Keep it simple, of… juist niet

Of het nu om een column, een roman, of om een liedtekst gaat, ik heb voor mijzelf altijd als regel geprobeerd aan te houden een moeilijk of bijzonder onderwerp, zo eenvoudig mogelijk te verwoorden en een eenvoudig onderwerp, zo origineel (of zo men wil: zo ingewikkeld) mogelijk.

Zo origineel mogelijk

Er zijn honderden, zo niet duizenden liedjes, boeken en ook columns waarin de eerste verliefdheid verwoord wordt, waarin oorlog en doodslag veroordeeld worden, of waarin het optimisme van een mooie dag wordt bezongen. Bij een dergelijk onderwerp is het van belang om jouw draai aan het onderwerp te geven. Het onderwerp zelf is herkenbaar genoeg om de lezer door jouw labyrinth van gedachten over het onderwerp te leiden: om eens flink ‘los te gaan’, als je daar zin in hebt. Het onderwerp is bovendien te saai om alleen maar simpelweg te herhalen wat iedereen al duizenden keren gelezen of gehoord heeft. De lezer wil uitgedaagd worden.

Ja, oorlog is slecht, we weten het. Ja, de liefde is mooi… Maar wat heb je er nog meer over te vertellen?

Zo simpel mogelijk

Omgekeerd vereist een ‘moeilijk’ of onbekend onderwerp dat je zo helder mogelijk de lezer duidelijk probeert te maken wat nu eigenlijk de kwestie is. Het is dan vaak goed al te creatief taalgebruik of te inventieve vondsten te vermijden. Als je uit wilt leggen waarom je voor of tegen uitbreiding van de euthanasiewetgeving bent, om maar een recent kwetsbaar onderwerp te noemen, is het van belang geen misverstanden mogelijk te maken. Het gaat dan om je argumenten en veel minder om de vorm.

Hetzelfde geldt in een roman bij de beschijving van bijvoorbeeld een zeldzaam voorwerp. Als het van belang is dat de lezer het doel en de werking van het voorwerp daadwerkelijk kan begrijpen, beschrijf het dan zo helder mogelijk en laat de poëzie voor een moment in je gereedschapstas.

Universele thema's versus heldere uitleg

In een roman zal over het algemeen sprake zijn van beide situaties: thema’s, voorwerpen en gebeurtenissen die iedereen kent en zaken die uitleg behoeven, (in een column of een liedtekst kan sneller sprake zijn van een van beide). Als je een roman schrijft over een verliefdheid of een liefdesrelatie, is het de twist in je verhaal en de wijze waarop je het verhaal vertelt, en zijn het de kleine details die ‘het verschil’ kunnen maken, die ervoor zorgen dat de lezer de karakters leert kennen.

Christopher Isherwood bijvoorbeeld schreef jaren na de publicatie dat hij de verteller in zowel Mister Norris changes Trains als Goodbye to Berlin bewust aseksueel had gelaten. Als hij het karakter homoseksueel had gemaakt, zou dat de aandacht van de lezer, in een tijd dat homoseksualiteit nog strafbaar was, veel te veel hebben afgeleid van de karakters in Berlijn, die hij juist voor de lezer beschrijven wilde. Daar moest de focus liggen.

Een keuze voor simpel of ingewikkeld, platte of ronde personages kan dus ook samenhangen met de richting waarin je de lezer wilt laten kijken. Het raadsel triggert altijd meer dan het bekende typetje of een open deur. Er is niets mis met een open deur, als er maar een verrassing achter schuilgaat, of als de verrassing juist elders ligt. Zoals met alles, is het een kwestie van evenwicht.

Erwin Gaur (half-pseudoniem voor Erwin Angad-Gaur) is schrijver en componist. Hij is onder meer hoofdredacteur van muzikantenvakbladen Muziekwereld en Performers Magazine en schrijft met regelmaat columns en opiniestukken in diverse bladen en op opiniewebsites als Joop en TPO. Zijn roman Gardiverscheen begin dit jaar.