Woordgeslacht: neurotisch doen of juist laks...

Als het gaat om een biologisch geslacht (en dat is blijkbaar het geval), dan kan 'haar' ook. Ik zou het op 'haar' houden. Maar koeien of kippen die een 'hem' zijn, zou ik onmiddellijk corrigeren. Goed trouwens, dat je er alert op bent. Dat zouden meer mensen moeten doen. Ik erger me dagelijks in de krant aan onjuist gebruik van het woordgeslacht.

Als het een meisjeslieveheersbeest is zou ik het laten staan, anders zou ik het aanpassen.

Een tekst op rijm zou je poëzie kunnen noemen. In poëzie hoef je je niet per se aan een correcte grammatica te houden - wanneer dat slecht uitkomt. Ik beweer niet dat je dat nooit moet doen (integendeel vind ik het, met kiksgreggel, de moeite waard om een correcte grammatica in het oog te houden), maar als een grootmeester als Guido Gezelle dit dicht:

Als de ziele luistert spreekt het al een taal dat leeft

dan zie je dat de en het helemaal niet op elkaar aansluiten: de ziele, het spreekt. En wat te denken van een taal dat leeft. En toch kan het, is het mooi (dat is subjectief, ik besef het). Ter overweging, dus, voor het lieveheersbeestje en haar vleugeltjes.

Een tekst op rijm zou je poëzie kunnen noemen. In poëzie hoef je je niet per se aan een correcte grammatica te houden - wanneer dat slecht uitkomt. Ik beweer niet dat je dat nooit moet doen (integendeel vind ik het, met kiksgreggel, de moeite waard om een correcte grammatica in het oog te houden), maar als een grootmeester als Guido Gezelle dit dicht:

Als de ziele luistert spreekt het al een taal dat leeft

dan zie je dat de en het helemaal niet op elkaar aansluiten: de ziele, het spreekt. En wat te denken van een taal dat leeft. En toch kan het, is het mooi (dat is subjectief, ik besef het). Ter overweging, dus, voor het lieveheersbeestje en haar vleugeltjes.

Gezelle was een West Vlaming en West Vlamingen, zoals ik zelf ook ondervind, nemen het niet zo nauw met woordgeslachten. Dat is meer het dialect dat bovenkomt, denk ik dan. (en dan ook nog eens meer dan honderd jaar geleden, een wereld van verschil met nu.) Maar het klinkt wel goed zo. Is het algemeen beeld van een lieveheersbeestje niet automatisch 'haar'?

Kiksgreggel #1 heeft gelijk wat de regel betreft. Gewoon "haar" dus.

ook een oplossing: lieveheersbeestje - hij lievevrouwebeestje - zij

Heet zo'n beest niet ook nog anders, in sommige dialecten? Let ook op of dat beest niet ergens op slaat of mee wordt vergeleken, bijvoorbeeld op een eerder genoemde vrouw. Ofwel: waarom staat er zij en/of haar? Verder gewoon aan de regels houden. Ook in poëzie.

In dit geval zou ik het zo laten, kwestie van dichterlijke vrijheid. Maar in het algemeen vind ik het wel goed dat je erop let, daar wordt tegenwoordig toch erg slordig mee omgesprongen.

Helemaal eens met Hadassah, het is gewoon een meisjeslieveheersbeestje. En in een vrolijk, licht naief gedichtje stoort het ook niet. Maar je dilemma is zo herkenbaar! Vooral dat zoeken naar een alternatief om een lelijk verwijswoord te omzeilen. Daar verdoe ik best veel tijd aan, bijna neurotisch inderdaad, maar ik kan het niet laten. Fijn om te lezen dat ik niet de enige ben!

over een lieveheersbeestje wiens vleugeltjes, en dat het zo snel vliegt, etc...

