Zo maak je een cliché origineel: de knop omzetten

Clichés schrijf je liever niet. Geen nood! Ik help je een cliché te herkennen en je zelfs nog de goede weg in te slaan als het die kant op gaat. Daarvoor gaan we het cliché ontleden en de tekst weer terug op de rit zetten. Deze week: de knop omzetten.

Het cliché

Je held ontmoet iemand die een bepaalde wijsheid deelt, of er gebeurt een keer iets heftigs zoals een overlijden en Held is in staat om in een keer de knop om te zetten. Waar die eerst nog twijfelde, of bepaalde angsten had, geeft deze gebeurtenis de kracht om dat allemaal op te lossen en het avontuur aan te gaan of gewoon een lang en gelukkig leven te leiden.

Waarom stoort dit cliché zo?

Dit cliché slaat een heel belangrijk verhaalelement helemaal over:  de comfortzone uitstappen. Dat is dat moment waarop het personage een nieuw avontuur of uitdaging aangaat. Maar, heel belangrijk: daar ook bedenkingen bij heeft. Uiteindelijk moet je personage zich over deze eerste bedenkingen heen zetten, maar als het niet even aarzelt, dan is er een gebrek aan spanning in je verhaal. Als je held alles met twee vingers in de neus voor elkaar krijgt, is het verhaal voorspelbaar en je held niet een waarmee je lezer zich kan identificeren.

De oorzaak van het cliché: verwarring met ‘roer omgooien’

‘Een knop omzetten’ en ‘het roer omgooien’ hebben ten behoeve van deze uitleg een belangrijk nuanceverschil. De eerste gaat uit van het idee: ‘Dat doe ik in een keer en dat lukt in een keer.’ De tweede zegt: ‘Ik beslis van het een op het andere moment dat ik iets heel anders ga doen, al weet ik wel dat het hard werken is om dat voor elkaar te krijgen, of zelfs maar vol te houden.’

Je kan dus gerust een gebeurtenis in een verhaal verwerken waardoor dat ineens radicaal anders wordt ingevuld, maar de truc is om niet te vergeten dat er binnen die veranderingen nog altijd momenten van twijfels en worstelingen moeten voorkomen.

Het cliché fiksen: zelfreflectie van het personage

Een manier om ervoor te zorgen dat je personage nooit zomaar een knop omzet, is door het te laten terugkijken en nadenken om waarom het niet eerder actie heeft ondernomen. En het daar dan de nodige kriebels van te geven.
Een voorbeeld: “waarom heb je niet eerder de boel de boel gelaten en die wereldreis gemaakt?”
“Ik dacht dat ik niet genoeg geld zou hebben als ik terug zou komen.”
“Met dat royale salaris van jou? Terwijl je gaat backpacken? Zou het misschien kunnen dat je materialistischer of luxer bent ingesteld dan je zelf zou denken of willen?”
“Misschien.”
“Dat verandert niet zomaar als je terugkomt, hoor. Je bent de Verheven Backpacker niet.”
Dan mag je personage nog steeds op wereldreis vertrekken, maar het moet wel even verwachtingen bijstellen of ergens wat vaker over nadenken.
Dat is vaak al voldoende. Je held hoeft niet eerst nog een half jaar naar de psycholoog om een trauma bloot te leggen of te verwerken. Als dat proces van ‘radicaal iets anders’ maar iets van bedenkingen of aarzelingen met zich meebrengt.

Overigens hoef je dit niet per se letterlijk in een scène te verwerken. Dat kan zelfs overkomen als slechte expositie. Maar zorg ervoor dat die aarzelingen er wel zijn.

Tips voor het verminderen van het cliché

• Vraag jezelf af of datgene waardoor je personage dat aha-moment krijgt, wel in je plot past. Als je personage bijvoorbeeld geen wijze bekenden om zich heen heeft, kan het als een deus ex machina overkomen als er plotseling een wijze in diens leven verschijnt.
• Wat deze aanleiding ook gegeven heeft, zorg dat de grote verandering, niet te krachtig is. “Denk eraan, Koen, weet je nog wat de Wijze zei? Schouders eronder en door!”

Laat je personage in dit proces ook gewoon even in de put zitten.

Over de auteur

Nadine van de Sande is freelance copywriter en schrijfster. Op verhaalentaal.blog post ze wekelijks een uitgebreide tip voor creatief schrijven. Als manuscriptredactrice en schrijfcoach helpt ze schrijvers het beste uit hun werk te halen. Ze geeft ook een cursus dialogen schrijven.