100 manieren voor het woord: zeggen

fluisteren - fluistert Henk
toegeven - geeft Henk toe
schreeuwen - etc.
stotteren
ontkennen
huilen
vragen
smiespelen
verklappen
verspreken
roepen
klagen
foeteren
zingen
bemoeien
dreigen
lachen - lacht Henk
mokken - mokt Henk
beantwoorden
besluiten

Waarom zou je die woorden wíllen verzamelen, pim2000?

In dialogen, althans dit is mijn mening, moet je het niet te bont maken met synoniemen van 'zeggen'. Soms is 'zeggen' genoeg. De dialoog blijft primeren.

Het is om te voorkomen dat je steeds weer het woord zegt zegt.
Dus idd wat jullie al aangeven is dat de reden om alternatieven te verzamelen

Met die alternatieven doe je de lezer geen plezier.

Echt waar: Zeggen is altijd genoeg. Regelmatig is een 'zegt hij, zei hij' zelfs al overbodig, omdat de schrijver 'nieuwe spreker, nieuwe regel' aanhoudt.

Liever dus geen dialogen waarin personages piepen, knorren, grommen sissen, klagen.

Google eens "synonimisme".

Nou ben ik toch blij dat ik dit draadje ben begonnen.
Niet omdat mijn verzameling zo wordt aangelegd, maar omdat ik weer iets heb geleerd.

Dank je wel voor jullie adviezen

"Ik ruik hondenpoep," mompelde Henk tegen Marieke.

Pim, welgemeende zij

Dit is al eerder aan de.orde geweest, misschien heb je iets aan deze link?
http://www.schrijvenonline.org/forum/het-schrijfpr...

Boeiende links Mirandala.

Ik lees dat de woorden zo nu en dan wel worden gebruikt, maar zeer ernstig met mate en soms meer bedekt dan direct zoals Therese zegt in 2011

[qoute]Misschien zijn de woorden melden, fluisteren en al dergelijke buiten zeggen en vragen niet bedoeld voor dialogen, maar voor andere plaatsen in de tekst?

1. a:
Mopperend kroop ze onder de bank om de laatste broodkruimels op te zuigen (gek mens, trouwens die zoiets doet big grin ). 'Wanneer breekt de dag aan dat jij leert zonder morsen te eten?' vroeg ze.

1. b:
'Wanneer breekt de dag aan dat jij leert eten zonder morsen?' mopperde ze, terwijl ze onder de bank verdween om de laatste broodkruimels op te zuigen.

2. a:
Appel smakkend las hij zijn boek. Het sap droop langs zijn kin toen hij zei: 'Lekker!'

2. b:
'Lekker!' smakte hij, met de appel in zijn hand boven zijn boek.

Het kan alle twee. Toch een kwestie van smaak, denk ik.

Boeiende links Mirandala.

Ik lees dat de woorden zo nu en dan wel worden gebruikt, maar zeer ernstig met mate en soms meer bedekt dan direct zoals Therese zegt in 2011

Een gedachte die ik altijd wel erg waar heb gevonden, is dat 'zeggen' een transparant woord is. Je merkt als lezer nauwelijks dat je het leest. Daarom is het zo ernstig niet als het een paar keer terugkomt in een dialoog. Denk dan eens aan 'postuleerde hij', 'versprak hij zich' of 'smakte hij'. Als ik dat in een dialoog lees, struikel ik bijna van mijn stoel af. Hoe vergezochter het synoniem, hoe meer het neigt naar aandachttrekkerij.

Als je iets anders gebruikt dan 'zeggen', breek je als auteur eigenlijk in het verhaal in. Over 'zeggen' lezen de lezers over, dus gaat de focus naar het verhaal en niet naar het woordgebruik van de auteur.

Als je tips wil over dialogen, vraag even aan Leonardo Pisano, hier op het forum. Die kan je zeker en vast helpen. Hij heeft er zelfs een heel nuttig boekje over geschreven. (verdoken reclame, ik weet het, maar het is niet commercieel bedoeld... het is een nuttige tip )

Een trucje:
Pak een appel, neem een flinke hap, en zeg nu smakkend: 'lekker'.
Wat gebeurt er dan?

