verhalen vertellen

Cordu, je vraag:

waar zit het verschil tussen een geschreven en een gesproken tekst precies?

je geeft het antwoord al:

als ik mag improviseren

Gesproken tekst is extreem slordig. De meeste mensen zijn zich hier niet van bewust. In gesproken tekst - worden veel zinnen niet afgemaakt. - (in een dialoog) onderbreken sprekers elkaar doorlopend. - zijn toon, klank, volume en mimiek belangrijker dan de woorden. - Vallen veel woorden weg door binnensmonds praten en omgevingsgeluiden. - zijn veel zinnen ongrammaticaal. - worden veel woorden niet verstaan door de toehoorders (maar dit maakt niet veel uit voor het uiteindelijke begrip). Mijn beweringen klinken misschien extreem, maar schrijf maar eens een opgenomen gesprekje uit (letterlijk & woord voor woord) en ontdek hoe ver gesproken en geschreven taal uit elkaar liggen.

Ik denk dat de woorden van het verhaal voor zich moeten kunnen spreken, dat de tekst op papier al moet leven. Hoe doe ik dat, waar zit het verschil tussen een geschreven en een gesproken tekst precies?

Gesproken en geschreven teksten zijn twee verschillende grootheden. Woorden laten leven op papier is een heel andere kunst dan woorden laten leven terwijl je ze uitspreekt. Bij gesproken tekst heb je publiek, er is interactie, sfeer, je kan veel - alles - doen met je stem, zoals luider en zachter spreken, geheimzinnigheid en spanning suggereren / creëren, vrolijkheid en verdriet. Je kunt spelen met emoties, zowel met die uit het verhaal als met die van het publiek (als verteller voel je die emoties, dat gaat vanzelf, het is een wisselwerking). Daarbij maak je al dan niet bewust gebruik van de ruimte (je positie ten opzichte van het publiek, je gebaren, bewegingen, zoals lopen, stilstaan en weer verder lopen, zitten, heen en weer schuiven). Bij een geschreven tekst moet de tekst het helemaal alleen doen; de schrijver weet niet wie zijn verhaal leest, hij kan diens beleving enkel beïnvloeden door het geschreven woord. Daar zijn technieken voor, die je kunt aanleren, maar voor een deel komt het ook aan op concrete vertelkracht van binnenuit: Fingerspitzengefühl voor het juiste ritme in de juist opgebouwde scène, met de juiste woordkeus, waarbij ook klank een rol speelt, klank die de lezer bij zichzelf ervaart bij het tot zich nemen van de gelezen - dit zijn: geschreven - woorden.

Beste Ostinato, Ik denk dat ik mijn vraag niet helder heb verwoord: natuurlijk is gesproken taal 'slordiger dan geschreven tekst. Echter: het gaat mij om het verschil tussen een (professioneel) verteld verhaal - iemand die zijn worden vooraf wel heeft overwogen, en vaak zelfs de tekst uit zijn hoofd heeft geleerd, en een geschreven tekst die op papier is gezet om (voor) te lezen.

Beste Therese, Ontzettend bedankt voor je zorgvuldige antwoord. Je schrijft: (quote) Daar zijn technieken voor, die je kunt aanleren, maar voor een deel komt het ook aan op concrete vertelkracht van binnenuit: Fingerspitzengefühl voor het juiste ritme in de juist opgebouwde scène, met de juiste woordkeus, waarbij ook klank een rol speelt, klank die de lezer bij zichzelf ervaart .[/quote] Zou je een voorbeeld kunnen geven van een techniek die expliciet geldt voor geschreven tekst en die niet voor gesproken tekst opgaat?

Volg je gevoel.

Beste Tja, Zou je dat willen toelichten? Ik kan hier eerlijk gezegd niet zo veel mee. Zowel met het vertellen als met schrijven probeer ik dat: gevoel volgen. Blijft de vraag 'wat is het verschil (in gevoel)?

In aanvulling op het antwoord van @Thérèse: Gesproken tekst wordt door de hersenen anders verwerkt dan gelezen tekst. Een belangrijk verschil is voorts het tempo dat bij lezen door de lezer wordt bepaald en bij voorlezen door de voorlezer. Ook kan een lezer herlezen, terugbladeren e.d. om (desgewenst) het verhaal te proeven, beter te begrijpen of wat dan ook.

