Literaire auteurs voorop in Europees publiek debat

Het zijn niet langer de intellectuelen die het debat in Europa leiden, maar de schrijvers. Intellectuelen zijn hun vooraanstaande positie in het maatschappelijk debat kwijtgeraakt door postmodernisme, neo-liberalisme, globalisering en digitalisering. Maar literaire auteurs lijken deze rol over te nemen en zijn in staat gebleken Europese kwesties te doordenken en bekritiseren. Dat stelt hoogleraar vergelijkende literatuurwetenschappen Odile Heynders in haar oratie op 13 november. Ze pleit voor het invoeren van een Europese literatuurlijst in het middelbaar onderwijs, met literatuur buiten de verplichte talen om. De publieke ruimte waarin van oudsher het politieke debat gevoerd werd over het functioneren van de staat is veranderd. De burger is nauwelijks geïnteresseerd in politieke kwesties en de media zijn minder kritisch. Minder dan ooit voeren publieke intellectuelen een doeltreffend kritisch debat. Maar in de Europese literatuur zien we een tegenreactie. Veel schrijvers bekommeren zich om politieke en sociale kwesties en zoeken naar een vorm om hun kritiek te verwoorden. Dat doen zij op meer of minder expliciete manieren in romans, in essays, in ingezonden brieven in de krant, in pamfletten, blogs of lezingen. Solidariteit en verantwoordelijkheid De Europese schrijver is kritisch ten aanzien van de ideeëngeschiedenis en traditie, reflecteert op sociale en politieke omstandigheden, aldus Heynders. Hij dicht het individu, dat zich handhaaft in een snel veranderende wereld, een centrale rol toe. Het belangrijkste thema van de Europese literatuur is dat van in- en uitsluiting; literaire auteurs van Kafka tot Milosz, van Enzensberger tot Pamuk beschrijven verandering, vervreemding, en verlies en creatie van identiteit. Literaire teksten zijn bij uitstek geschikt de positie van kwetsbare individuen zichtbaar te maken. Solidariteit en verantwoordelijkheid worden via literatuur bijgebracht. Heynders pleit ervoor om het maatschappelijk debat in Europa meer tot leven te brengen door leerlingen in het middelbaar onderwijs in de gelegenheid te stellen een vaktaaloverstijgende Europese literatuurlijst te kiezen. Die inspireert hen zich tot kritische lezers en burgers te ontwikkelen. Heynders Prof. dr. O.M. (Odile) Heynders studeerde Nederlandse taal- en letterkunde en Algemene literatuurwetenschap aan de Rijksuniversiteit Leiden en promoveerde in 1991 aan de Universiteit van Tilburg op het proefschrift De verbeelding van betekenis. Vooronderstellingen en praktijk van deconstructieve lezingen teksten van Paul Celan en Gerrit Achterberg. Sinds 1986 is ze als (senior) onderzoeker en (hoofd-)docent verbonden aan de Universiteit van Tilburg. In 2000 won Heynders de W.F. Hermans essayprijs. In 2008 was ze voorzitter van de VSB Poëzieprijs.