Zwijgen is zilver, spreken is goud

Van schrijvers wordt verwacht dat ze hun vak in sacrale stilte uitoefenen. Helemaal in het openbaar, zoals bij een Shut up and write bijeenkomst - de naam zegt het al - waar ik op een hectische dag was om mezelf te trakteren op anderhalf uur lang ongestoord schrijven. Voor even moest ik alle geluiden die ik gewoonlijk bij het schrijven produceer onderdrukken: het tikken met de vingers (op de tafel dan, op het toetsenbord mocht), het klikken met een pen, voetengewiebel, neuriën en prevelen. ’s Avonds thuis achter de computer pufte, zuchtte en steunde ik weer, trommelde en wiebelde ik als vanouds.

Waarom ik dat eigenlijk doe weet ik niet precies; van schrijven wordt het druk in m’n hoofd, misschien dat dat een uitweg zoekt. Ik probeer woorden te geven aan iets dat nog geen woorden heeft - een beeld, een handeling, een gevoel, een idee. Tegelijk neem ik afstand, houd ik in de gaten of dit proces goed verloopt. Het is een mentale vorm van jongleren, en dat gaat me niet met dezelfde stoïcijnse vanzelfsprekendheid af als de jongleurs uit het Chinese staatscircus. Tijdens het schrijven komen de woorden dicht aan het oppervlak, ze willen er soms uit, dan spreek ik ze binnensmonds, of zelfs hardop. En dat is maar goed ook, want ze blijken regelmatig anders te klinken dan ik dacht.

Misschien dat ik ooit leer in stilte te schrijven, zoals ik ook op de lagere school in stilte heb leren lezen. Maar ik denk het niet, want ik heb inmiddels de waarde van hardop lezen ervaren. Hoe meer informatie in korte tijd wordt verstrekt en hoe meer indirect dat gebeurt, hoe beeldrijker de taal is en hoe scherper en onverwachter de wendingen. Des te makkelijker wordt het om in stilte lezend precies te missen wat er staat. Bovendien, taal heeft klank. Zoals muziek lezen nooit zo evocatief is als muziek spelen, zo is voor schrijvers (en dichters helemaal) voorlezen van belang. Daarom krijgen we op de Schrijversvakschool, middels twee avondvullende workshops, les in voordracht.

De eerste keer lezen we alleen werk van anderen voor, eerst zittend in de kring, daarna staand achter het katheder. Ik heb altijd met plezier mijn dochter voorgelezen, of mijn vrouw als het zo uitkwam, en zo voelt het ook in de kring. Maar achter een katheder staan en een zaal met mensen aankijken wanneer je voorleest is een heel andere ervaring. Mijn stem komt vreemd hoog uit mijn keel, de zinnen spreek ik te snel uit, te vlak. Wanneer ik reactie verwacht - het is een grappig stuk - blijft die uit en lees ik snel door. Zenuwachtig jojoot mijn blik heen en weer tussen tekst en zaal (‘zoek contact met je publiek,’ was er gezegd). De docent verlost me spoedig uit m’n lijden.

Net als bij de schrijflessen zijn de aanwijzingen leerzaam, maar is het moeilijk het allemaal in één keer in praktijk te brengen. Spreek vanuit je lage stem (‘haal adem vanuit de buik’), richt je tot de mensen die helemaal achteraan staan, zoek contact, het gaat niet om voordracht, het gaat om overdracht, houdt het afwisselend, als je zachter spreekt hebben de mensen de neiging beter te luisteren, iedereen kijkt naar jou, dus jij bepaalt wat er gebeurt. En dan moet ik ook nog op de tekst letten, zorgen dat ik op de juiste regel blijf als ik even de zaal aankijk en weten waar ik met het verhaal naar toe ga. Geen wonder dat ik er onrustig van word. Ook dit is jongleren. En ik houd de borden nog lang niet allemaal draaiend op de stokken in de lucht.

Marten Hoekstra studeert Proza aan de Schrijversvakschool, hij hoopt in 2015 zijn studie af te ronden. Tot die tijd zal hij regelmatig bloggen en zo een blik achter de schermen van de opleiding geven.

Leesblokken op de Schrijversvakschool zijn ook toegankelijk voor cursisten en iedereen die de opleiding afrondde (beperkt plaats). Ze zijn er in de smaken proza, poëzie, toneel, essay, scenario en kort verhaal en worden vijf keer per jaar op een donderdagavond gehouden (de eerste op 14 november). Voor meer informatie: zie de site van de Schrijversvakschool.