. Als iemand tussen de rottende vis ligt zul je dit moeten beschrijven. Met je laatste opmerking ben ik het wel eens. Het beeld wordt dan completer. Maar het heeft geen zin om te beschrijven hoe de kamer ruikt bij een politieverhoor bijvoorbeeld, tenzij daar aanleiding toe is (zweet ofzo). Hoe de kamer eruit ziet en hoe de politie-agent eruit ziet is meestal wel een minimum vereiste. Pak 10 boeken en bij 9 op de 10 zul je zien dat ''wat je ziet'' voor 90 à 95 procent (gokje) de meest gebruikte is van alle zintuigen. Dit bewijst al hoe belangrijk zicht is. Je kunt een boek schrijven zonder dat er ook maar 1 geur in voorkomt, en de lezer zal het niets als storend ervaren. Maar een boek waarin de lezer niets ziet...dat wordt nogal lastig he. Dus ik blijf erbij dat zien het belangrijkst is. @vieve & michelle: dank voor de opmerkingen

15 oktober 2011 - 14:41
Geschreven woorden horen? Ik hoor ze niet. Ik lees niet hardop. Ik kan niet voorlezen. Ik zie geschreven woorden. Verder: Ik ben absoluut geen voorstander van het "3D-effect". Dingen als "eerst stond ze nog in de woonkamer, en nu in de keuken" is gewoon een logische fout in het verhaal. Een goede schrijver, en anders wel een goede redacteur, let erop dat dit consitent is. En natuurlijk zul je iets met de omgeving moeten doen. Van het prikkelen van zintuigen: ik vind het prettiger als dat indirect gebeurd. Juist door het niet te noemen, maar een sfeer te scheppen. Door indirect te blijven prikkel je de verbeeldingskracht van de lezer. Die kan dan zijn eigen beeld opbouwen, en dat baseren op zijn eigen herinneringen. Als je dat goed doet is dat veel krachtiger dan welke woorden dan ook. Het probleem is natuurlijk dat je de herinneringen van de lezer niet kent, maar er zijn voldoende situaties die iedereen kan herkennen. Als een verhaal mij dwingt een film af te spelen in mijn hoofd leg ik het weg. Dan wacht ik wel tot de film er komt, of ik pak een boek dat de lezer wel serieus neemt als intelligent wezen. Dat voorgekauwde, daar hebben we films voor. Voor verbeeldingskracht hebben we boeken. In andere woorden: goede boeken vind ik niet figuratief.

15 oktober 2011 - 14:46
Maar het heeft geen zin om te beschrijven hoe de kamer ruikt bij een politieverhoor bijvoorbeeld
Dat is de fout die je maakt bij je 3D-verhaal: Het gaat er niet om dat de lezer de ruimte ziet, en ook niet of hij die voelt of ruikt of hoort, maar dat de ruimte wordt ervaren. In zijn geheel, met alles erop en eraan. Inclusief alle details die je als schrijver in de tekst niet kwijt kunt. Je moet met een handvol woorden de suggestie wekken dat er meer is. Er zijn veel manieren om dat te bereiken, waaronder beeldspraak, intertextualiteit en een creatieve, originele woordkeuze, maar er is geen recept om het te bereiken. Daarin zit precies het onderscheid tussen de schrijver als scheppende kunstenaar en de schrijver die een verhaaltje vertelt.

