Laten we het eens over het plot hebben

Ja, er zijn natuurlijk trucjes als de What-if-vraag (wat zou er gebeuren als ...), het omdraaien of verwisselen van personages (wat zou X doen als hij Y was), het verplaatsen van een setting (wat zou er dáár kunnen gebeuren) of een tijd (wat zou er dán/tóen kunnen gebeuren), maar dat is denk ik niet echt het antwoord op je vraag.

Misschien moet je dieper zoeken. Misschien heb je niet een levens-urgente drive om te schrijven? Want als je die wél hebt, weet je wat je schrijven moet - en als je schrijven kunt, vloeit het verhaal ook wel uit je pen.

Misschien wil je anderzijds helemaal geen levens-urgente drive om te schrijven hebben, en gewoon mooie verhalen schrijven? Dan komt de vraag op: ben je een beelddenker? Zie je situaties, mensen, gebeurtenissen voor je? Kun je je verplaatsen in bedachte, niet-bestaande situaties, mensen, gebeurtenissen?

Als je zo iemand bent, kun je de mensen laten acteren in situaties en dan ontstaan er vanzelf gebeurtenissen, want personages hebben uit zichzelf een eigen drive, een eigen doel (zet maar eens de 64-jarige Surinaamse B. Pinas naast de 30-jarige rolstoeler Antoinette Petit in de kathedraal te Lisieux en laat ze allebei een kaarsje aansteken - de een voor zijn dementerende moeder in de Bijlmer en de ander voor haar vader, een verarmde boer, ergens verderop, en laat een gesprek ontstaan over hoe het was, hoe het allemaal zo gekomen is en hoe het nu verder moet - dan ontstaat er geheid een gelaagde raamvertelling, waarin je de lezers meetrekt in een wellicht filosofisch en historisch relaas over de hardheid van het bestaan, maar met de ondertoon van je eigen inzichten, je eigen klank, je eigen stijl). 

Misschien kun je zo wat willekeurige mensen uit je onderbewustzijn naar voren laten komen, en die in situaties plaatsen, waardoor er iets gaat gebeuren. Van een plot hoeft dan zelfs niet eens sprake te zijn - het verhaal zelf is wat het is.

Kan ook zijn dat je een plot zoekt voor een who-dunnit of what-happened, een thriller of een sprookje. Misschien moesten we dat eerst vragen: plots voor welk genre zoek je?

Wat een coole vraag. Ik heb honderd gedachten.

Maar voor ik van wal steek: Thérèse lijkt het hierboven over verhaalideeën te hebben. Misschien heeft het startpunt van de discussie een iets helderdere focus nodig: ben je op zoek naar manieren om een bestaand verhaalidee uit te plotten, of om verhaalideeën te genereren, of denk je aan een plot waarvan je bijvoorbeeld het begin al hebt, maar het middenstuk moet gaan invullen...?

Gewoon om het een beetje af te bakenen misschien :)

Ja, goede reacties. Heb ik een levens-urgente drive om te schrijven? Misschien is dat wel het probleem. Ik heb (zoals duizenden anderen) het idee dat ik een boek moet schrijven, maar veel verder dan dat komt het niet, haha. Want ja, ik kan best goed overweg met taal. Dus daar moet je wat mee doen, toch? Het liefst zou ik de definitieve Nederlandse scifi-roman schrijven, want als er één genre in het Nederlands is waar nog wat te doen is, dan is het scifi.

Maar ja, geen plot dus. Wel een idee, namelijk dit (gaat iemand het stelen? wie weet): het internet is een gigantisch net met triljoenen ongebruikte geheugenbytes en vrije processorruimte. Op de een of ander manier ontstaat daar een bewustzijn - het internet wordt een wereldomspannend intelligent wezen.

Maar dan?

Ik bedenk dan een IT-er die opeens door zijn computer wordt aangesproken, hij gelooft niet dat hij met het internet communiceert, want waarom zou hij, etc etc

Maar ik krijg hier uiteindelijk geen mooi verhaalidee bij dat tot een boek zou kunnen leiden.

Alle workshops en cursussen die ik op SOL aangeprezen zie, gaan over het vertalen van je persoonlijke ervaringen naar schrijfsels. Dat werkt vast goed als je een psychologische roman wilt schrijven, of een aangrijpend verhaal over een ziekte of een verbroken relatie. Maar niet als je een scifi-roman wilt schrijven.

Misschien heeft Thérèse wel gelijk en heb ik gewoon niet het schrijversbloed. Maar wel schrijfjeuk.

Of zou ik gewoon moeten gaan schrijven?

Of zou ik gewoon moeten gaan schrijven?

Dit, sowieso.

