5 tips voor een personage dat zich schaamt voor zijn roots

Een personage dat zich schaamt voor diens afkomst vormt een krachtige motor voor literair drama. Schaamte is een van de meest verstikkende emoties die een mens kan ervaren, juist omdat het zo verborgen blijft. Je personage kan succesvol, intelligent of geliefd zijn, maar diep vanbinnen knaagt het idee dat ze niet echt mogen zijn wie ze zijn, dat hun afkomst een schaduw werpt over alles wat ze proberen op te bouwen. Hieronder vijf schrijftips om dit thema geloofwaardig en gelaagd te verkennen, met concrete voorbeelden en suggesties voor scènes.

1. Onderzoek de wortels van de schaamte

Schaamte komt niet zomaar uit de lucht vallen. Het is een gevoel dat meestal voortkomt uit ervaringen van afwijzing, buitensluiting of sociale hiërarchie. Als schrijver moet je dus terug naar de bron. Wat is er gebeurd in het leven van je personage waardoor ze hun afkomst zijn gaan zien als iets negatiefs?

Misschien groeide je personage op in een arbeidersgezin waar het geld altijd op was, en werd ze als kind op school uitgelachen omdat haar kleren tweedehands waren. Of misschien komt ze uit een streng religieuze gemeenschap en schaamt ze zich voor de bekrompen ideeën waarmee ze is opgevoed. Of is er sprake van migratie: een jongen met Marokkaanse wortels die opgroeit in een witte buitenwijk en merkt dat hij zijn moedertaal begint te verbergen zodra hij op straat loopt.

2. Laat de schaamte doorschemeren in gedrag, niet alleen in gedachten

Hoewel schaamte een innerlijke emotie is, uit ze zich bijna altijd lichamelijk en in gedrag. Wie zich schaamt, wil zich verbergen. Een personage dat zich schaamt voor diens afkomst zal subtiele strategieën ontwikkelen om dat deel van zichzelf te maskeren: ze zullen bijvoorbeeld vermijden om over hun jeugd te praten, zich overdreven aanpassen aan hun omgeving, of zelfs liegen over hun familie.

Stel je voor: een jongen uit een volkswijk die op een prestigieuze universiteit zit. Telkens als hij teruggaat naar zijn ouderlijk huis, verwisselt hij zijn leren tas voor een oude rugzak, zodat hij niet 'opschept' tegenover zijn vrienden van thuis en omgekeerd verbloemt hij zijn thuissituatie tegenover zijn nieuwe studiegenoten. Hij leeft in een spagaat tussen werelden, en beide kanten van hem blijven onvolledig zichtbaar.

3. Speel met het contrast tussen de binnenwereld en de buitenwereld

Het innerlijke conflict van je personage wordt sterker als de buitenwereld iets anders weerspiegelt dan wat ze zelf voelen. Dit contrast creëert spanning en biedt de lezer een extra laag. Denk aan een succesvolle zakenvrouw die op een netwerkborrel overladen wordt met complimenten, terwijl ze zich inwendig afvraagt of ze door de mand zal vallen zodra iemand ontdekt dat haar ouders nooit konden lezen of schrijven.

Of denk aan een jongen die tijdens een sollicitatiegesprek het dialect van zijn geboortedorp per ongeluk laat doorschemeren. De ander lacht vriendelijk, maar iets in de toon verraadt neerbuigendheid. De jongen glimlacht terug, maar voelt zich plotseling een buitenstaander in zijn eigen verhaal.

4. Laat je personage handelen

Hoewel schaamte verlammend kan werken, wil je voorkomen dat je personage alleen maar lijdt. Sterke fictie laat zien hoe iemand reageert op die schaamte. Proberen ze die te overstijgen door zich te bewijzen? Mijden ze bepaalde plekken of mensen? Of slaan ze door in overcompenseren door extreem perfectionistisch te zijn?

Een mooi voorbeeld hiervan is een vrouw die haar arbeidersachtergrond probeert uit te wissen door dure merkkleding te dragen en haar accent af te leren. Maar in haar pogingen om erbij te horen, vervreemdt ze zich juist van wie ze is. Wat gebeurt er als iemand haar confronteert met deze transformatie? Of als ze iemand ontmoet die juist wel trots is op een vergelijkbare achtergrond?

5. Durf het open te laten

Schaamte is zelden iets wat volledig ‘opgelost’ wordt. Het is geen probleem dat simpelweg verdwijnt als iemand eenmaal tot inzicht komt. In plaats van je verhaal te eindigen met een cliché (bijvoorbeeld: “En toen leerde ze eindelijk zichzelf te accepteren”), kun je overwegen om ambiguïteit toe te laten.

Misschien erkent je personage voor het eerst hun afkomst, maar blijft er nog steeds een rimpeling van twijfel. Misschien spreken ze zich uit tegenover iemand, maar voelen ze zich daarna alsnog kwetsbaar en schuldig. Dat is menselijk. Sterker nog: dat is literair interessant.