Geen afbeelding
Thérèse

Lid sinds

15 jaar 3 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
  • Pluslid
  • Moderator
 15 oktober 2011 - 14:58
Ik heb zelf nog nooit een schrijfboek gelezen (...)
Misschien moet je dat toch eens wél gaan doen en de dingen die je daar leert, toepassen, proberen toe te passen.
(...) en tracht alles vanuit mijn eigen intuïtie en de feedback te analyseren, meestal in functie van het effect op het gevoel van de lezer.
Tegelijkertijd vind ik het bewonderenswaardig hoe veel je zelf destilleert. Maar dat is niet altijd nodig - en ook niet de meest efficiënte manier van leren. Dan nog over het zien in combinatie met de populariteit van beelddragers: dat zijn voorkauwers. Televisiebeelden mogen rechtstreeks binnenkomen bij een kijker, ze laten geen ruimte over voor eigen beelden <- en dus niet voor creativiteit. De andere zintuigen doen dat wel. Als schrijver ben je natuurlijk meer gericht op en afhankelijk van de eigen zintuigelijke wereld. Het enige letterlijke beeld dat je als schrijver opdient, is grafisch. De beelden die je probeert over te brengen, zijn vertalingen van wat je zélf ziet en wilt vertellen.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 15:07
Geschreven woorden horen? Ik hoor ze niet. Ik lees niet hardop. Ik kan niet voorlezen. Ik zie geschreven woorden.
Het heeft allemaal met ritme, toon en tempo te maken. Zie wat betreft toon bijvoorbeeld het verschil in geluid tussen: ''Doe eens normaal''. en: Doe eens normaal! of: ''waar gáát het toch heen'' en: ''waar gaat het toch heen''. Dit is een heel simpel voorbeeld, en er komen hier trema's en uitroeptekens aan te pas, maar toonverandering kan ook plaatsvinden door de compositie van de zin. Verder is er nog het ritme, dat de zinnen een bepaald geluid, een beat mee geeft. En er is tempovertraging en tempoversnelling, om de zinnen sneller en langzamer te laten gaan. Dit geeft allemaal verschillende klanken. Je kunt als schrijver met geluid spelen, en dit geeft een extra dimensie en levendigheid aan je teksten.
Van het prikkelen van zintuigen: ik vind het prettiger als dat indirect gebeurd. Juist door het niet te noemen, maar een sfeer te scheppen. Door indirect te blijven prikkel je de verbeeldingskracht van de lezer. Die kan dan zijn eigen beeld opbouwen, en dat baseren op zijn eigen herinneringen. Als je dat goed doet is dat veel krachtiger dan welke woorden dan ook. Het probleem is natuurlijk dat je de herinneringen van de lezer niet kent, maar er zijn voldoende situaties die iedereen kan herkennen. Als een verhaal mij dwingt een film af te spelen in mijn hoofd leg ik het weg. Dan wacht ik wel tot de film er komt, of ik pak een boek dat de lezer wel serieus neemt als intelligent wezen. Dat voorgekauwde, daar hebben we films voor. Voor verbeeldingskracht hebben we boeken. In andere woorden: goede boeken vind ik niet figuratief.
Oké, fair enough. Hier verschillen we dus lijnrecht van mening in.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 15:15
Maar het heeft geen zin om te beschrijven hoe de kamer ruikt bij een politieverhoor bijvoorbeeld
Dat is de fout die je maakt bij je 3D-verhaal: Het gaat er niet om dat de lezer de ruimte ziet, en ook niet of hij die voelt of ruikt of hoort, maar dat de ruimte wordt ervaren. In zijn geheel, met alles erop en eraan. Inclusief alle details die je als schrijver in de tekst niet kwijt kunt. Je moet met een handvol woorden de suggestie wekken dat er meer is. Er zijn veel manieren om dat te bereiken, waaronder beeldspraak, intertextualiteit en een creatieve, originele woordkeuze, maar er is geen recept om het te bereiken. Daarin zit precies het onderscheid tussen de schrijver als scheppende kunstenaar en de schrijver die een verhaaltje vertelt.
De ruimte kan alleen ervaren worden als de lezer ook weet welke ruimte het is. Er zijn veel boeken waarin een gesprek plaatsvindt, of een reflectie van een personage, maar waarin de ruimte niet of nauwelijks wordt beschreven. Ik heb dan als gevoel dat ik als lezer ergens in zweef, maar ik weet niet eens waar precies. Ik heb geen voet onder de grond, en als gevolg daarvan kan ik minder met de tekst voelen. Ik persoonlijk hou mijn HP dan ook strak aan het lijntje. De lezer kan hem overal volgen, wat ie ook doet en waar ie ook naartoe gaat. Ik vind dit veel effectiever om de lezer een gevoel/ervaring mee te geven. Om diezelfde reden gebruik ik zelden tot nooit tijdssprongen in één hoofdstuk, behalve als er een flashback moet plaatsvinden. Maar dit is een persoonlijke keus. Ik vind het persoonlijk te risicovol om een tijdssprong te maken. Ik wil dat de lezer op geen enkel moment zijn aandacht verliest, ik wil dat hij als het ware IN de HP zit. Tijdssprongen maken dat een lezer eventjes moet denken van ''hey, waar ben ik''. Dit wil ik absoluut voorkomen. In het echt maak je ook niet zomaar en tijdssprong. Maar nogmaals, ik kies er persoonlijk voor om het zo te doen, zonder tijdssprong, en naar mijn mening is dit beter om de aandacht van de lezer te bewaren (er zijn uiteraard nog veel andere factoren).

