Vervolg van het interview met schrijver Artur Domoslawski. Lees het volledige artikel in het derde nummer van Schrijven Magazine van 2013. Bestel het nummer hier na.

Je krijgt soms het idee dat wanneer hij over deze landen schrijft, hij in feite versluierd over de toestand in Polen bericht.

‘Dat geldt zeker voor zijn latere werk. Wanneer hij definitief teleurgesteld is in het communisme en zijn lidmaatschap inlevert. Maar wanneer hij schreef over de “romantische revoluties” in Afrika voorzag hij de Partij in Polen wel degelijk van wat in zijn ogen een goed voorbeeld was. Net als iedereen was hij ook wars van de immense bureaucratie. Hij geloofde lang in de ware revolutie. Na de val van het communisme, echode hij wat neoliberale meningen, maar voelde zich daar toch niet goed bij. Na een paar jaar was zijn linkse inborst weer hersteld. Op de romantische wijze, niet gelieerd aan een of andere beweging. Want links is een ruim begrip.’

Werkte Kapuściński misschien mee met het communistische systeem om juist het land te kunnen verlaten voor reportages?

‘Er waren veel journalisten die een dergelijk motief hadden. Je moet tot op zekere hoogte meedoen met een systeem om het te kunnen ontvluchten. Je verkoopt een deel van je ziel om te kunnen reizen. Maar Kapuściński had lang een rotsvast geloof in het communisme. Hij was geen cynicus die zijn vrienden van de partij gebruikte. Hij was een van hen. Als geen ander wist hij de wegen te bewandelen. Maar je kunt een oprechte aanhanger zijn en toch op de fouten wijzen. Een echte vriend durft je op je falen te wijzen.

Het communisme was in Polen beslist milder dan in andere Warschaupact-staten. Er zijn periodes geweest dat er haast geen politieke gevangenen waren. Na Stalins dood in 1954 tot aan het protestjaar 1968 bijvoorbeeld. In de jaren zeventig werden oppositieleden over het algemeen 48 uur vastgezet en daarna weer vrijgelaten. Voor een kind van de Tweede Wereldoorlog die ook veel ellende heeft gezien veroorzaakt door het kolonialisme, was het systeem imperfect perfect. Het culturele leven in Polen had niet te lijden onder het communisme. Sommige van de beste boeken, films en theaterstukken verschenen in die periode. Je kunt het communisme dus niet over een kam scheren. Men moet zich afvragen over welk land en over welke periode we het hebben.’

Was Kapuściński een activist?

‘In de jaren vijftig in Polen zeker en ook tijdens de oorlog in Angola. Hij was de enige die met de Russische adviseurs kon spreken. Als vertaler heeft hij daar wel een rol gehad. Al weten we wederom niet veel over die periode. Je moet vaak werken met bronnen uit de tweede hand. Enig speculeerwerk komt er dus wel bij kijken. Hij was een meester in het vermijden van lastige vragen in interviews. Vooral als het over ontmoetingen ging met wereldwijd bekende figuren.’

Tegen het einde van zijn leven was Kapuściński wereldberoemd, maar hij bleef onzeker.
‘Alles van waarde ontstaat uit onzekerheid. Dat is de basis van de creativiteit. De roem die hem ten deel viel, maakte hem helemaal niet gelukkig. Hij was zeer charmant, kreeg pas tegen het einde van zijn leven wat kritiek, maar werd wereldwijd bewonderd als schrijver. Er waren momenten dat hij tevreden was, dat de goede ontvangst van een boek hem een zekere voldoening bracht, maar die momenten waren altijd kort. Na zijn dood ben ik veel in zijn werkkamer geweest. Je zou kunnen zeggen dat ik weken met hem alleen heb doorgebracht. Hij was een idealist die de wereld met zijn verhalen wilde verbeteren, maar tegelijk besefte hij dat teksten daartoe ontoereikend zijn.’