In het Nederlands komt het wel vaker voor dat we refereren naar een eigen naam die onzijdig is. 'Lieveheersbeestje' is zo'n term, maar ook het zelfstandig naamwoord 'kind' bijvoorbeeld. In dat geval kun je verwijzen naar het eigenlijke geslacht, dus niet het grammaticale geslacht. Immers er bestaan mannelijke én vrouwelijke lieveheersbeestjes; zo zijn er ook jongens en meisjes. Je kunt hier dus simpelweg verwijzen naar een vrouwelijk lieveheersbeestje of de hele constructie omgooien, wat vaak heel erg drastisch aandoet en zeker wanneer het poëzie of proza betreft is zo'n wijziging onwenselijk; esthetiek speelt immers een rol van betekenis. Wat ik persoonlijk doe is mijn dialect gebruiken. Middels mijn dialect kan ik bepalen of een zelfstandig naamwoord mannelijk of vrouwelijk is. Het grammaticale geslacht is bij veel dialecten een heel stuk sterker aanwezig dan in het Standaard Nederlands; een van de mooie aspecten van dialect. Het Midden-Brabants, een dialectcontinuüm, waaronder ook het Tilburgs toebehoort heeft exact dezelfde woordgeslachten als het Standaard Nederlands. In het Standaard Nederlands hebben we geen handig foefje om het grammaticaal geslacht te bepalen, in mijn dialect kan ik echter m.b.v. het onbepaald lidwoord bepalen of een woord mannelijk dan wel vrouwelijk is. In het Tilburgs hebben we namelijk: 'un' en 'une'. Het doet wat denken aan het Frans, nietwaar? Enfin, 'un' is vrouwelijk en 'une' is mannelijk, ja dat is dan weer niet zoals in het Frans. un wèèf - een vrouw une mêês - een man un toafel - een tafel une woage - een auto un kráánt - een krant une boôm - een boom un kiep - een kip une hoan - een haan un mèske - een meisje une jonge - een jongen Maar in het dialect geven we natuurlijk ook een lidwoord aan onzijdige zelfstandige naamwoorden en in mijn dialect is het dan: 'un bist' (een beest) en het diminutief is: 'un bisje' (een beestje); dus beide zou ik, hoewel onzijdig, een vrouwelijk onbepaald lidwoord meegeven in mijn dialect. Iets in mij zegt dat de keuze voor 'haar' niet eens zo slecht is.

In het Antwerps is het ook zo. Vrouwelijk en onzijdig zijn "een" (een vrouw, een beest), mannelijk "ne" (ne vent). Maar ik denk niet dat omdat je voor onzijdig hetzelfde onbepaald lidwoord gebruikt als voor vrouwelijk, dat je daarom naar een onzijdig beest(je) als "haar" verwijst. Bij "een boek" zou je toch ook zeggen "zijn kaft" en niet "haar kaft". Langs de andere kant zou ik "het schaap" dan weer wel "zij" noemen, maar dat is omdat het anders een ram zou zijn ...

In het Antwerps is het ook zo. Vrouwelijk en onzijdig zijn "een" (een vrouw, een beest), mannelijk "ne" (ne vent). Maar ik denk niet dat omdat je voor onzijdig hetzelfde onbepaald lidwoord gebruikt als voor vrouwelijk, dat je daarom naar een onzijdig beest(je) als "haar" verwijst. Bij "een boek" zou je toch ook zeggen "zijn kaft" en niet "haar kaft". Langs de andere kant zou ik "het schaap" dan weer wel "zij" noemen, maar dat is omdat het anders een ram zou zijn ...

Nu haal je twee dingen door elkaar. "Het boek" -- dat is een onzijdig woord, dus daarnaar MOET je met "zijn" verwijzen. "Het schaap" -- zelfde probleem. "Het schaap dat daar staat heeft zijn voer niet opgegeten" EDIT: tenzij je écht zeker weet dat het een ooi is - biologisch geslacht gaat boven grammaticaal geslacht. (Maar een boek heeft dat dan weer niet ;) ) "Een" is een onbepaald lidwoord, in tegenstelling tot "de" en "het". "De" kan zowel mannelijk als vrouwelijk zijn, terwijl "het" onzijdig is (en dus altijd - "zijn" - als verwijzing meekrijgt). Voor een "onzijdig" woord gebruik je dus ALTIJD hetzelfde onbepaalde lidwoord als voor een vrouwelijk of mannelijk woord, want er is maar één onbepaald lidwoord; namelijk "een". En om te verwijzen naar een onzijdig woord, gebruik je altijd het, zijn, dit of dat -- de verwijswoorden die gebruikt worden voor onzijdige zelfstandig naamwoorden. Overigens vind ik dat je in een gedicht meer vrijheid mag nemen als het om dit soort dingen gaat, maar in alles wat geen gedicht is - houd je aan het woordgeslacht...