Geen afbeelding
Tja

Lid sinds

15 jaar 6 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
  • Pluslid
 15 oktober 2011 - 15:32
Momenteel ben ik met een verhaal bezig en probeer me aan 'regels' te houden. Ik merk dat ik hier minder plezier aan beleef dan wanneer ik achter elkaar door fantaseer en nergens rekening mee houd. Gewoon schrijven wat er in me opkomt.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 15:49
Tegelijkertijd vind ik het bewonderenswaardig hoe veel je zelf destilleert. Maar dat is niet altijd nodig - en ook niet de meest efficiënte manier van leren. Dan nog over het zien in combinatie met de populariteit van beelddragers: dat zijn voorkauwers. Televisiebeelden mogen rechtstreeks binnenkomen bij een kijker, ze laten geen ruimte over voor eigen beelden <- en dus niet voor creativiteit. De andere zintuigen doen dat wel. Als schrijver ben je natuurlijk meer gericht op en afhankelijk van de eigen zintuigelijke wereld. Het enige letterlijke beeld dat je als schrijver opdient, is grafisch. De beelden die je probeert over te brengen, zijn vertalingen van wat je zélf ziet en wilt vertellen.
Ik wil niets aan het toeval overlaten. Alles analyseer ik tot de kleinste details. Zeker als je je focust op gevoel, zoals ik dat doe, hangt alles af van de details. Van ritme, tempo, toon om de juiste klank op te wekken bij de lezer, tot aan elk woord dat een personage uitspreekt. Over elk woord, elk trema, elke komma, elke punt of uitroepteken in mijn ms heb ik nagedacht, in functie van het gevoel dat het kan opwekken (en in functie van de literaire slagkracht, maar dat staat hier ff los van). Niets zit bij toeval op die op die plek. Met je middenstuk ben ik het eens, maar niet als het gaat om boeken. Niet voor niets bestaat er zoiets als show don't tell bijvoorbeeld. De reden hiervoor is dat het juist de creativiteit van de lezer stimuleert. Wanneer je er tell van gaat maken, dus met minder ''beeld'', zal de lezer juist zijn denkvermogen gaan toepassen en minder zijn creativiteit. En tenslotte zal hij waarschijnlijk geïrriteerd of vermoeid raken van de tekst.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 15:38
Momenteel ben ik met een verhaal bezig en probeer me aan 'regels' te houden. Ik merk dat ik hier minder plezier aan beleef dan wanneer ik achter elkaar door fantaseer en nergens rekening mee houd. Gewoon schrijven wat er in me opkomt.
Plezier? Ik heb allang geen plezier meer van schrijven. Alleen van de creativiteit die eraan vooraf gaat, het bedenken van de ideeën, en het eindresultaat heb ik plezier. Maar alles wat er tussenin zit, van het schrijven zelf? Nee, al lang niet meer.

