De lengte van je woorden

Als lezer van dit artikel zul je waarschijnlijk vinden dat taal heel belangrijk is. Natuurlijk is taal een serieuze zaak, maar dat wil nog niet zeggen dat daar geen leukere kanten aan zitten. Peter van der Horst heeft daar een boek over geschreven: Taaleigenaardigheden. Onze taal – leuk en leerzaam. Je vindt daarin geen flauwe, dubbelzinnige woordgrapjes, maar wel allerlei wat luchtiger onderwerpen. In deze reeks artikelen wil hij daar graag iets over kwijt. Deze keer over de lengte van woorden.

In elke schrijfopleiding en in elk boek over begrijpelijk schrijven krijg je het goedbedoelde advies om je zinnen niet te lang te maken. Een goede raad, al is dat advies wel wat ongenuanceerd. Het gaat namelijk niet alleen om de lengte maar meer om de constructie en inhoud van de zin. Aan de lengte van woorden wordt meestal minder aandacht besteed, en daar is ook best iets over te zeggen.

De ‘beste’ lengte?

Gebruik zo veel mogelijk korte woorden. Ook dat is een goede raad, want korte woorden zijn meestal bekender en makkelijker dan lange. Net als voor zinnen is voor woorden berekend wat de ‘beste’ lengte is voor lezers met een bepaald opleidingsniveau. En net als bij zinnen moeten we bij woorden niet al te veel waarde aan die cijfers hechten. Om je een idee te geven: de gemiddelde lengte van een woord zou niet meer dan twee lettergrepen mogen zijn. De betrekkelijkheid daarvan zie je bij een woord als ontwikkelingssamenwerking. Er is toch geen enkel bezwaar tegen dit woord, terwijl het uit acht lettergrepen bestaat? Dit woord wordt zoveel gebruikt dat het overbekend is. Hoe komt dat? Ontwikkelingssamenwerking is moeilijk korter te maken, met andere woorden: moeilijk in delen te splitsen. Anders ligt het bij woorden die je wél gemakkelijk kunt splitsen.

Woorden splitsen

Neem nu eens een woord als milieurapportagecommissiebijeenkomst. Je moet goed naar zo’n woord kijken om de betekenis te begrijpen. Daarom kun je het maar beter niet gebruiken. En dat hoeft ook niet, omdat je het gemakkelijk kunt splitsen: milieu-rapportage-commissie-bijeenkomst. Elk deel heeft een eigen betekenis. Je kunt het voorbeeld verbeteren door een omschrijving: bijeenkomst van de commissie die belast is met milieurapportage. Nu is dat wel een mondvol; daarom is misschien beter: bijeenkomst van de milieurapportagecommissie. Dat laatste is nog steeds een heel lang woord, maar in deze vorm niet onaanvaardbaar, ook omdat het vooral gaat om de gemiddelde lengte van woorden. En als je weet dat de meest gebruikte woorden maar uit één lettergreep bestaan is het duidelijk dat woorden van drie of vier lettergrepen vaak geen probleem hoeven te zijn. Maar hoe het ook zij, het is maar beter om de woorden kort te houden, omdat alleen lange woorden een ingewikkelde structuur kunnen hebben.

Duidelijke relatie

Bij lange woorden moet je erop bedacht zijn dat de relatie van de delen van de samenstelling duidelijk is. Fruit en automaat zijn dan wel bekende woorden, maar dat wil nog niet zeggen dat fruitautomaat duidelijk is. Uit een sigarettenautomaat komen sigaretten, maar uit een fruitautomaat komt geen fruit, want het is een soort gokautomaat. Een watermolen maalt water weg, maar een windmolen geen wind. Een paar andere voorbeelden waarin de delen van de samenstelling niet dezelfde relatie hebben: speculaasbrokken/hondenbrokken, paardenworst/slagersworst, koffiemelk/koemelk, schoolbus/beschuitbus.

Moeilijke korte woorden

Leveren korte woorden dan nooit problemen op? Die kunnen natuurlijk ook moeilijk zijn als ze niet zo algemeen bekend zijn. Neem een woord als wik. Er is een behoorlijke kans dat je niet weet wat dat betekent (partij goederen die in één keer gewogen wordt). Een paar andere voorbeelden van korte woorden die niet algemeen bekend zijn: kor (sleepnet) en alver (vis). Je kent ze niet omdat je er niet mee in aanraking komt. Maar het blijft een feit dat je maar het beste korte woorden kunt gebruiken, want die zijn meestal het bekendst en duidelijkst.

Over de auteur

Peter van der Horst is zelfstandig taal- en tekstadviseur. Veel meer over allerlei bijzondere taalverschijnselen is te vinden in zijn nieuwe boek Taaleigenaardigheden; onze taal – leuk en leerzaam. Uitgeverij Garant, 171 blz., € 18,50. Onze Taal: ‘Het is een leuke verzameling eigenaardigheden, met prima uitleg en veel aansprekende voorbeelden, en het leest lekker door.’ 

Eerder schreef hij onder andere Redactiewijzer, Stijlwijzer, Nieuwe leestekenwijzer en Duidelijke taal.