'Wat een grap,' lachte hij.
Trucje: Begin hardop te lachen. Zeg tegelijkertijd: 'wat een grap'. Ben je nu nog verstaanbaar?

'Ik ben moe,' siste hij.
Trucje: Begin te sissen (gebruik de s-klank).
Zeg tegelijkertijd: 'Ik ben moe'.
Waar valt precies de s-klank?

Dit moet zonder problemen te zeggen zijn:
'Wat een gedoe,' zei hij en lachte.

Ieder dialooglabel is inbreuk van de schrijver, zeg maar de schrijver op de regiestoel. Ook "zeggen". De schrijver moet echter tussen twee kwaden kiezen: als de lezer in de war raakt omdat hij niet weet wie wat zegt, is dat een nog grotere verstoring van de fictieve droom dan schrijversregie. Zaak is derhalve zo min mogelijk in te breken en zeggen/vragen/antwoorden zijn de minst zichtbare, zoals Lore zegt. Daarnaast kunnen in gevallen waar de lezer dat verwacht volumelabels (fluisteren, schreeuwen) worden gebruikt, al hoeft dat niet per definitie. Gebruik om dezelfde reden zo min mogelijk dialooglabels. Op de blog van Marjon Sarneel staat een bijdrage van mij over gebruik van dialooglabels (http://www.marjonsarneel.nl/blog/wilt-weten-dialoo...). De discussie daar is interessant, denk ik.

Vooral in je reactie via de link: 'Weten dat je het doet.' Het is inderdaad best oké om af en toe te regiseren m.b.v. dialooglabels. Maar een lijst samenstellen ter vervanging van 'zeggen', is een valkuil waar pim2000 bijna inviel.
Het idee is logisch, dat zoeken naar variatie. Ik denk ook dat 'zegt hij' en dan vooral de herhaling, de schrijver plots heel erg kan opvallen, storen zelfs.

Wat betreft het regisseren:
Zo zou je een uitroepteken ook (of: óók) als regisseren kunnen zien, of als overbodig (in combinatie met het dialooglabel 'schreeuwen' zelfs dubbelop). Het draait inderdaad allemaal om doseren en je bewust zijn van wat je schrijft en waarom.

Ik schrijf zelf zoveel mogelijk met alleen 'nieuwe spreker nieuwe regel als basis en voeg de 'zeggen' labels heel zuinig toe. Liever verwerk ik de dialoog rond de handeling:
mijn personages staan gelukkig zelden doodstil als ze praten.

Ik ben mijn ms aan het herschrijven. De opmerkingen van Pisano die in zijn boek 'Mosterd na de maaltijd' staan, gebruik ik bij het herschrijven. Het is inderdaad niet nodig om elke keer te zeggen dat iemand iets zegt. Dit is geen reclame, maar een feit.

Ik neem me voor om de komende tijd eens goed te gaan kijken naar de setting waarin mensen iets zeggen.
Knikken ze, lopen ze rond (ijsberen) kijken ze de toehoorder aan etc...

Daarmee kan ik eens kijken of ik toevoegingen kan bedenken die je tussen dialogen kunt gebruiken en die iets toevoegen aan het gevoel dat de spreker en toehoorder ervaren.

Ook de setting is daarbij natuurlijk bruikbaar. Als de regen tegen de ramen slaat bij een slechtnieuwsgesprek (cliché)

Ik ga ook eens kijken hoe anderen dit doen.

Nog een toevoeging....

Wat leer ik ontzettend veel van dit item.

echt te gek. dak jullie wel

@Miranda #17
Variatie is belangrijk om te vermijden dat de lezer in een soort zombiemodus komt. Variatie kun je zoeken in het format van de zinnen. Dialooglabels soms wel, soms niet gebruiken; soms ervoor, meestal in het midden/begin, af en toe aan het einde. Lichaamstaal of een handeling soms wel, soms niet, soms ervoor zetten, soms erachter.

Interessant wat je zegt over het gebruik van het uitroepteken. Natuurlijk regisseert de schrijver voortdurend. Kernpunt is dat het subtiel en "onzichtbaar" gebeurt, d.w.z. dat het de lezer niet uit zijn fictieve droom moet halen.
Doet me ook denken aan WF Hermans. Was hij het niet die een leesteken voor ironie propageerde?

