De beste schrijfdocent ter wereld

Een goed verhaal goed vertellen, is volgens Robert McKee de kern van je taak als schrijver. Daar komt veel vakmanschap bij kijken. ‘Zonder vakmanschap haal je niet het maximale uit je talent.’ Schrijven Magazine volgde McKee’s vierdaagse seminar in Londen.

In de aankondiging van het Story-seminar staat: ‘Mr McKee uses rude language and has strong opinions.’ Dat klopt. Denk aan Robert de Niro, in Goodfellas. Veel van McKee’s zinnen eindigen op what the fuck, of shit. “Waarom? Omdat ik het leuk vind. In mij zit nog een twaalfjarig jongetje dat het leuk vindt om publiekelijk te vloeken”, zegt McKee. Hij heeft twee kunstknieën en een nieuwe schouder, maar wat een energie: vier dagen achter elkaar geeft hij tien uur per dag briljant les.
De kern van zijn seminar is: verhalen gehoorzamen eeuwenoude wetten, en als schrijver moet je die wetten kennen om een goed verhaal te kunnen ontwerpen en vertellen. Het seminar Story is een compacte samenvatting van hoe verhalen al duizenden jaren verteld worden. McKee doceert ‘old school storytelling’. Aristoteles’ Poetica is voor McKee het startpunt voor elke schrijver. Daarbij maakt het niet uit of je een filmscript schrijft, een toneelstuk of een roman. “Een verhaal is een verhaal, voor welk medium je het ook schrijft.”

Onder de oppervlakte van elk verhaal ligt een narratieve structuur die verrassend constant is, namelijk die van een goed verhaal dat het publiek een emotionele ervaring geeft. “Het oudste verhaal dat we kennen”, zegt hij, “is het Gilgamesj-epos, geschreven in spijkerschrift op kleitabletten. Dat is een verhaal dat staat. En daarna zijn er nog eens eeuwen aan verhalen bij gekomen. Daar bouw je als schrijver op voort.”

Haal bij een goed verhaal de woorden weg en je houdt volgens McKee een universele narratieve structuur over.  “Die structuur is eeuwig en verrassend eenvoudig.” Een van belangrijkste onderliggende principes is verandering. Tijdens het seminar komt die cruciale rol van verandering in veel verschillende vormen terug. Dynamische relaties tussen ten minste drie belangrijke personages, het inciting incident, de wrijving tussen de bewuste en onderbewuste drijfveren van personages, conflicten, keuzes en dilemma’s, de kloof tussen de intentie en de reactie: in McKee’s verhalenuniversum is voortdurend strijd gaande. “Het verhaal is een metafoor voor het leven. Veranderingen zijn elementair in het leven, en dus ook in verhalen.”

Elke goede scène is gebouwd rond verandering. Elke goede scène bevat een keerpunt. Een voor het personage belangrijke waarde slaat om, en op precies dat moment presenteert de schrijver de actie. Al het andere is overbodige uitleg. Gebeurt er in een scène niets, schrap haar dan.) Scènes vormen sequenties of hoofdstukken, en ook die zijn gebouwd rond verandering. Ook die hebben een omslagpunt. Hoofdstukken vormen delen of actes en ook die zijn gebouwd rond verandering. “Zeker in romans”, zegt McKee, “zijn die omslagpunten lang niet altijd gevuld met grote, gewelddadige actie. In The Remains of the Day van Kazuo Ishiguro, bijvoorbeeld, zijn de omslagpunten persoonlijke interne conflicten. De personages zoeken betekenis. Maar ook dan gaat het om verandering.” Die verandering is volgens McKee een constante. “Elk verhaal gaat over hoe en waarom het leven verandert.”

En die visie heeft hij uitgewerkt in een samenhangend systeem dat hij heeft beschreven in zijn boek Story. In het oktobernummer van Schrijven Magazine zullen we de workshop Schrijven volgens McKee publiceren.

Schrijverschap

Geen enkele schrijfdocent heeft het in zijn lessen zoveel over het leven als McKee. Als hij ook maar even kan, wijdt hij erover uit. Een greep uit de talloze onderwerpen die hij in Londen aansneed: België, kunsttepels, slecht opgevoede kinderen, Stalin, xenofobie, het gemiddelde inkomen van een Amerikaanse bedelaar, genetica, foute mannen, Franse intellectuelen. Maar dit is niet een oude man die voor de vuist weg levenslessen debiteert; ze zijn een onmisbaar onderdeel van zijn schrijflessen. “Als schrijver kijk je door de oppervlakte heen. Je moet de levens van je publiek verrijken. Een goed verhaal laat de lezer zichzelf ontdekken. Een goed verhaal is specifiek en universeel tegelijk. Het is door en door menselijk. En dat kun je alleen maar schrijven als je de wereld om je heen intensief waarneemt.”

In een wereld vol leugens en leugenaars moet je volgens McKee als schrijver zo authentiek mogelijk schrijven. Als schrijver heb je maar één plicht en dat is verhalen vertellen. Zo goed mogelijk. “Plato wilde alle schrijvers en dichters Athene uitgooien. Hij was bang voor hun verhalen, voor de emotie die goede verhalen oproepen. De macht is altijd bang voor emotie. Kijk maar naar Syrie.”