Toelichting volgt beneden, maar eerst:

... het vertalen van je persoonlijke ervaringen naar schrijfsels. Dat werkt (...) niet als je een scifi-roman wilt schrijven.

Ik denk dat je daarmee misschien aan het punt voorbij gaat. Ik schrijf fantasy over tienerheksen, en ik ben toch echt geen tiener of heks. Maar ik kan het niet schrijven zonder het persoonlijke.

Ik heb net als de meesten hier, net als jij hierboven ook aangeeft, de plot van verhalen bedacht. Veel verhalen. De meeste stranden jammerlijk, sommige vliegen op eigen kracht tot een perfect einde. En na jouw vraag hier kwam ik zelf op de vraag: wat was het verschil? Nou, terugdenkend, hadden de succesvolle verhalen die ik bedacht heb het volgende gemeen:

- Ik had van meet af aan één kerngedachte. Meestal ontspringend uit een specifiek, helder omlijnd gevoel (bv: een vriendschap, volwassen worden, vijandschap, of een stuk van jezelf ontdekken)*.

- De kerngedachte was simpel. Om niet te zeggen simplistisch

- Ik blijf bij dat begingevoel/ die begingedachte. Tegen de tijd dat ik klaar ben met de context en uitwerking ervan, kan het een kortverhaal van 5000 woorden zijn of een compleet romanmanuscript, maar de kerngedachte is nog steeds gelijk aan mijn eerste insteek, en is nog steeds in twee of drie zinnen te vangen (of eigenlijk: in één gevoel dat ik me woordeloos voor de geest kan halen).

Als ik zo vrij mag zijn om op jouw pad te treden: het internet dat de wereld omspant en bewust wordt is supergaaf. Maar het is een setting, geen verhaal. Een verháál, denk ik, is iets wat mensen raakt op een emotioneel en psychologisch vlak (ongeacht genre). Daarom heb je (nee, heb ik) een kerngedachte nodig die emotioneel en psychologisch is.
Die hoofdpersoon die contact maakt met het bewust geworden internet... wat betékent dat contact voor hem? Waarom zal zijn leven nooit meer hetzelfde zijn nadat hij contact legt? Welke verborgen dieptes ontdekt hij in zichzelf, nu dat het internet zijn zelfbeeld uitdaagt? Of, als ik uitga van het andere personage: wat wíl het internet, eenmaal bewustgeworden? Hoe is het om het internet te zijn? Waarom reikt het internet uit naar deze ene persoon achter zijn computer?

De reden waarom mijn verhalen met zo'n kern wel werkten (en alle andere niet) is denk ik dit: het verzinnen van de plot was geen doel op zich meer. De hele plot was mijn werktuig waarmee ik de kerngedachte van context, uitleg en details voorzag.
Ik wist precies wat er naar voren moest komen, wat de lezer moest leren en begrijpen. Het verzinnen van het hoofdstukoverstijgende handelingenverloop waarin dat naar voren kwam, was net zo'n logisch werk als het opbouwen van een dialoog of beeldende omschrijving.

Ik moet er wel bij zeggen dat het superzeldzaam is, in mijn ervaring, dat een goede gedachte langskomt. De meeste van mijn verhalen zijn zielloze prut. In beide gevallen werk ik er even hard aan, meestal ploeterend, gefrustreerd en onzeker. Dan moet ik onderzoek gaan doen naar de structuur van verschillende plottypes, beats, trucs, vaakvoorkomende valkuilen... De fouten zelf maken en ontdekken waarom het niet werkt. Over de theorie van plotten kun je van alles leren, maar dat zijn de tools, niet de skill zelf, denk ik.

Al dat geploeter is het waard, voor het ene moment dat een góed verhaalidee naar me toe komt. Zodat ik het dan recht kan doen. In mijn hele leven waren dat er letterlijk drie. ... En misschien geldt al het bovenstaande ook alleen maar voor mij, niet algemeen.

Als ik uit mijn ervaringen een tip moest distilleren: blijf schrijven. En daarnaast: ga in jezelf op zoek naar de hook die jouzelf niet meer loslaat. Wat gaat jou door merg en been? Welk besef heeft jouw leven veranderd? Welke ontwikkeling heeft je ten diepste nooit losgelaten? Vertolk dat gevoel naar je fictieve wereld (tienerheksen, de vrije processorruimte van het internet, of een psychologische thriller) en schrijf dus... tja, toch echt: over jouw beleving.

Geen idee of dat is wat de schrijfcursussen bedoelen... Heb er zelf eigenlijk nooit een gevolgd ^.^

---

*Het kerngevoel kwam lang niet altijd uit mijn eigen leven. Soms was het een gevoel dat me gegeven werd door andere kunst en media. Het enige wat nodig is, is dat het blijvend in me resoneert.