Eens, Lore. Echt een aanrader, Pim.

Maar toch mag je het schrijven van een verhaal ruimer zien dan een creatieve aaneenschakeling van 'instructies' en 'dialooglabels'.

Het is niet zo raar dat pim2000 variaties zoekt van 'zeggen'. Dat de alternatieven in de diverse reacties worden afgeraden, is m.i. een consequentie van de beeldcultuur waarin we nu leven: ondertiteling hoeft niet, je ziet immers of iemand grinnikt, lacht, hijgt of snottert. 't Zou gek zijn wanneer films of strips ook nog extra aangaven: *huilt* of *smakt*.

Dat het in proza wordt afgeraden, wil niet zeggen dat het niet mag of niet passend zou zijn.

Ja, wat gebeurt er dan? Probeer eens?

Smakken is een geluidsnabootsing die aangeeft wat de lezer mag ervaren bij het lezen ervan. Iemand kan best smakken: 'Lekker!', hoewel je hem met 'smakken' beter iets kunt laten zeggen dat bij dat geluid hoort, bijvoorbeeld: 'Zalig!' of: 'Smáákt!'

Kan dit niet? 't Zijn vermengde geluiden: lachen en spreken. Moet je dan de lezer eerst - of later - vertellen dat het personage lachte?

Hij lachte. 'Wat een grap!'
'Wat een grap!' Hij lachte.

In de werkelijkheid klinkt het toch heel anders wanneer iemand met een lach iets uitspreekt of eerst iets zegt en dan lacht (of eerst lacht en dan iets zegt). Dat is eigenlijk geen normale gang van zaken.

Afhankelijk van je bedoeling wil je als schrijver toch zo werkelijkheidsgetrouw een situatie neerzetten; lachte hij is dan efficiënter en minder opvallend dan de uitgebreidere berichtgeving.

Tegelijkertijd staat het je als schrijver volkomen vrij om met die lach en die woorden nog veel meer te doen, natuurlijk.

In dit geval is er geen s-klank, maar laat je het personage een equivalent van Ik ben moe zeggen, dan kan hij best sissen.

Overigens, wat wordt hier, in het onderstaande voorbeeld, gesist? En waarom zou de schrijver tóch het woord gebruikt hebben:

'Hij is de koning van Israël,' siste Obadja, 'de zoon van Omri, wiens naam met eerbied wordt genoemd in de hele wereld.'

Izebel van Tyrus, Guus Kuijer.

Zoals je in # 21 ook al zegt: Natuurlijk regisseert een schrijver alles - om een zo groot mogelijk effect te bereiken bij de lezer.

De literatuur verbiedt noch vermijdt echter wat jij noemt 'dialooglabels':

'Ludwig,' hijgde hij onverstaanbaar.
'Wat moet het niet voor jou betekenen,' fluisterde zij en spreidde haar benen. 'Je zit helemaal vol littekens. Lieveling, soldaat...'
'Alles, alles,' steunde hij.

Het Stenen Bruidsbed, Harry Mulisch.

Of:

'Ik ben mijnheer Uit, Edith,' mummelde hij minzaam, 'meneerinenmeneeruit.'

Verhalen uit de tijd van de jazz, F. Scott Fitzgerald.

Vergelijk het weglaten van de 'dialooglabels' waar deze vervangen worden door actie, met er doorheen geweven dialoog:

Olde Husink bevoelde met duim en wijsvinger de onderkant van zijn stropdas ...
Olde Husink leek hiervan te schrikken ...
Olde Husink ging even verzitten ...
Olde Husink keek geconcentreerd naar een plek hoog op de muur ...
Olde Husink dwaalde weer met zijn ogen af ...
Olde Husink zuchtte kort ...
Olde Husink vouwde zijn armen over elkaar ...
Olde Husink pakte een loepbril van zijn werktafel ...

Verhooff maakte een loze beweging met de muis van zijn computer ...
Verhooff had het gevoel dat zijn hart een slag miste ...
Verhooff rolde zijn stoel naar achter ...
Verhooff hoopte dat deze opsomming Olde Husink zou verleiden ...
Verhooff keek zorgvuldig van de studenten weg ...