Geen afbeelding
Tja

Lid sinds

15 jaar 6 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
  • Pluslid
 15 oktober 2011 - 15:53
Ik gelukkig wel. De ideeën komen al schrijvende op, waardoor het voor mij ook nieuw is. Als een verhaal af is, begin ik gelijk aan een ander verhaal. Soms laat ik ze niet eens proeflezen, omdat ik ze dan eerst moet herlezen. Ik wil altijd iets anders kwijt. Ik ben nu met drie bezig. Heb ik geen inspiratie meer voor het ene verhaal, dan stap ik over op het andere. Niet echt een goede methode misschien, maar ik voel me er goed bij.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 16:46
Ik gelukkig wel. De ideeën komen al schrijvende op, waardoor het voor mij ook nieuw is. Als een verhaal af is, begin ik gelijk aan een ander verhaal. Soms laat ik ze niet eens proeflezen, omdat ik ze dan eerst moet herlezen. Ik wil altijd iets anders kwijt. Ik ben nu met drie bezig. Heb ik geen inspiratie meer voor het ene verhaal, dan stap ik over op het andere. Niet echt een goede methode misschien, maar ik voel me er goed bij.
Ja...zo kun je ook te werk gaan. Nu ik met mijn ms voor ong. 80 procent afheb kan ik niet meer bezig zijn met iets anders. Ik moet het afmaken totdat het perfect is. Maar goed, ik ben waarschijnlijk volledig uitgeblust als ik mijn ms afheb. Lichamelijk en geestelijk is het niet te doen op de manier waarop ik te werk ga. Sinds gisteravond zes uur heb ik niet gegeten, alleen maar geschreven, en ik heb al drie maanden mijn vrienden niet gezien. De laatste weken ben ik 5 kilo afgevallen. Het is totaal gestoord, maar ik kan mijn schrijfdrang niet tegenhouden.

Geen afbeelding
AndereWoorden

Lid sinds

13 jaar 1 maand

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 17:09
Plezier? Ik heb allang geen plezier meer van schrijven. Alleen van de creativiteit die eraan vooraf gaat, het bedenken van de ideeën, en het eindresultaat heb ik plezier. Maar alles wat er tussenin zit, van het schrijven zelf? Nee, al lang niet meer.
Hier verbaas je me wel mee. Als ik je posts lees en zie hoeveel passie voor taal er vanaf spat tussen de regels door, dan kan ik moeilijk geloven dat jij geen plezier in schrijven hebt. Overigens ben ik het met Thérèsa eens: probeer eens een boek te lezen over schrijven en/of schrijftechnieken. Je hoeft echt niet het wiel opnieuw uit te vinden. Knap dat je zelf op de Wie, Wat, Waar en Wanneer bent gekomen, maar het had je zeeën van tijd bespaard als je een basisboekje schrijven had opengeslagen om datzelfde te leren. Afijn, gewoon een goedbedoelde tip. EDIT: ik lees nu je post boven mij. Als je zo ongezond bezig bent met een passie; je eet niet, valt kilo's af, hebt al maanden geen contact met je vriendin - en zij pikt dat zomaar?! - dan is het in mijn ogen geen passie meer, maar een obsessie. Geen wonder dat je dan ook geen zin in schrijven hebt. Wat mij betreft ga je te ver en ben je flink doorgeslagen. Wordt het niet eens tijd voor een pas op de plaats, een serieuze kijk naar hoe je nu bezig bent? Schrijven vereist echt niet dat je alles maar opzij moet zetten, inclusief geliefden en jezelf verwaarlozen. Pas asjeblieft een beetje op en sla niet nog verder door. Uiteindelijk heb je er alleen jezelf mee en komt het je schrijven nimmer ten goede.

