Tanka’s: puzzelen met woorden

Een haiku, die kende ik wel. Nooit zelf geschreven, maar wel gelezen. Vanmorgen kwam ik op het internet een haiku van Kobayashi Isso tegen die me raakte, en al doorklikkend kwam ik tanka’s tegen. En die grepen me in mijn nekvel…

Welke vorm heeft een tanka?

In het Japans heeft elke lettergreep evenveel nadruk en betekenis. De Japanse dichtvormen hebben daarom vaak een stramien van lettergrepen. Een haiku heeft drie regels van respectievelijk 5, 7 en 5 lettergrepen. De tanka is wat uitgebreider: vijf regels met achtereenvolgens 5, 7, 5, 7 en 7 lettergrepen. De tanka leek voor mij als leek een uitbreiding van de haiku, maar dat klopt niet: de tanka is verreweg het oudst en vormt de basis voor alle andere Japanse dichtvormen.

Inhoudelijke eisen van een tanka

Naast de vorm heeft de tanka ook inhoudelijke eisen: een tanka is een combinatie van een natuurimpressie en het menselijk gevoel. De eerste drie regels vormen een strofe die puur zintuiglijk is, een waarneming zonder een menselijk oordeel. De laatste twee regels geven een menselijke betekenis aan de eerste strofe.

Klinkt ingewikkeld, ja. Maar dat kan ook komen doordat wij deze dichtvorm niet goed kennen. In Japan schijnen kinderen schrijven te leren met behulp van één tanka waarin alle verschillende schrifttekens van de Japanse alfabetten voorkomen. Die kinderen leren dus al vroeg met tanka’s te werken… Mij leek tanka’s schrijven ook moeilijk, maar het viel mee en het was leuk om te doen: ik werd zowel aan het schrijven als aan het puzzelen gezet.

Japanse tanka’s en westerse Romantiek

Het leuke van de tanka is dat je mag benoemen wat de natuur met je doet. Dat mag niet bij alle Japanse dichtvormen: bij een haiku bijvoorbeeld is het wel de bedoeling een emotie op te roepen maar zonder die te benoemen.

Een tanka heeft meer voordelen: je hebt 14 lettergrepen extra dan bij een haiku (bijna twee keer zoveel) en je mag de ik-vorm gebruiken. Leuk weetje: toen Japan in de 19^e eeuw open ging voor de wereld, lanceerde Yosano Tekkan een combinatie van de tanka en de emoties, beeldspraak en gedachten van de westerse Romantiek. Op dat spoor kunnen wij denk ik makkelijker instappen.

Hoe schrijf je een tanka?

Hoewel er verschillende sites zijn over tanka’s, kon ik er geen vinden die me een DIY-tanka gaf. Ik vond wel een site die me stap voor stap uitlegde hoe ik van een haiku een tanka kon maken, maar ik wilde een nieuwe schrijven. Hieronder daarom stap voor stap hoe ik een tanka schreef.

stap 1: Neem de tijd. Ga ergens zitten waar je natuur kunt zien en kijk er tien minuten naar, luister, volg bewust wat je ziet. Heb je geen uitzicht op natuur, neem dan je eigen omgeving als onderwerp. Luister vijf minuten naar je omgeving. Wat hoor je? Kijk daarna rond.

Willem Hussem schreef ooit een mooie haiku over het gedruppel van een kraan, dat kan ook met een tanka.

stap 2: Benoem in de eerste drie regels van de tanka wat je zag of hoorde, voelde. Schrijf alsof je een camera bent: benoem zo onpersoonlijk mogelijk wat je ziet en hoort.

stap 3: Beschrijf in de laatste twee regels zo concreet mogelijk wat jij ervaart als je naar de eerste drie regel kijkt. Dit is de menselijke betekenis van de natuurbeschrijving.

Tips voor het schrijven van een tanka:

- Geen inspiratie? Maak een wandeling of doe een korte meditatie
- Gebruik al (!) je zintuigen
- Gebruik geen woorden die eindigen op ‘heid’ en geen verkleinwoordjes
- Gebruik bij de laatste twee regels geen woorden als ‘verdriet’ maar maak het verdriet, de emotie concreet. - Geef geen waarde-oordeel (verdrietig, mooi) maar laat de regels voor zichzelf spreken.
- Vermijd clichés
- Eenvoud bedriegt: een tanka ziet er vaak eenvoudig uit maar die eenvoud komt pas na veel schaafwerk

Wil je mijn tanka lezen? Of mij jouw tanka laten lezen?

Stuur een mailtje naar info@greetjekruidhof.nl; je krijgt altijd antwoord.

Over de auteur

Greetje Kruidhof (1971) is dichter en geeft workshops Gedichten Schrijven aan particulieren en bedrijven. Zij publiceert in Liter, Hans Kluger en Op Ruwe Planken en wacht in spanning dit najaar af: dan verschijnt haar eerste bundel bij uitgeverij Manuzio. Workshop bij Greetje volgen? Kijk eens op deze website.

Geraadpleegde sites:

https://www.poezieverrijkt.nl/poezie-encyclopedie/tanka/

https://www.google.nl/search?q=bert+deben+koen+stassijns&ie=&oe

http://haiku.nl/tanka-een-inleiding/