Beste Therese, Ontzettend bedankt voor je zorgvuldige antwoord. Je schrijft: Daar zijn technieken voor, die je kunt aanleren, maar voor een deel komt het ook aan op concrete vertelkracht van binnenuit: Fingerspitzengefühl voor het juiste ritme in de juist opgebouwde scène, met de juiste woordkeus, waarbij ook klank een rol speelt, klank die de lezer bij zichzelf ervaart . Zou je een voorbeeld kunnen geven van een techniek die expliciet geldt voor geschreven tekst en die niet voor gesproken tekst opgaat?

Legio. Neem bijvoorbeeld een publicatie van een uitgeschreven tekst van een cabaretier, dominee, leerkracht. Die teksten kloppen qua zinsbouw veelal niet, qua structuur niet, en ook zijn ze vaak genoeg onlogisch. Hoor je iemand echter zo'n tekst uitspreken, dan kan die humoristisch zijn, ontroerend, verhelderend. Omgekeerd: schrijf je een topstrakke tekst, waaraan geen vuiltje te bekennen valt, kan deze, indien voorgelezen aan publiek, volstrekt oninteressant en slaapverwekkend zijn. Maar indien gelezen weer humoristisch, ontroerend of verhelderend. Wanneer je een tekst schrijft, moet je - naar mijn ervaring - fundamenteel anders schrijven voor het ene of het andere publiek (lezer of live). Ander voorbeeld: wij hebben een theatertekst op basis van een hoofdstuk uit een boek. Je kan dat hoofdstuk absoluut niet zonder bewerking gewoon voorlezen aan het publiek. Het heeft een heel andere interactie. Omgekeerd zou je eventueel van een theatertekst nog wel kunnen genieten als je hem leest. Je zou eventueel van een tekst verschillende versies kunnen schrijven - een voor een lezer, een voor live publiek - en deze aan de forummers voorleggen, met je specifieke vragen.

Een goede tekst: als proza of poëzie goed is, echt goed, dan maakt het niet uit in welke vorm het tot je komt. Het zal je raken, zelfs als het gepend is op een bierviltje, of gekrast is in een muur. Staat die prachtige tekst in een prachtig boek met gouden letters dat gelezen mag in een verborgen tuin die geurt naar bloeiende jasmijn, dan is die verpakking, het boek, een meerwaarde voor de tekst. Een slechte tekst: een ronduit slechte tekst op een blinde muur, die loopt iedereen voorbij. Diezelfde tekst in een prachtig boek, + tuin en jasmijn: tja. heel jammer dat al die moeite is besteed aan die slechte tekst. De jasmijn ruikt alsnog heerlijk. Een goede tekst in een hakkelende voordracht: dat is vooral zonde. De hakkelende schrijver heeft zijn mooie tekst geen goed gedaan. Gelukkig kan hij leren en oefenen en uiteindelijk net zo goed voordragen zoals hij leerde schrijven. Een slechte of middelmatige tekst in een goede, soms zelfs geweldige performance of voordracht kan mij raken, alsof ik even mag ronddwalen in een tuin met jasmijnbloesems. De tekst hoef ik echter niet meer te lezen. Als een slechte tekst wordt gebracht vanaf het podium, als de performance slecht is en de voordracht hakkelt? Dan is die performance of voordracht de blinde muur, het zompige bierviltje. Maar dan wel een bierviltje dat in je gezicht gegooid wordt, de lelijke muur doet minutenlang pijn aan je ogen - en je oren? Ach, je arme oren. Een echt goede tekst in een echt goede voordracht - dat is zeldzaam. Voor mij is de voordracht net zo belangrijk als de tekst die ik schrijf, idealiter complimenteren ze elkaar - dat is in ieder geval mijn streven. Ik vind dat ik het aan mijn publiek verplicht ben om net zoveel tijd te stoppen in het voorbereiden en perfectioneren van de voordracht of performance, als aan het schrijven van de betreffende tekst. Ook daar is schrappen en vormen belangrijk, het verhaal of gedicht moet publicabel zijn. Wat niet wil zeggen dat ik vind dat anderen dat precies zo moeten doen, er zijn heel veel schrijvers die prachtig schrijven en nooit de behoefte voelen tot voordracht. Voor mij en voor veel andere woordenaars is een voordracht is óók een publicatie, vaak zelfs de énige publicatie - rechtstreeks in de oren van het publiek, de potentiële lezer, de eigen achterban. Een goede voordracht, liefst een gememoriseerde, zegt m.i. veel over het perfectionisme van de schrijver. Misschien vooral dat enkel het papier voor die schrijver niet genoeg is.