Mythen op de Balkan

Vervolg interview Téa Obreht uit Schrijven Magazine 2, 2012

U bent te jong om de oorlog op de Balkan bewust mee te hebben gemaakt. Hoe heeft u de toestand toch zo raak kunnen beschrijven?

Conflicten vind je overal op aarde. Er is hoogstens een gradatie in de mate van geweld. Cyprus en Egypte zijn ook brandhaarden. Ik ben geïnteresseerd in de invloed die de directe omgeving heeft op de beslissingen die mensen nemen. Ik ben vlak na de broze vrede op bezoek gegaan in het voormalige Joegoslavië. En ik ben er blijven komen. Uit de kraters, de ruïnes en de blikken in de ogen van de mensen kun je veel afleiden.

Hebt u daar naar een nieuwe bron van verhalen gezocht, een ‘vervanger’ voor uw opa?

Mensen uit beide kampen waren heel open tegen me. Daarnaast heb ik steeds contact gehouden met vriendinnen van mij in Belgrado. Niet voor niets heb ik van de vertelster een jonge arts gemaakt. Ten eerste omdat het beroep een zekere autoriteit heeft, een dokter staat als het ware boven de partijen, al is in oorlogstijd niets zeker. Ten tweede omdat zo iemand dagelijks met leven en dood te maken heeft. En ten derde omdat sommige plattelandsbewoners niet in de moderne geneeskunde geloven. Dat wantrouwen had ik nodig. Via haar kon ik mijn eigen angst en hoop onderzoeken. Ik heb me aan haar vastgeklampt. Ik kan heel erg goed aanvoelen wat ze doormaakt, tegelijkertijd is het verhaal, op enige scènes na, niet autobiografisch. Ik had die afstand nodig. Het moest exemplarisch zijn. Ik wilde beslist geen memoires schrijven. Mijn jeugdvriendin deed tijdens de oorlog een versnelde artsenopleiding. Ik heb me door haar verhalen laten doordrenken. Daarom is de opa in mijn roman een vermaard medicus geworden. Mijn eigen grootvader was ingenieur.

Ook een man van vaste gewoonten, vaak tegen beter weten in?

Ja, en ik begrijp dat ook. In de hoop dat de oorlog van voorbijgaande aard is. In de tussentijd moet men er het beste van maken. Het vasthouden aan het dagelijkse is een bezwering van de dood. Het letterlijk niet willen loslaten van het leven. Naarmate de toestand verslechtert, vallen mensen terug op volksvertellingen en -wijsheden. Die staan immers al eeuwen overeind. In een oorlogssituatie vlucht men soms in kinderlijke utopieën.

Verhalen als verdedigingsstrategie?

Als medicijn om te overleven. Mijn opa raadde me aan om sommige verhalen voor me zelf te houden, om ze te koesteren en misschien in heel kleine kring eens te vertellen. Aan iemand die jouw geschiedenis ‘verdiend’ heeft.  Misschien wel eerder een vreemdeling dan een bekende. Het zijn verhalen die mensen met elkaar en met het lot verbinden. Een realiteit die je creëert. In dat kader moet je ook de ‘solidariteitsactie’ zien van de mensen die verkleed als dieren elke avond naar de plaatselijke dierentuin gingen en er rotsvast van overtuigd waren dat ze op die manier de beesten tegen de bombardementen konden beschermen. ‘In plaats van in mijn kelder zitten en gek worden, ging ik de dieren toespreken’, vertelde een van hen me.

Is De tijgervrouw ook een bezwering?

Voor mij persoonlijk zeker. Ik heb de verhalen grotendeels zelf bedacht om mijn eigen omzwerving te kunnen verklaren. Ik denk niet dat het volmaakte boek bestaat. Je probeert er een leven lang zo dicht mogelijk bij te komen. Voor mij is een roman geslaagd wanneer er iets bijzonders gebeurt tussen schrijver en lezer, ondanks de onvolkomenheden in een tekst. Een lezer moet een boek kunnen absorberen. Met een beetje geluk blijft het hangen en zorgt het voor een kleine verandering, hopelijk ten goede.

Bent u al weer nieuwe biografietjes aan het schrijven voor een volgend project?

Het is me duidelijk geworden dat ik heel erg de diepte in moet gaan met mijn personages, dieper dan het raamwerk van een boek vaak toestaat. Ik ben nu bezig met de research voor een volgende roman. En ja, ik heb al een paar schetsen van personages gemaakt. Maar of het ook voor het volgende boek werkt, weet ik niet. Ik wil niet volgens een formule schrijven. Elk verhaal vraagt om een eigen vorm.

U bent midden twintig. Bent u de aangewezen persoon om de jeugd weer aan het lezen te krijgen?

Schrijfster J.K. Rowling heeft met haar boeken op grote schaal jongeren weer aan het lezen gekregen. Drie generaties zijn opgegroeid met Harry Potter. Ik ben ervan overtuigd dat veel van hen blijven lezen. Ik heb een jaar lang lesgegeven in creatief schrijven aan een middelbare school. Bijna iedereen wordt daar voorbereid op een studie rechten, medicijnen of werktuigbouwkunde. Ik kon ze een andere kant van de taal laten zien. De meesten van hen gingen heel enthousiast aan het werk. Met een paar van hen heb ik nog steeds contact. Het zijn wel allemaal jongens, nu ik erover nadenk.

Is uw frisse stijl deels te verklaren omdat u niet in uw moedertaal schrijft?

Ik spreek accentloos Amerikaans, maar een hoop spreekwoorden en gezegdes zijn me nog steeds niet bekend. Een geluk bij een ongeluk is dat je daardoor waarschijnlijk clichés vermijdt. Het is zeker een voordeel dat je twee taalbeelden kunt verbinden. Ik gebruik het ritme, de zinsopbouw en de klemtoon uit het Servo-Kroatisch en zoek daar Engelse woorden bij. Dat lijkt mooi en aardig, maar ik moet nog steeds heel veel horden nemen.

U heeft tot aan uw twaalfde aardig wat landen gezien. Is dit boek daarom ook een road novel geworden?

Ik denk het wel. Wij hebben een aantal jaren als nomaden geleefd. Als je reist ‘verwerk’ je de wereld gemakkelijker. Nu reis ik het liefst in mijn hoofd.

Guus Bauer is schrijver, freelance literair journalist, uitgever en medewerker van De Standaard in België.

DE ROMAN

In De tijgervrouw van Galina gaat de jonge arts Natalia met vriendin en collega Zora pal na het einde van de conflicten op de Balkan weeskinderen vaccineren in een door de oorlog verwoeste streek van het voormalige land van maarschalk Tito. Ze moeten daarvoor ineens over een grens. Onderweg hoort ze dat haar opa, ook arts en een vermaard verteller, onder onduidelijke omstandigheden in een afgelegen noodkliniek is overleden. Ze herinnert zich hoe hij haar vroeger altijd betoverde met zijn verhalen.

Téa Obreht, De tijgervrouw van Galina.
A.W. Bruna
ISBN: 978 90 5672 366 8
Prijs: € 19,95 t/m 30 april, daarna € 22,95.