Geen afbeelding
Tja

Lid sinds

15 jaar 6 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
  • Pluslid
 15 oktober 2011 - 17:19
Schrijven is een verslaving. Jij streeft naar perfectie. Die drang heb ik niet omdat niets ooit perfect zal zijn. Ik zit ook uren achter de pc, maar afvallen, ho maar. Het zou een goede afslankmethode zijn, bij mij werkt die echter niet. Kijk uit dat je niet over het randje gaat, Bavarios. Dan komt je boek ook niet af. Schrijven zorgt er inderdaad voor dat je je minder sociaal opstelt. Daar krijg ik ook verwijten over te horen.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 17:31
Plezier? Ik heb allang geen plezier meer van schrijven. Alleen van de creativiteit die eraan vooraf gaat, het bedenken van de ideeën, en het eindresultaat heb ik plezier. Maar alles wat er tussenin zit, van het schrijven zelf? Nee, al lang niet meer.
Hier verbaas je me wel mee. Als ik je posts lees en zie hoeveel passie voor taal er vanaf spat tussen de regels door, dan kan ik moeilijk geloven dat jij geen plezier in schrijven hebt. Overigens ben ik het met Thérèsa eens: probeer eens een boek te lezen over schrijven en/of schrijftechnieken. Je hoeft echt niet het wiel opnieuw uit te vinden. Knap dat je zelf op de Wie, Wat, Waar en Wanneer bent gekomen, maar het had je zeeën van tijd bespaard als je een basisboekje schrijven had opengeslagen om datzelfde te leren. Afijn, gewoon een goedbedoelde tip. EDIT: ik lees nu je post boven mij. Als je zo ongezond bezig bent met een passie; je eet niet, valt kilo's af, hebt al maanden geen contact met je vriendin - en zij pikt dat zomaar?! - dan is het in mijn ogen geen passie meer, maar een obsessie. Geen wonder dat je dan ook geen zin in schrijven hebt. Wat mij betreft ga je te ver en ben je flink doorgeslagen. Wordt het niet eens tijd voor een pas op de plaats, een serieuze kijk naar hoe je nu bezig bent? Schrijven vereist echt niet dat je alles maar opzij moet zetten, inclusief geliefden en jezelf verwaarlozen. Pas asjeblieft een beetje op en sla niet nog verder door. Uiteindelijk heb je er alleen jezelf mee en komt het je schrijven nimmer ten goede.
vrienden, vrienden. Geen vriendin. Was het maar waar dat je drie maanden je vriendin niet kon zien zonder gezeur :) Ja, ik heb een enorme passie voor schrijven. Hij is groter dan mijn passie voor het leven zelf. Nee. Zolang ik nog geestelijk gezond ben is er niks aan de hand. Ik heb wel en geen plezier in het schrijven, laat ik het zo zeggen. Ik hoef er ook geen enorm plezier in te hebben. Ik wil het gewoon afhebben. En nu is er geen weg meer terug. Als het af is, dan neem ik weer mijn normale leven aan. Over die schrijfboekjes heb je gelijk. De enige reden dat ik geen schrijfboek heb gelezen is dat ik er te lui voor ben. Ik ben 1x naar een bijeenkomst geweest voor het schrijven van thrillers gegaan, van twee bekende schrijfsters. Ik ben halverwege weggegaan. Ik werd moe van alle cliché's. Ik kijk anders tegen het schrijven aan. Het zal ermee te maken hebben dat ik absurdisme schrijf, en daarin doorbreek ik regels. En ik heb een bloedhekel aan cliché's.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 17:41
Schrijven is een verslaving. Jij streeft naar perfectie. Die drang heb ik niet omdat niets ooit perfect zal zijn. Ik zit ook uren achter de pc, maar afvallen, ho maar. Het zou een goede afslankmethode zijn, bij mij werkt die echter niet. Kijk uit dat je niet over het randje gaat, Bavarios. Dan komt je boek ook niet af. Schrijven zorgt er inderdaad voor dat je je minder sociaal opstelt. Daar krijg ik ook verwijten over te horen.
Yep. Zo is het. Ik streef naar perfectie, en dat kost me veel energie. En daarom heb ik minder plezier in het schrijven, dan bijvoorbeeld analyses erover en discussie erover. Ik moet al mijn denkkracht gebruiken om zinnen te schrijven. Ik beschouw het meer als een soort topsport, hoewel ik geen topper ben en waarschijnlijk ook nooit zal worden. Maar als je het allerbeste uit jezelf wilt halen, dan moet je denk ik net zo gek, gepassioneerd en geobsedeerd als ik zijn.