Duel, Joost Zwagerman (2½ pagina)

Dan is er ook nog een manier om dialoog over te slaan (en daar waar hij wel is, de aanhalingstekens niet te plaatsen), en sec te verwerken in de tekst wat 'gezegd' wordt, of 'geroepen', of anderszins meegedeeld:

Isti zei dat er op het erf twee duiven aan het vechten waren ...
... misschien zei hij: Hallo, Éva, maar ik geloof dat hij niets zei ...
Éva ging niet weg zonder tegen ons te zeggen dat we bij haar op bezoek moesten komen ...
Wie elf keer viel, had verloren, maar als Isti viel, riep hij: Dat telt niet, hij bedacht allerlei redenen waarom niet en stelde nieuwe regels op ...

De Zwemmer, Zsuzsa Bánk

Hoe voelt dat? Vloeiend? Of storend?

Ik bedoel eigenlijk: er zijn zo véél manieren om aan te duiden dat iemand iets verbaal mededeelt en al dan niet tegelijkertijd iets doet.

Tot slot:

Er zijn synoniemenwoordenboeken en synoniemensites; die hebben dat werk al voor je gedaan, je kunt er vrijelijk uit putten.

#20:
Leuk hè Pim, alle experts melden zich. Het is ook een heel herkenbaar onderwerp

Ik kijk al jaren televisie samen met een slechthorende. Dat betekent dat er waar mogelijk wordt ondertiteld door Teletekst. Ook de bijgeluiden.
Hoewel ik die ondertiteling zelf niet nodig heb, ben ik er wel aan gewend en als iets niet juist wordt ondertiteld of helemaal niet ondertiteld, merk ik dat direct.
Misschien schrijf ik daarom zelf wel met ondertiteling

Een dialoog speelt zich niet af in een vacuüm.
Wil je de lezer laten weten wie er aan het woord is, kan dat verwerkt in de tekst. En wil je de lezer laten weten waar die dialoog zich afspeelt, wat voor weer het is, hoe een personage zich voelt - kún je die informatie verwerken rond de dialoog. En ondertussen weet de lezer ook gelijk wie er wat zegt.

'Ik heb het warm.'
'Ik ben moe. We lopen al uren.'

'Ik heb het warm,' zei ze.
'Wat ben ik moe. We lopen al uren,' zuchtte hij.

'Ik heb het warm.' Ze worstelde zich uit haar trui en struikelde bijna over een boomtak.
'Wat ben ik moe. We lopen al uren.' Hij keek naar de donkere wolken in de verte en zuchtte. 'Trek je trui maar weer aan hoor, het gaat zo regenen.'

Exact. Daar zijn monologen beter geschikt voor, .

Als het maar steeds een eenheid blijft - een eenheid in stijl, beeld, vorm (De Zwemmer van Zsuzsa Bánk is hier heel consequent in).

Als het maar niet gebeurt omdat het moet, omdat anderen het zeggen, omdat je denkt dat als je het anders doet, je het dan fout doet.

Als het maar jouw verhaal, jouw tekst, blijft - experimenteer daarom tot je het gevonden hebt: zó is het goed!

Ik dank Thérèse voor haar boeiende post. Mooie en interessante voorbeelden.
(Probeer alles en behoud het goede.)

vriendelijke groeten,

A.Kroeze

Ik.denk dat dit niet alleen voor dialogen geldt. Dit is wat schrijven ís. Er is er maar één de schrijver. De schrijver schrijft, doet research, schrapt, herschrijft, perfectioneert. Regels, coaching, tips, redactie, kunnen zeker een verhaal beter maken, maar alleen de schrijver kan dat laatste tot in zijn of haar tenen voelen: 'Zo is het goed!'

Klopt! Natuurlijk! Alleen gaat dit topic over variaties op zeggen en zo kom je dan te praten / spreken / redeneren / discussiëren / verklaren / vertellen / antwoorden / reageren / beweren / mededelen / opmerken / verkondigen / informeren / delibereren / overleggen / ventileren (*) over dialoog.

@ A. Kroeze: bedankt voor het bedankje,

(*) aanvullen waar gewenst en benodigd,