Zorgt het lezen van literatuur voor meer empathie?

In het Amerikaanse wetenschappelijke tijdschrift Science concluderen Amerikaanse onderzoekers dat het lezen van romans en poëzie het inlevingsvermogen vergroot. Tijdens de essaywedstrijd Lof der Letteren schreven veel inzenders ook dat literatuur ons betere mensen maakt. Schrijver Bart Smout verzet zich tegen deze opvatting.

Het Amerikaanse onderzoek

Sociaal psychologen van de New School for Social Research in New York verdeelden de proefpersonen in twee groepen. Sommige van hen lazen Tjechov en anderen lazen 'mindere literatuur’. Na enkele minuten lezen moesten de proefpersonen onder andere gezichtsuitdrukkingen beoordelen. Het bleek dat degene die literaire fictie hadden gelezen hier het beste in waren. Volgens de onderzoekers komt dit doordat literaire fictie gelaagde karakters beschrijft. De lezers moeten zich helemaal inleven in de belevingswereld van de hoofdpersoon. Bij populaire fictie gebeurt dit volgens de onderzoekers minder, want die hoofdpersonen gedragen zich meer voorspelbaar.

Nederlands onderzoek

Ook in Nederland wordt onderzoek gedaan naar de relatie tussen empathie en literatuur lezen door organisatiepsycholoog Matthijs Bal van de Vrije Universiteit in Amsterdam. Hij publiceerde samen met Martijn Veltkamp het artikel ‘How does fiction reading influence empathie?’ In  het wetenschappelijke tijdschrift Plos One. Het artikel is via de website van Matthijs Bal te lezen. Matthijs Bal is enthousiast over het Amerikaanse onderzoek, maar plaatst toch een paar kanttekeningen: 'Wat zijn de langetermijneffecten van literatuur lezen? Was het inlevingsvermogen een week of maand na het lezen nog net zo goed? Dat blijft onduidelijk.', aldus Matthijs Bal.

De essaywedstrijd Lof der Letteren

Literatuur maakt ons betere mensen, deze opvatting kwam veel terug bij de inzendingen van de essaywedstrijd Lof der  Letteren dat het tijdschrift Vooys dit voorjaar organiseerde. Studenten uit Nederland en België werd gevraagd om een essay te schrijven waarin het belang van literatuur uiteengezet werd dit kon zowel op persoonlijk vlak, als op maatschappelijk vlak zijn. De studenten schreven veel over hun persoonlijke ervaringen, daarnaast werd er door de inzenders ook geschreven dat we empathisch  worden door lezen. Tabitha Speelman won de essaywedstrijd met haar essay Nostalgie: bekentenissen van een verdwaald lezer. Lees hier voor informatie over Lof der Letteren.

Schrijver Bart Smout

In zijn opiniestuk op de site van de Volkskrant reageert Bart Smout zeer kritisch op het Amerikaanse onderzoek. Hij stelt dat:  ‘(…) de onderzoekers overduidelijk een volslagen infantiel beeld van literatuur hebben. ’ Volgens hem is dit beeld in Nederland ook diepgeworteld. Op de middelbare school werd hem al geleerd dat literatuur uitgewerkte personages bevat en dat literatuur je leert hoe te leven, terwijl lectuur alleen vermaak tot doel heeft. Volgens Smout is het echter bekrompen om literatuur als opvoedkundig middel te zien 'Want literatuur, dat is ook American Psycho van Bret Easton Ellis. De honderd dagen van Sodom van Markies de Sade'.  

Wat literatuur volgens Smout aantrekkelijk maakt, is juist dat ze kan spelen met de morele orde. 'Goede boeken kunnen puinhopen in het denken aanrichten en zo nieuwe uitzichten creëren', aldus Smout. Hij is van mening dat je door het morele gelijk van de literatuur te benadrukken, de literatuur een zure spruitjeslucht krijgt.  Daarnaast beperk je literatuur zo ook tot een  flauw lesboek waarmee vaste normen en waarden wat vaster worden aangeduwd, meent Smout. Om de ontlezing tegen te gaan zou je volgens hem met middelbare scholieren juist stukken uit American Psycho moeten gaan lezen. Daar zou je volgens hem ongetwijfeld wat nieuwe literatuurliefhebbers aan overhouden.