15 oktober 2011 - 17:47
Geschreven woorden horen? Ik hoor ze niet. Ik lees niet hardop. Ik kan niet voorlezen. Ik zie geschreven woorden.
Het heeft allemaal met ritme, toon en tempo te maken. Zie wat betreft toon bijvoorbeeld het verschil in geluid tussen: ''Doe eens normaal''. en: Doe eens normaal! of: ''waar gáát het toch heen'' en: ''waar gaat het toch heen''.
Ik hoor niks. En de speakers van mijn laptop staan echt op max. volume. Ik hoor geen stem, geen geluid (waarvan?) geen muziek. Laat staan dat ik hoor in 3D: galmt het? zijn er ander geluiden? etc.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 18:02
Geschreven woorden horen? Ik hoor ze niet. Ik lees niet hardop. Ik kan niet voorlezen. Ik zie geschreven woorden.
Het heeft allemaal met ritme, toon en tempo te maken. Zie wat betreft toon bijvoorbeeld het verschil in geluid tussen: ''Doe eens normaal''. en: Doe eens normaal! of: ''waar gáát het toch heen'' en: ''waar gaat het toch heen''.
Ik hoor niks. En de speakers van mijn laptop staan echt op max. volume. Ik hoor geen stem, geen geluid (waarvan?) geen muziek. Laat staan dat ik hoor in 3D: galmt het? zijn er ander geluiden? etc.
Ja goed, dan ben je waarschijnlijk doof. Sinds wanneer is er sprake van het feit dat we ook dáádwerkelijk iets zien of horen bij een boek. We spreken al heel de tijd van simulatie, ook bij het show-don't tell principe. Er zijn niet voor niets zoiets als jambes en dactylussen. Dat heb ik niet uitgevonden, maar die woorden zijn er omdat er klemtonen zijn. En die zeggen iets over de toon, en dus klank van een woord. Als je mijn voorbeelden in je hoofd opleest, dan hoor je een duidelijk verschil in klank. Net zoals je een ander beeld in je hoofd ziet als ik schrijf dat er op een tafel een vaas staat, dan wanneer ik zou schrijven dat er een glas melk staat. Is allemaal zo logisch als wat.

15 oktober 2011 - 21:32
Ja goed, dan ben je waarschijnlijk doof.
Nee, je schrijft het gewoon niet goed op. Je schept geen sfeer in mijn hoofd waar je woorden doorklinken. Je moet geen filmpje in mijn hoofd willen afspelen, je woorden moeten mij verlokken deel van de film te worden. Wanneer je de lezer niet bombardeert met indrukken (teneinde diens emotie te triggeren) maar ruimte vrij laat om zelf iets in het verhaal te plaatsen (gedachten, herinneringen, indrukken, dromen, verlangens, angsten) dan kom je veel verder. Dat is trouwens een voorwaarde voor degenen die erotiek of horror schrijven. Die werkt niet als je je lezer geen ruimte laat voor eigen verbeeldingskracht. Dan ga ik bij Doe toch eens normaal man dit horen, bijvoorbeeld. En als je me deze wilt laten horen, moet je weer andere ruimte geven (trouwens veel over gelezen, maar de eerste keer dat ik dit hoor). Daar gaat het niet om versvoeten of accenten, het gaat puur om de atmosfeer die je schept en de ruimte die je je lezer geeft om in te vullen.

Geen afbeelding
Wiske

Lid sinds

18 jaar 7 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 15 oktober 2011 - 23:11
@Bavarios: een boek waar niet één geur in voorkomt, ervaar ik persoonlijk wel als storend, net als het ontbreken van voelen, de tastzin dus. Het is dan niet compleet, de hp ook niet, en hij komt dus niet echt tot leven. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat je elk zintuig in elke scene moet verwerken, dat wordt overdaad. Wat ik ook storend vind, dat noemde Schli ook al, is het gebombardeerd worden met indrukken. Een schrijver beschreef eens de regendruppels van een zomerse bui als lijkend op 'warme klodders spuug'. Nou, bedankt voor het verstoren van mijn eigen associatie, denk ik dan. Je bent trouwens flink obsessief bezig. Ik trouwens ook hoor als ik schrijf, dat knaagt aan de geestelijke en lichamelijke gezondheid, zoals die over het algemeen wordt gezien dan, want ik heb er geen last van. Schrijven is voor mij het mooiste wat er is, juist daarom. Pas op dat je je schrijfwerk niet kapotanalyseert en schrijf eens op gevoel. Ik heb een van de beste scènes geschreven toen ik probeerde te bedenken hoe mijn hp smaakte. Ik zal je de details besparen. Maar hiermee zijn we dan weer terug bij de zintuigen :D . Niet te veel, maar zeker niet te weinig dus.