Kritiek

Natuurlijk is er ook kritiek op de aanpak van McKee. Scenarioschrijver Joe Eszterhas (bekend van onder meer Basic Instinct) zegt: ‘Als McKee het allemaal zo goed weet, waarom heeft hij dan geen enkel succesvol filmscript op zijn naam staan?’ Anderen hekelen de schematische aanpak, want schrijven is meer dan het invullen van een raamwerk. McKee geeft dat ook toe. “Schrijven is kunst. Maar er zit een kern van ambacht in. Daar besteed ik veel aandacht aan.”

Verder lijkt de Story-aanpak wel erg op scenario’s voor een Hollywood-film; de meeste voorbeelden die hij aanhaalt, zijn films. Is zijn aanpak wel geschikt voor romans? McKee: “De onderliggende wetten zijn dezelfde. Bij een roman kun je in het hoofd van een personage kruipen. Dat geeft geweldige mogelijkheden tot verdichten of het uitrekken van de tijd. Maar de overkoepelende boog, de kern van het verhaal, blijft gelijk.”

Mystieke band

Waarom is deze man de beste schrijfdocent ter wereld? Allereerst zijn een heleboel grote schrijfdocenten dood. John Gardner is dood. Susan Sontag  en  Raymond Carver zijn dood. McKee overleeft dus de concurrentie. Verder is McKee is een uitgesproken man, iemand die polariseert, die je aan het denken zet en die je naar je eigen leven en werk laat kijken. Hij geeft je begrippen en richtlijnen waarmee je je verhalen kunt analyseren. Daarmee is het méér dan een theorie; verhalenwereld en echte wereld zijn voor hem één. Als hij het bijvoorbeeld over de functie van de crisis in het verhaal heeft: “Mensen zijn bang om keuzes te maken. Ze zien in het verhaal de protagonist worstelen met een uiterst wezenlijke keuze. Dat schept een diepe, bijna mystieke band tussen personage en de lezer.”

Ter illustratie vertelt hij over de crisisbeslissing in de climax in de film The Reader. Eerst heeft hij het over de structurele elementen. Maar langzaam merk je dat de kracht van het verhaal het overneemt. Hij heeft het over het beslissing van de protagonist om de vrouwelijke hoofdpersoon níet te vergeven, om haar hand níet vast te pakken. En terwijl hij het vertelt, krijgt McKee een brok in zijn keel, ‘excuse me’. Hij knippert een paar keer snel achter elkaar met zijn ogen, ‘I’m sorry’. En na een slokje water: ‘Nou, dát is wat een goed verhaal met je doet.”

Robert McKee is een 71-jarige Amerikaan van Ierse afkomst. Hij groeide op in Detroit, waar zijn vader bij General Motors werkte. Hij was acteur, regisseur, scriptdokter en de afgelopen twintig jaar vooral schrijfdocent. Hij schreef het boek Story en leidde een complete generatie schrijvers op. Eén keer per jaar geeft hij een vierdaagse cursus in Londen. Vier dagen waarin alleen hij aan het woord is. Vier dagen van 10 uur les van één docent. Slechts een paar Powerpoint-plaatjes. En een zes uur durende behandeling van de film Casablanca. Vier dagen die voorbij vliegen. Leerlingen van hem zijn onder anderen Paul Haggis (Crash, Million Dollar Baby), Akiva Goldsman (A Beautiful Mind), Peter Jackson (Lord of the Rings). Meer info op www.mckeestory.com.

McKee’s tips voor schrijvers

1. Kijk naar goed naar tv-series als Six feet under, The Sopranos, Nurse Jacky. Voor tv-series wordt op dit moment het beste geschreven;
2. Leren schrijven kost minstens tien jaar hard werken. Tien jaren van afwijzing en falen;
3. Zit je vast? Neem acteerlessen. Schrijven is improvisatietoneel. Speel je personages!
4. Herschrijven is niet parafraseren. Herschrijven is: slechte scènes vervangen door betere. 90% van wat je schrijft, wat elke schrijver schrijft, is shit;
5. Niets van wat ik zeg, is een wet. Het zijn ontwerpprincipes;
6. Schrijven is geen ruimtewetenschap. Nee. Het is moeilijker. Ik heb mensen van NASA in mijn klas gehad en die beamen het. Schrijven is fucking hard;
7. Logica in je verhaal is niet het probleem. Fantasie is het probleem. Je kunt altijd teruggaan in je verhaal en het logisch maken. Dat is een groot verschil met het echte leven;
8. Schrijven is geen hobby. Het is kunst. Je moet alles op het spel durven zetten.

Door Frank Noë

De beste schrijfdocent ter wereld

Normal 0 21 false false false NL X-NONE X-NONE /* Style Definitions */ table.MsoNormalTable {mso-style-name:Standaardtabel; mso-tstyle-rowband-size:0; mso-tstyle-colband-size:0; mso-style-noshow:yes; mso-style-priority:99; mso-style-qformat:yes; mso-style-parent:""; mso-padding-alt:0cm 5.4pt 0cm 5.4pt; mso-para-margin-top:0cm; mso-para-margin-right:0cm; mso-para-margin-bottom:10.0pt; mso-para-margin-left:0cm; line-height:115%; mso-pagination:widow-orphan; font-size:11.0pt; font-family:"Calibri","sans-serif"; mso-ascii-font-family:Calibri; mso-ascii-theme-font:minor-latin; mso-fareast-font-family:"Times New Roman"; mso-fareast-theme-font:minor-fareast; mso-hansi-font-family:Calibri; mso-hansi-theme-font:minor-latin;}