Vervolg van het interview met Hilary Mantel, tweemaal winnares van de Man Booker Prize. Lees het volledige artikel in het zesde nummer van Schrijven Magazine van 2012. Bestel het nummer hier na.

U hebt met uw kijk op de geschiedenis nogal een controverse op gang gebracht.

Veel mensen waren bijvoorbeeld geschokt door de manier waarop ik Thomas More heb beschreven. Ook dat gedeelte is gebaseerd op historische bronnen. Men is eenvoudig niet gewend aan deze lezing van de geschiedenis. Ik kijk namelijk door de ogen van Cromwell naar More. Daarbij heb ik me zijn mening voorgesteld. Niet Mantel oordeelt, maar Cromwell. Anne Boleyn is helemaal een historisch figuur die je bijna niet mag aanraken. Zodra je over haar één woord verkeerd zegt, springen ze op je nek.

Na zoveel eeuwen nog?

Ze heeft een zeer gedreven fanclub. Vooral vrouwen zijn bijna net zo gepassioneerd over Anne Boleyn als over prinses Diana. Het gat van eeuwen lijkt zich te sluiten. Ik denk dat het natuurlijk is, want vrouwen zien in het verhaal van Anne hun eigen ervaringen of die van vriendinnen terug. Elke keer benadruk ik dat ik de mening van Cromwell verkondig. En dan vragen ze naar wat ik zelf denk, maar een schrijver moet zijn of haar mening zo lang mogelijk uitstellen. Je moet ambivalent zijn en toestaan dat meerdere versies naast elkaar bestaan. Wanneer je iemand ontmoet in het dagelijkse leven en je vormt je een mening over die persoon, dan sluit je andere mogelijkheden uit. Dit hele boek gaat over de onmogelijkheid om één enkele absolute waarheid te kennen.

Er komen nog al wat personages langs. Toch is het altijd duidelijk wie aan het woord is. Al moet je wel bij de les blijven. Bent u een voorstander van actief lezen?

Mensen moeten mijn boeken meerdere keren kunnen lezen en steeds weer op iets nieuws stuiten. Er zijn weliswaar veel spelers op het toneel, maar de hele geschiedenis wordt verteld vanuit het gezichtspunt van Thomas Cromwell. Bij elk van zijn gemoedstoestanden heb ik de taal proberen aan te passen. Zijn idioom is bij officiële stukken natuurlijk anders dan bij mijmeringen in sluimertoestand over de favorieten van de koning. Net als Cromwell in zijn tijd heb ik voor mezelf kaarten gemaakt van de verschillende verbindingen tussen de edelen: de huwelijken, de liaisons en de kinderen, al dan niet legitiem. Ze zijn bijna allemaal familie van elkaar en de meesten heten William, Henry, Thomas, Elisabeth of Mary. Daarom heb ik sommigen een bijnaam gegeven.

Wist Cromwell eigenlijk niet diep van binnen dat hij uiteindelijk ook op het schavot zou eindigen?

Er is een brief van de Spaanse ambassadeur bewaard gebleven waarin deze verslag doet van een gesprek met Cromwell. Op de vraag wat de raadsman zou doen als Henry VIII zich tegen hem keert, antwoordt Cromwell niet dat zoiets nooit kan gebeuren. Hij zegt dat hij in dat geval geduldig zal zijn en zijn lot in Gods handen legt. Cromwell was een man van de wereld. Hij wist wat er te koop was en welke risico’s hij liep. Op het moment dat de koning bij een toernooi geplet werd door zijn struikelend paard en buiten bewustzijn raakte, dachten ze een tijdje dat hij dood was. Allerlei ontsnappingsmogelijkheden gingen door Cromwells hoofd, maar hij maakte van de gebeurtenis een verslag en bleef op zijn post.

Is de teloorgang van Thomas Cromwell te vergelijken met die van Thomas More?

Eigenlijk niet; het einde van More kwam heel snel. Cromwell heeft bij More lang aangedrongen op een compromis. Maar More had besloten om een martelaar te worden. Een paar maanden nadat Henry VIII Cromwell had laten executeren, kreeg hij spijt. Hij miste zijn spindokter, zijn meester in propaganda.

Henry VIII is eind juni geboren. U schrijft: ‘Hij ging als een krab op zijn doel af, zijwaarts, in een golfbeweging.’ Uw sterrenbeeld is ook kreeft. Heeft u dit project ook met een omtrekkende beweging benaderd?

Eigenlijk wel. Ik heb heel veel research gedaan, ben met onnoemlijk veel verhaallijnen bezig geweest. De omtrekkende beweging. En toen plotseling kreeg ik Thomas Cromwell in mijn klauwen en heb ik hem niet meer losgelaten. Een project dat, nadat ik het derde deel zal hebben voltooid, meer dan twaalf jaar heeft gekost. Aan de basis van het creatieve proces staat de chaos.

De ‘plot’ is bij iedereen bekend. Toch wil je weten hoe het zo ver is gekomen. Zou je Het boek Henry een roadnovel kunnen noemen?