PS: Ik kan toch echt niet achter Thérèses opmerking over een inherente drang staan, en wel hierom: de drive om te schrijven is volgens mij niet iets wat je 'hebt' of 'niet hebt'. Het is een skill die je jezelf kunt aanleren, een manier van denken die je kunt gebruiken.

Maar ja, geen plot dus. Wel een idee, namelijk dit (gaat iemand het stelen? wie weet): het internet is een gigantisch net met triljoenen ongebruikte geheugenbytes en vrije processorruimte. Op de een of ander manier ontstaat daar een bewustzijn - het internet wordt een wereldomspannend intelligent wezen.

Maar dan?

Op de een of ander manier ontstaat daar een bewustzijn

het internet wordt een wereldomspannend intelligent wezen

Ik bedenk dan een IT-er die opeens door zijn computer wordt aangesproken, hij gelooft niet dat hij met het internet communiceert, want waarom zou hij, etc etc

Of zou ik gewoon moeten gaan schrijven?

Wederom twee heel verschillende reacties, met elk hun duidelijke eigen waarde. Veel dank, dames!

Tja, of ik een drang om te schrijven heb? Eigenlijk een erg legitieme vraag, want nee, ik schrijf eigenlijk vrijwel nooit momenteel. En het idee dat ik hier schets was aanleiding voor een van mijn allereerste posts op SOL, 

Diana, je zet me wel aan het denken met je observaties over die kerngedachte. En het verschil tussen setting en plot. Zeer waardevol, dank voor je uitgebreide overwegingen. Overigens, ik kom er net achter dat mijn allereerste post op SOL (meer dan 12 jaar geleden) een poging was om bovengenoemd romanidee in beweging te krijgen ... En jij hebt daar destijds zelfs nog op gereageerd Diana (John gaat naar zijn werk). Een ietwat ontluisterende illustratie van mijn beperkte schrijfactiviteiten in de afgelopen 12 jaar.

Thérèse, jouw gedachtenexperimenten zijn ook zeer waardevolle suggesties. En je vraag naar mijn verbinding met het idee - eigenlijk dezelfde observatie als Diana, maar dan van een andere hoek. Ook jij veel dank voor deze stof tot nadenken. Het internet is overigens zeker nog geen intelligent wezen, gelukkig!

Het internet dat een bewust wezen wordt is een goed idee. Maar een boek is niet alleen interessant bij goede ideeen, en zelfs niet bij een goed plot. Het moet vervlechtingen hebben, parallellen met de werkelijkheid, referenties naar toekomst of verleden in het eigen verhaal, referenties naar andere verhalen. 

Wat ik zou doen met jouw idee: bedenk een hoofdpersoon die in zijn persoonlijke leven precies hetzelfde meemaakt als dat internetwezen: dat hij altijd maar een beetje leefde van dag tot dag, en dat hij zich door een of andere gebeurtenis ineens veel bewuster wordt van alles om zich heen. 

Op die manier trek je parallellen tussen de hoofdpersoon zelf en wat die doormaakt, en dat internet als bewust wezen wat die doormaakt. 

En dan zou ik er ook nog wat maatschappijkritiek doorgooien. Het internet is tegenwoordig een broedplaats van complotwappies, handelaren in kinderporno, en filterbubbels van radicaal rechts. Het internetwezen is dan niet een aardig iemand, om het maar zo te zeggen. Die ontwikkeling loopt parallel in de geest van je hoofdpersoon: ook die ontwikkelt zich niet als een heel aangenaam iemand. 

Nou ja, zo zou ik zoiets ontwerpen. Ik probeer altijd parallellen en dwarsverbanden te creeren. Misschien heb je er wat aan. 

Goede suggesties, Celestine! Ben jij iemand die een plot al flink uitwerkt voordat je gaat schrijven?

