De keuze van de titel

In een cartoon over moderne beeldende kunst zag ik ooit een kunstenaar met een vriend of interviewer afgebeeld, staande voor zijn net geschilderde, nog nadruipende abstracte schilderwerk. Onder het plaatje stond de spreektekst ‘Ach, weet je, het schilderen is nooit zo moeilijk. Het moeilijke is het bedenken van een titel…’.

Bij een boek, een column of opiniestuk kan het vinden van een juiste kop of titel ook zo zijn hoofdbrekens veroorzaken. Bij een artikel voor een blad is dat meestal overbodige moeite: de redactie zal in 80% van de gevallen zijn eigen titel bedenken. Bij een column, een verhaal of een roman is het meestal aan jezelf.

Titels bedenken bij columns

Zelf heb ik een grote voorkeur, of het nu om een liedje, een roman of een column gaat, te kiezen voor een titel die prikkelt maar vooral niet te veel weggeeft. Een titel waarvan de reden pas tijdens het lezen, of zelfs pas erna, echt helemaal duidelijk wordt. Bij artikelen en columns laat ik die voorkeur evengoed – maar tot mijn lichte leedwezen - regelmatig varen, vooral bij stukken op het internet.

Om gevonden te worden op internet en vooral om op Twitter snel helder te maken waar het stuk over gaat, kies ik bij stukken die ik voor bijvoorbeeld Joop.nl schrijf bijna altijd een vrij beschrijvende kop: 'MH-17 en de empathie van een AD-columniste', ''Don't be evil’ - de moraliteit van Google en van Facebook', of 'We schuwen het spreken over, het tonen van ziekte en de dood'.

Een enkele keer kies ik voor een prikkelende uitspraak: 'Woorden zijn bedoeld om te discrimineren', die in het stuk zelf genuanceerd wordt. (De welbekende Telegraaf-truuk, geef ik toe; je moet je er niet te vaak aan bezondigen.)

Bij columns in bladen heb ik eerder de neiging mijn eigen smaak te volgen. En ook bij de titels van vrijwel alle liedjes die ik schreef en bij een roman houd ik graag mijn voorkeur voor een meer enigmatische titel aan.

Bij een roman is eigenlijk, buiten ‘artistieke afwegingen’, vooral van belang dat de titel niet al prominent in gebruik is. Ook daar: je wilt makkelijk te vinden zijn, je wilt onderscheiden.

Titels bedenken bij romans

De eenvoudigste titel voor een roman is overigens vaak de naam, of de bijnaam van de hoofdpersoon of een van de hoofdpersonen. Voorbeelden te over: Anna Karenina, Doctor Zhivago, Ik, Jan Cremer, Werther Nieland. Of een verwijzing naar een hoofdpersoon: Haar van boven (wat meteen het perspectief van de verteller in zich draagt) of een opnieuw heel beschrijvende titel als De 100-jarige man die uit het raam klom en verdween.

Christopher Isherwood publiceerde zijn verhaal over Sally Bowles, eerst als novelle, onder de naam van de hoofdpersoon, en nam het later op in de korte roman Goodbye to Berlin. Truman Capote creëerde het personage Holly Golightly, dat grotendeels geïnspireerd is door het karakter Sally Bowles, en koos voor de titel Breakfast at Tiffany’s. De titel is een verwijzing naar een kleine, maar voor het karakter typerende scène  in het boek.

Je kunt in feite alle kanten op. Ikzelf koos voor de voornaam, de roep- en bijnaam eigenlijk, van een van mijn beide hoofdpersonen; een keuze die logisch uit het boek leek voort te komen. Wel checkte ik op Google of de titel al bestond. Er bleek een kinderboekje te bestaan over een kleine Noorse viking en er was een aziatische zanger met dezelfde naam. Al met al kon dat, besloot ik, tot weinig verwarring leiden. Er was geen reden voor een andere keuze. Sterker: a rose by any other name…

Kies een unieke titel

Kort en goed: het is niet noodzakelijk het moeilijkste, het bedenken van een titel, maar het is enige moeite en enig overdenken waard. Je wilt onderscheidend zijn. En bovendien: de titel is het eerste dat de lezer ziet bij het openen van een boek, maar ook het laatste, wanneer hij het weer sluit.

Een goede openingszin is mooi, een mooie laatste volzin prachtig, maar de juiste titel is alleen daarom al het dubbele waard.

Erwin Gaur (half-pseudoniem voor Erwin Angad-Gaur) is schrijver en componist. Hij is onder meer hoofdredacteur van muzikantenvakbladen Muziekwereld en Performers Magazine en schrijft met regelmaat columns en opiniestukken in diverse bladen en op opiniewebsites als Joop en TPO. Zijn roman Gardi verscheen begin dit jaar.