Dramatiseren, hoe doe je dat?

Mijn oom Wim kon mijn oma vroeger tijdens het kerstdiner tot wanhoop drijven door gebeurtenissen uit zijn jeugd aan te dikken, uit zijn verband te trekken en zaken enorm te overdrijven.

Zo vond hij het leuk te beweren dat de bedden vroeger pas verschoond werden als de lakens geel waren geworden. Mijn keurige oma, die trouw iedere week de stijf gestreken hagelwitte lakens verschoonde, riep dan uit: ‘Het is niet waar! Je overdrijft! Zo is het helemaal niet gegaan!’

De verhalen waren kostelijk om naar te luisteren, ook al klopten ze niet met hoe het echt was gegaan. Hij dramatiseerde!

Kop en staart

Laatst coachte ik iemand die haar familiegeschiedenis wilde beschrijven. Ze had al enorm veel materiaal en het betrof een aantal zeer ingrijpende gebeurtenissen. Ook kon ze aan paar mooie ‘karakters’ opvoeren. Maar ze zag door de bomen het bos niet meer. Waar moet ik beginnen, wiens perspectief telt?

In principe is een reeks gebeurtenissen, hoe bijzonder emotioneel of opvallend, niet perse interessant. Om er een goed verhaal van te maken, moet je dramatiseren en dat is een kunst op zich.

Dramatiseren is indikken, verdichten, verdraaien, uit zijn verband rukken, selecteren, vervormen, contrasten aanbrengen, erger maken, er van alles bij verzinnen, maar soms ook bagatelliseren, negeren, onder het tapijt vegen. Dramatiseren is een verhaal zo vertellen dat je effect sorteert en je punt kunt maken. Het betekent dat je het conflict moet opzoeken en dat je een selectiecriterium moet vinden waarmee je de gebeurtenissen betekenis en diepte geeft.

Bewering

Ik vroeg haar: wat wil je eígenlijk vertellen? Wat is de bewering en de diepere betekenis van je verhaal? Onder de anekdotische laag – de reeks gebeurtenissen - moet een symbolische komen: de moraal van het verhaal.

Een heldere bewering is het beste selectiecriterium bij het maken van verhaalkeuzes. Denk aan: ‘Hoogmoed komt voor de val’ of: ‘Wie voor een dubbeltje geboren is, wordt nooit een kwartje.’ (Spreekwoorden doen het altijd goed.) Zo’n bewering helpt enorm bij het selecteren. Aandikken of benadrukken doe je dan vooral om je punt te maken.

Conflict

Maar nog belangrijker is het een conflict op te zoeken. Conflict is het hart en de ziel van verhalen vertellen. Op zoek naar de tegenstelling, de opponent, naar het kwaad, naar de schaduwkant. Waarom?

Verhalen gaan over keuzes maken. Over beslissingen nemen. Ieder verhaal – ook ieder levensverhaal - wordt in gang gezet door een menselijk verlangen naar geluk en komt voort uit een relatieve onvrede met de huidige situatie. Dat zet mensen in beweging.

Iedere handeling van onze held of heldin is gebaseerd op het trekken van grenzen. Kiezen voor het nieuwe en daarmee het oude achter je laten, achter een idee gaan staan en daarmee een ander idee verwerpen, kiezen tussen waarheid of bedrog. Tussen ziek of gezond.

Van kleine voorvallen, tot grote crises, van eenvoudige besluiten tot en met ingrijpende beslissingen, van voorkeuren tot en met vlammende passies, onze levens zijn een voortdurend proces van grenzen trekken. En met het aanbrengen van de grens ontstaat de tegenstelling, het contrast en daar ligt precies het drama op ons te wachten. En daar mag je best een schepje bovenop doen.

De hamvraag is hoe dit conflict opgelost wordt. Hoe de tegenstellingen verenigd worden, hoe de held de duisternis overwint of integreert.

En dat allemaal in de hoop dat de lezer aan het einde van het verhaal een zucht van verlichting slaakt: zie je wel… het is gelukt, de strijd is gestreden, de geliefden hebben elkaar gevonden, de ziekte is overwonnen, de les is geleerd. Ook al is misschien de held gestorven en zijn er offers gebracht.

En als de mensen roepen: ‘maar zo is het niet echt gebeurd, je overdrijft!’, dan weet je tenminste dat je geen slap verhaal hebt verteld.

Mieke Bouma is storycoach, dramadocent, scenarioschrijver en storyteller. Ze is auteur van de boeken ‘Storytelling in 12 stappen’ (bestel het boek hier) en ‘De held in je eigen verhaal’.
Zie ook www.innessence.nl