Dat verhaal over dat wereldomspannend intelligent wezen is al vele malen geschreven, en op vele verschillende manieren - wat aantoont dat je er vele plots op kunt inspireren. Een oude versie uit de tijd dat de wereldwijde logische schakelautomaat niet nog niet het internet was maar het netwerk van relaisgestuurde telefooncentrales, heeft als plot een lijnwerker die een storing moet opheffen, in een telefonmast klimt, inprikt en instructies krijgt van een vreemde stem. Helaas geen bronvermelding want mijn exemplaar van 'Fantastic Stories' is door termieten opgevreten. Over termieten: A.C.Clarce heeft een verhaal over een intelligent wereldwijd inteligent superorganisme van samenwerkende dommige termieten. En zelfs ik heb er twee verhalen over geschreven: 'Het model van alles,' over het vrijkomen van de gezamelijke rekencapaciteit van miljarden huiscomputers als ineens computerverslaving uit de mode raakt en die overcapaciteit in handen komt van een predestinatie-sekte; en 'Groene Elsje' over een robotverkenner die buitenaardse intelligentie moet leren herkennen, dus eerst zelf intelligent moet worden. Maar het mooiste verhaal is van (vermoed ik) Martin Gardner dertig jaar geleden in Scientific American: een stel wetenschappers die in de NewYorkse ondergrondse mijmeren over wissels als schakeleenheden voor een Turing machine, en speculeren wat als er gebeurt als het schakelnetwerk groot genoeg wordt. Tijdens hun rit wordt een nieuwe lijn op het bestaande net aangesloten, dat leidt tot kinderziektes-storingen waardoor er rare dingen gebeuren en de sfeer daar onder de grond ietwat unheimisch wordt. Gelukkig blijkt de NewYorkse ondergrondse toch (nog) geen recalcitrante superintelligentie geworden: de kinderziektes in de dienstregeling worden door mensen opgelost. Een van die ongeruste wetenschapppers bekent opgelucht tegen de conducteur: "We dachten even dat we in een Turing machine terecht waren gekomen," waarop die onnavolgbare Nooyowkse uitsmijter volgt: "This aint no touring engine, Lady. This is a personel commuter." (or that is what I thought he said.)

Een handjevol verschillende plots op jouw thema, nog even los van de hedendaagse AI-gekte, eventueel met een stel losgeslagen menselijke internet-monopolisten en criminele phishers als knechten ... en misschien hoef je dat verhaal niet eens te verzinnen en wordt de kafkaiaanste fantasie werkelijkheid voor je klaar bent met schrijven. En wat dat betreft: lees ook 'The Great Automatic Grammatizator' van Roald Dahl.

Misschien helpt dit alles je net wijd uit te gooien.

Terug naar je openingsvraag: "Hoe komen jullie aan een plot? Denk je het van tevoren helemaal uit? Of ontwikkel je een plot terwijl je schrijft?"
-> Ik ben als instumenten-ontwerp-ingenieur een adept van vorm-volgt-functie, dus als ik een plot moet verzinnen dan is het idee dat ik moet overbrengen nog niet goed genoeg doordacht.
 Enige uitzondering: mijn boek 'Over Tijd' (woordspeling) waarin ik uitleg hoe het begon met het heelal, hoe het aflopen zal, en alles wat daartussenin gebeurt. Dat boek dat alle boeken overbodig maakt staat al veertig jaar op stapel, ik ben nu bezig met de elfde plotpoging. Misschien bevestigt deze uitzondering mijn regel, en toont mijn onvermogen een plot te verzinnen dat ik wellicht nog niet precies genoeg weet hoe het begon met het heelal, hoe het aflopen zal, en alles wat daartussenin gebeurt.

Terug naar je plot-probleem:
Ostinato, heb jij al een duidelijk idee van hoe jouw supercomputer intelligent kan worden? Onderliggende vraag: van wat intelligentie is? Of geloof je net als die AI-jongens en Roald Dahl dat intelligentie niet meer is dan patroonherkennen en na-apen? Ik denk dat je verhaal pas echt gaat leven als je een goed beeld hebt/geeft van wat gecommputeriseerde intelligentie inhoudt, en ik denk dat voor menselijk-achtige intelligentie motivatie het sleutelwoord is: doelgerichtheid, beloning en straf. Computers aan elkaar knopen is triviaal, maar hoe bouw je endorphine in in een elektronische schakeling? Of Darwin? Misschien, als je deze vraag uitwerkt, dan volgt de plot vanzelf.

> Ben jij iemand die een plot al flink uitwerkt voordat je gaat schrijven?

Alleen de hele grote lijnen - en vaakt ontwikkelt zich dat ook nog al schrijvende.

Bij het herschrijven en herschrijven en herschrijven komen er juist vaak extra draaien aan het plot bij, of extra vervlechtingen. 

Dus het globale antwoord voor mij is eigenlijk dat het zich vooral gedurende het proces ontwikkelt.

Menno heeft trouwens wel een punt. Je moet goed doorhebben hoe AI werkt en wat iets tot intelligent wezen maakt, anders wordt het een onzinverhaal. 

Tenzij je het een metafoor laat zijn, en het helemaal niet hoeft dat het aannemelijk is. Maar dan moet je dat weer goed uitwerken/uitdenken.

Ik ben wel benieuwd naar een update van waar het naartoe gaat met je project, Ostinato :) Tzt.

Ik heb hier heel veel waardevolle feedback gekregen en ben dat nu een beetje aan het herkauwen. Zodra ik iets te melden heb, zal ik dat hier doen. Met eventueel een proefleestekst. Dank, allen!