Over schrijven gesproken: Beschrijven van emoties

Als het gaat over het overbrengen van emoties in een tekst, haal ik er vaak het volgende citaat van Bernlef bij: 'Een schrijver moet gevoelens en emoties niet benoemen, hij moet ze laten zien.'

Tijdens het schrijven van zijn boek Hersenschimmen, met als onderwerp dementie, realiseerde Bernlef zich dat hij daarbij de nodige afstand zou moeten nemen van zijn thema. Dit bleek mij nogal gematigd uitgedrukt toen ik in een interview een ander citaat optekende uit zijn mond: 'Schrijvend ben ik een blok ijs.'
Rechtstreeks benoemen van emoties heeft volgens Bernlef geen effect. Om de emotie, in plaats van haar te benoemen, zichtbaar te maken bedienen schrijvers zich van beelden en metaforen. Aan de hand daarvan krijgt de lezer een inkijkje in het innerlijk van een personage.

Bernlef verstaat die kunst en laat dit onder andere zien in een fragment uit Hersenschimmen. De dementerende Maarten denkt dat zijn verwarring wordt veroorzaakt door de lange winter. Als er sneeuw ligt lijkt alles op elkaar, alles wordt vervaagd. Dit gebeurt ook in Maartens hoofd en hij zegt dit als volgt:

'Mijn hoofd is doorzichtig
…van ijs, van glas
…ik denk aan niks'

Bernlef bedient zich niet van mooischrijverij. Met behulp van heel gewone woorden heeft hij een metafoor geschapen waarmee de lezer een indruk krijgt van wat er in de persoon Maarten omgaat.

In een interview met Kees Brusse, al behoorlijk op leeftijd, vertelde hij over de manier waarop hij leerde acteren. Je hoeft niet veel te doen om de boodschap over te brengen. Iemand als Albert van Dalsem ging volgens Brusse ‘helemaal uit zijn dak’ als hij bijvoorbeeld iemand moest spelen die een onheilstijding kreeg. Maar volgens Brusse kan met een sobere mimiek en een paar simpele woorden als 'Mijn hemel' het gewenste effect worden verkregen.
Ook op deze manier wordt het publiek aan het denken gezet. In de film- en theaterwereld wordt dit “klein spelen” genoemd.

Een eigen voorbeeld waarbij emoties zichtbaar worden gemaakt in plaats van ze te benoemen, is “de boze man”. Wat doet, denkt, zegt het personage? Als schrijver zal ik niet vertellen dat de man boos is, ik zal de emotie laten zien aan de hand van zijn gedrag. Bijvoorbeeld in een zin als: 'Hij beende de kamer uit en sloeg met de deur.'
Met een dergelijk beeld wordt de lezer aan het nadenken gezet, hij wordt actief bij het verhaal betrokken.

Ingrid van den Bergh schrijft proza, gedichten, columns en essays. Haar proza en dichtkunst leverden verschillende prijzen en nominaties op. In 2013 hield Van den Bergh, met een serie eigen gedichten, een aantal voordrachten gebaseerd op de muzikale compositie ‘Canto Ostinato’ van Simeon ten Holt. Meer weten over Ingrid? Bezoek hier haar website en hier haar FB-pagina.