Als schrijver van historische romans moet je niet alleen de lezer meenemen naar het startpunt, maar ook jezelf. Dat is essentieel, want het geeft je een frisse kijk op de zaak. Ergens in ons achterhoofd weten we hoe de geschiedenis afloopt, maar het is noodzakelijk om vanaf het begin op reis te gaan met de personages om te zien wat er op hun pad komt. Het is als ’s nachts rijden op een landweg. Je moet het doen met wat er zich in het licht van de koplampen bevindt. De duisternis van de toekomst laat zich alleen maar raden. De verwachtingen van de personages kunnen overtrokken zijn, ze kunnen slecht zijn geïnformeerd, maar ze weten niet welk lot ze tegemoet gaan. Net zo min als wij dat weten. Historische fictie krijgt daardoor een link met het heden.

Henry VIII beschuldigde zijn vrouwen steeds sneller van hoogverraad. Was hij paranoïde?

Tegen het einde van de jaren dertig in de zestiende eeuw waarschijnlijk wel. Hij had veel lichamelijk ongemak door een verwonding aan zijn been, opgelopen bij het laatste toernooi waaraan hij deelnam. Extreme pijnen doen je visie op de wereld kantelen. Je kunt moeilijk rationeel denken. We moeten niet vergeten dat hij een uitmuntend atleet was. Hij won de toernooien niet omdat hij als koning werd ontzien. Toen hij daartoe niet meer in staat was, ging het mentaal gezien bergafwaarts met hem. Hij verloor zijn eigenwaarde en reageerde dat af op zijn vrouwen.

Toen zijn eerste vrouw Catharina van Aragon stierf, was het hek van de dam?

In zekere zin vormde de eerste vrouw een soort verzekeringspolis voor Anne Boleyn. Toen zij stierf, was de weg voor Henry VIII open om Jane Seymour op het toneel te brengen. Als hij voorheen Anne had verlaten of verstoten, had hij terug moeten gaan naar Catharina. Niemand had in dat geval namelijk een derde huwelijk goedgekeurd. Toen in 1536 het nieuws van de dood van Catharina het hof bereikte, werd er gedanst en gefeest, maar feitelijk was dat het begin van het einde voor Anne. Catharina was een sterke vrouw. Cromwell meende dat als ze een man was geweest, ze een van de grote generaals had kunnen worden.

Er zit ook veel humor in uw roman verscholen.

Dat is niet geheel en al ontstaan uit mijn verbeelding. Cromwell had zeker een heel droog gevoel voor humor, sardonisch, zwart, zou je kunnen zeggen. Dat weten we omdat in brieven van zijn naaste medewerkers regelmatig opmerkingen van hem worden aangehaald. In de kantlijn werd dan geschreven: dit zet ik er speciaal in om je aan het lachen te maken.

De edelen verdacht van overspel met Anna worden geëxecuteerd. Het bewijs tegen hen lijkt gefabriceerd.

Dat weten we helaas niet, omdat er niets van de verhoren en de procedures bewaard is gebleven. Ik denk niet dat er genoeg bewijs tegen Anne was om haar te veroordelen. Maar dat wil niet zeggen dat ze niet een zekere mate van schuld had. De dames van haar hofhouding die informatie hebben doorgespeeld aan Cromwell zagen misschien haar einde als favoriet van de koning naderen en hebben voor het zekere gekozen.

U schrijft: ‘Het hele leven van Cromwell was een oefening in hypocrisie.’ In welk opzicht?

In de ogen van de edelen was hij nu eenmaal niet hun gelijke. Slechts een paar lieten hem dat ook recht in zijn gezicht weten. Daar had hij eigenlijk wel waardering voor. De meesten behandelden hem met vals respect omdat hij nu eenmaal machtig was. Hij hield zich in alle gevallen aan de etiquette maar wist natuurlijk donders goed wat er echt speelde.

Eigenlijk is Het boek Henry een fabel?

Jazeker, daarom komen mensen steeds terug bij Henry VIII en zijn vele vrouwen. Je kunt het op honderden verschillende manieren vertellen en toch blijft het intrigeren.

Hilary Mantel over haar trilogie

‘Decennialang schrijf je boeken. Je bent er niet echt mee bezig, maar ergens hoop je toch een keer de meest prestigieuze prijs in je eigen taalgebied te winnen. En dan ineens worden twee opeenvolgende romans bekroond, twee delen van een trilogie zelfs. Het geeft vertrouwen en zorgt tegelijkertijd voor nog meer druk. Al verwacht ik beslist niet na verschijning van deel drie wederom op het podium te staan. Ook bij die roman, De spiegel en het licht, streef ik naar een autonoom boek. Een steeds moeilijker opgave omdat ik zijdelings betrokken ben bij de tv-serie die naar mijn geesteskinderen wordt gedraaid. Daarbij moet je accepteren dat jouw verhaal wordt omgezet in een ander medium, met winst en verlies.

Gelukkig vlakt een verfilming het origineel niet uit, net zomin als historische fictie de feiten doet verdwijnen. Met een zesdelige serie heb je kans dat de gelaagdheid van de tekst behouden blijft. Ik probeer het zoveel mogelijk over te laten aan de experts, wetende dat er een totaal nieuw publiek bereikt kan worden en dat tot op zekere hoogte de problemen van een vertaling worden opgelost doordat woorden door beelden worden vervangen. In het beste geval wordt wat je je hebt verbeeld, iets dat nooit helemaal op papier te realiseren is, exact op het witte scherm gebracht, als een droom die versterkt openbaar wordt gemaakt.’

Door: Guus Bauer