Het ging erom dat er in veel dialecten wel meerdere onbepaalde lidwoorden zijn hé. Het was Leviwosc die suggereerde dat dat een weerslag had op de verwijzing (un = haar), ik zei net het tegenovergestelde (het = zijn, tenzij bij dieren waarvan je het geslacht kent).

Maar in dialecten kun je dat onderscheid toch nooit zo strak maken? Hoewel ik het Tilburgs niet ken - ik kom oorspronkelijk uit Raamsdonksveer en dat is niet te vergelijken, maar ik weet wel heel zeker dat ik niet snel over "une hoan" zou spreken - eerder over "un hoan". De ene keer gebruik je "un", de andere keer "une" - net waar je zin in hebt... "Ne vent" daarentegen -- nee. "Ne vrouw" klinkt niet, daar heb je gelijk in. Toch denk ik dat in dialecten dat onderscheid veel minder sterk gemaakt wordt. In mijn dialect in ieder geval niet. Het is ook afhankelijk van de zin: "Hedde gij un hoan?" vs "Hij had unnen hoan gekocht". (Ik schrijf maar even hoe je het uitspreekt.)

In het Antwerps is het ook zo. Vrouwelijk en onzijdig zijn "een" (een vrouw, een beest), mannelijk "ne" (ne vent). Maar ik denk niet dat omdat je voor onzijdig hetzelfde onbepaald lidwoord gebruikt als voor vrouwelijk, dat je daarom naar een onzijdig beest(je) als "haar" verwijst. Bij "een boek" zou je toch ook zeggen "zijn kaft" en niet "haar kaft". Langs de andere kant zou ik "het schaap" dan weer wel "zij" noemen, maar dat is omdat het anders een ram zou zijn ...

Naar een boek zou ik ook niet met 'hij' of 'zij' verwijzen omdat het geen levend wezen is en nu begrijp ik dus dat je in die gevallen 'zijn' dient te gebruiken. Een schaap is inderdaad een meisje, ook al is 'schaap' grammaticaal onzijdig.

Maar in dialecten kun je dat onderscheid toch nooit zo strak maken? Hoewel ik het Tilburgs niet ken - ik kom oorspronkelijk uit Raamsdonksveer en dat is niet te vergelijken, maar ik weet wel heel zeker dat ik niet snel over "une hoan" zou spreken - eerder over "un hoan". De ene keer gebruik je "un", de andere keer "une" - net waar je zin in hebt...

Indien je het Tilburgs niet kent, is het wellicht raadzaam er ook geen uitspraken over te doen. Er zijn immers al genoeg mensen die praten over zaken waar ze niets vanaf weten. Ik zal mijn mond niet opentrekken over een ander dialect, geloof me. Het gebruik van het onbepaald lidwoord is niet willekeurig in mijn dialect. Hoe dat werkt in andere dialecten weet ik niet, ik spreek die dialecten niet.

"Ne vent" daarentegen -- nee. "Ne vrouw" klinkt niet, daar heb je gelijk in. Toch denk ik dat in dialecten dat onderscheid veel minder sterk gemaakt wordt. In mijn dialect in ieder geval niet. Het is ook afhankelijk van de zin: "Hedde gij un hoan?" vs "Hij had unnen hoan gekocht". (Ik schrijf maar even hoe je het uitspreekt.)

Wat werkt voor mijn dialect hoeft niet te gelden voor een ander dialect. Ik stelde alleen een voorbeeld. Ik wilde niet dat het een discussiepunt zou worden wat deze draad straks verpest.

Ik doe geen uitspraken over het Tilburgs. Ik vergelijk het met mijn eigen dialect. En "een schaap" is een verzamelnaam - "een schaap" is niet altijd een meisje. Alleen als het een ooi is, maar het kan net zo goed een ram zijn. "Een hond" is ook niet altijd een teef. Dat kan ook een reu zijn.

"Een hond" is ook niet altijd een teef. Dat kan ook een reu zijn.

Niet elke teef is een hond.