Stel het schrijven van een familiegeschiedenis niet uit

Op 30 april verscheen het boek ‘Leven in de schaduw van Auschwitz’, een familiegeschiedenis over de Joodse familie Hoek, waarvan alleen de oudste zoon Rits de oorlog overleefde door onder te duiken op het Friese platteland. Na de oorlog bouwde hij een nieuw leven op: hij trouwde, kreeg kinderen, werd vertegenwoordiger van stoffen en vond een hobby: veilingen afstruinen op zoek naar oude foto’s van Monnikendam. De familiegeschiedenis kwam tot stand in nauwe samenwerking met Josette, de dochter van deze getraumatiseerde maar veerkrachtige man die overleed toen hij 92 was. Wat heeft dit boek tot een succes gemaakt, zodanig dat het zelfs de aandacht van een uitgever trok?

Schrijven moet je willen en kunnen

Toen Josette Hoek – inmiddels zelf gepensioneerd - het idee opvatte om een boek te schrijven over haar vader begon ze met het verzamelen van informatie over de oorlog en de stamboom van haar familie. Maar van schrijven kwam het niet. Ze wist niet hoe te beginnen en hoe het verhaal op te bouwen zonder dat het een droge opsomming van feiten zou worden. Een boek is meer dan een verslag, dat kreeg ze gaandeweg wel in de gaten. Je kunt schrijven wel léren natuurlijk, door cursussen te volgen, te lezen als een schrijver en veel vlieguren te maken. Oefening baart kunst. Maar ze was tot de conclusie gekomen dat schrijven niet haar talent was. Via-via kwam ze met mij in contact en onze eerste ontmoeting leidde al snel tot een vruchtbare samenwerking.

Verborgen bronnen

Bij familieverhalen speelt vaak een rol dat mensen pas geïnteresseerd raken in het verleden als het al bijna te laat is. Als de mensen die over vroeger kunnen vertellen er niet meer zijn of als hun geheugen hen in de steek laat. Voor veel mensen geldt dat ze zich pas in het verleden gaan verdiepen als ze tijd hebben om terug te blikken, om te reflecteren. Gelukkig zijn er vaak nog bronnen – brieven, dagboeken, notities – waaruit valt af tet leiden wat er destijds gebeurde. Niet zelden vinden de volwassen kinderen een kist op zolder die jarenlang stof heeft lopen verzamelen, en die als een doos van Pandora informatie bevat met uniek materiaal. Soms zijn gebeurtenissen echter zo heftig dat betrokkenen er nooit over hebben willen of kunnen vertellen. Rits Hoek zocht na de oorlog wel contact met een psychiater, maar die zei na drie gesprekken: ‘Deze deksel moeten we maar dicht laten.’ Gelukkig beschikte Josette over tapes van het Shoah Foundation Institute dat tussen 1995 en 1998 Joodse overlevenden van de oorlog uit 34 verschillende landen heeft vastgelegd. De interviewer – geen familie maar wel betrokken – wist Rits Hoek jaren na dato te laten vertellen over zijn leven voor, tijdens en na de oorlog. Emotieloos, dat wel. Maar wat een rijk materiaal!

Is het verhaal geschikt om uit te geven?

Het is fantastisch als je een geschiedenis of een (auto)biografie kunt (laten) schrijven voor de eigen familie. Want hoe fijn is het niet voor de nazaten, als zij zich eenmaal voor het verleden gaan interesseren, om de geschiedenis te kunnen lezen over het leven van hun voorouders. Zo’n opgetekend verhaal gaat nooit verloren. In tegenstelling tot de overledenen die nooit meer terugkomen. In het geval van Rits Hoek bleek zelfs een uitgever geïnteresseerd te zijn. Dat had te maken met de vaart van verhaal en de unieke historische informatie. Rits hoek had het ‘geluk’ dat zijn dochter vastberaden was om zijn verhaal niet verloren te laten gaan. Uiteindelijk kwam het in een Friese boekwinkel te liggen naast ‘Het hoge nest’. Voor de kinderen van Rits, die opgroeiden in de schaduw van Auschwitz, een grote troost en erkenning.

Over de auteur

Janneke Donkerlo (1959) is journalist, schrijfster, schrijfdocent en schrijfcoach. Ze is gespecialiseerd in actuele maatschappelijke onderwerpen. Daarnaast geeft ze de cursus  ‘Schrijven over Vroeger’ waarbij ze mensen leert om persoonlijke verhalen te plaatsen in een historische context. Tot slot begeleidt ze mensen bij het schrijven van hun (familie)verhaal.

Meer informatie: www.schrijveninutrecht.nl en www.jannekedonkerlo.nl.