Geen afbeelding
Judy

Lid sinds

15 jaar 1 maand

Rol

  • Gewone gebruiker
 16 oktober 2011 - 1:00
Ben het qua zintuiglijk schrijven eens met Wiske. Niet alleen visueel, ook geluid, geur, gevoel en smaak kun je beschrijven, en deze werken meer op de 'emoties' van de lezer in dan wat dan ook. Ik laat mijn leerlingen als oefening stukken schrijven waarin ze álles mogen gebruiken behalve het visuele, puur om te ontdekken wat die andere mogelijkheden zijn. Zo krijg je een veel rijker 'beeld'. Een goed boek daarover is trouwens 'Word Painting' van Rebecca McClanahan. Daarin staat dat zintuiglijk schrijven een ander deel van de hersenen aanspreekt bij de lezer (dat deel dat emoties e.d. ervaart), waardoor het lezen een zintuiglijke/lichamelijke beleving in plaats van puur een rationele wordt. Dat moet jou toch wel aanspreken, Bavarios...

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 16 oktober 2011 - 8:29
Ja goed, dan ben je waarschijnlijk doof.
Nee, je schrijft het gewoon niet goed op. Je schept geen sfeer in mijn hoofd waar je woorden doorklinken. Je moet geen filmpje in mijn hoofd willen afspelen, je woorden moeten mij verlokken deel van de film te worden. Wanneer je de lezer niet bombardeert met indrukken (teneinde diens emotie te triggeren) maar ruimte vrij laat om zelf iets in het verhaal te plaatsen (gedachten, herinneringen, indrukken, dromen, verlangens, angsten) dan kom je veel verder. Dat is trouwens een voorwaarde voor degenen die erotiek of horror schrijven. Die werkt niet als je je lezer geen ruimte laat voor eigen verbeeldingskracht.
Dit is puur om aan te geven dat er klankverschil is tussen woorden. Het gaat niet om de inhoud of überhaupt het creeëren van verbeelding, wat betreft deze twee zinnen, maar gewoon, simpel om aan te geven dat er klankverschil is. Dat lijkt me een evidentie op zich. Wanneer die twee zinnen hardop gelezen worden, zullen die zinnen door de meeste mensen op een andere manier worden uitgesproken, met of zonder trema's, met of zonder uitroepteken. Aangezien lezen niets anders is dan hardop in je hoofd voorlezen, geld hierbij hetzelfde.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 16 oktober 2011 - 8:23
@Bavarios: een boek waar niet één geur in voorkomt, ervaar ik persoonlijk wel als storend, net als het ontbreken van voelen, de tastzin dus. Het is dan niet compleet, de hp ook niet, en hij komt dus niet echt tot leven. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat je elk zintuig in elke scene moet verwerken, dat wordt overdaad. Wat ik ook storend vind, dat noemde Schli ook al, is het gebombardeerd worden met indrukken. Een schrijver beschreef eens de regendruppels van een zomerse bui als lijkend op 'warme klodders spuug'. Nou, bedankt voor het verstoren van mijn eigen associatie, denk ik dan.
Ja goed, je geeft nu een voorbeeld weer dat gewoon slecht is. Ik vind indrukken belangrijk, maar alleen als vehicel, als verpakking van het verhaal. Er is sprake van teveel indrukken als er veel wordt beschreven, terwijl dit helemaal niet hoeft voor het verhaal. Hoogstens beschrijven wanneer het daartoe nodig is. En meer niet.
Je bent trouwens flink obsessief bezig. Ik trouwens ook hoor als ik schrijf, dat knaagt aan de geestelijke en lichamelijke gezondheid, zoals die over het algemeen wordt gezien dan, want ik heb er geen last van. Schrijven is voor mij het mooiste wat er is, juist daarom. Pas op dat je je schrijfwerk niet kapotanalyseert en schrijf eens op gevoel. Ik heb een van de beste scènes geschreven toen ik probeerde te bedenken hoe mijn hp smaakte. Ik zal je de details besparen. Maar hiermee zijn we dan weer terug bij de zintuigen :D . Niet te veel, maar zeker niet te weinig dus.
Ik schrijf enorm op gevoel. Het is pas in tweede of derde instantie dat ik er hyperanalytisch naar kijk. Mijn schrijfproces is in twee delen opgesplitst: een eerste deel, waarin ik via gevoel,zonder al teveel denken, de woorden op papier kalk. En een tweede deel, met een aantal herschrijfrondes, waarin ik zeer nauwkeurig, analytisch te werk ga. Het is dit deel wat veel energie opslurpt, omdat ik daarin rekening moet houden met de regeltjes, en ik denk dat veel schrijvers dit wel zouden herkennen. Eigenlijk is er nog een laatste fase: wanneer ik nog eens de puntjes op de i zet, hier en daar wat schrap, de zinnen iets vloeiender laat verlopen, etc. Dit vind ik eigenlijk de heerlijkste bezigheid. Dan staat het hoofdstuk al voor 90 procent, en gaat op automatisme de heggenschaar er nog eens even overheen.

Geen afbeelding
bavarios

Lid sinds

13 jaar 5 maanden

Rol

  • Gewone gebruiker
 16 oktober 2011 - 8:36
Ben het qua zintuiglijk schrijven eens met Wiske. Niet alleen visueel, ook geluid, geur, gevoel en smaak kun je beschrijven, en deze werken meer op de 'emoties' van de lezer in dan wat dan ook. Ik laat mijn leerlingen als oefening stukken schrijven waarin ze álles mogen gebruiken behalve het visuele, puur om te ontdekken wat die andere mogelijkheden zijn. Zo krijg je een veel rijker 'beeld'. Een goed boek daarover is trouwens 'Word Painting' van Rebecca McClanahan. Daarin staat dat zintuiglijk schrijven een ander deel van de hersenen aanspreekt bij de lezer (dat deel dat emoties e.d. ervaart), waardoor het lezen een zintuiglijke/lichamelijke beleving in plaats van puur een rationele wordt. Dat moet jou toch wel aanspreken, Bavarios...
Dat spreekt mij aan de titel gezien zeer zeker aan, afhankelijk van de inhoud natuurlijk. De rol van klank bijvoorbeeld wordt onderschat, of er wordt veel te weinig gebruik van gemaakt i.m.o. Je kunt je tekst veel en veel krachtiger over laten komen door middel van ritme, tempo en toon, en de juiste woorden op de juiste plaats, en de precieze beklemtoning ervan. Een klemtoon meer of minder kan al een wereld van verschil uitmaken in hoofde van de lezer. Ik ben extreem toegespitst op deze details, vanwege de vele, vele feedbacks die ik heb geanalyseerd, en waarin ik heb ontdekt dat zelfs, ja zelfs, een tremaatje minder of meer, het verschil uitmaakt tussen een uitbundige lach op het gezicht van een lezer, en een flauwe glimlach. Het zijn onderdelen waarmee ik experimenteer om de teksten krachtiger te laten overkomen bij de lezer. Ik kan dat met een eigen tekst zeer simpel aantonen, maar ik wil daarvan niets op dit forum posten. Een stuk tekst op droog papier kán veel meer dan een stuk tekst op droog papier worden. Ik heb het gevoel, dat zeer veel schrijvers zich hiervan niet bewust zijn. En dat vind ik zeer jammer, omdat er zóveel meer uit te halen valt dan tot nu toe is gedaan.

16 oktober 2011 - 12:13
Dit is puur om aan te geven dat er klankverschil is tussen woorden.
Bij goede schrijvers is dat niet nodig: de klank haal je uit de inhoud van alles wat eromheen staat. En dus ook niet uit een "riep hij verbaasd" of "neuzelde hij" dat erachter staat. Op het moment dat je met accenten het klankverschil moet aangeven, accepteer je dat je tekst niet deugt. En dat je de taal onvoldoende machtig bent om die accenten op een andere manier te leggen.